Analysing the Sources of al-Bukhārī's Ta'līk from Lays b. Sa'd (d. 175/791)

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 568 - 587, 30.11.2024

İbrahim Hanek

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1522085

Öz

Al-Bukhārī's (d. 256/869) narrations from Leys b. Sa'd (d. 175/791), who was considered his second-rank teacher by dropping some of his teachers from the isnad, constitute a significant number in his Sahīh. Scholars such as Abū Zar al-Kharawi and Ibn al-Qayserānī claim that al-Bukhārī had deduced all of these muallaqs from ‘Abdullah b. Salih (d. 223/838) and dropped him from the isnad. However, scholars such as Ibn Hajar and al-'Aynī disagree with this view and argue that al-Bukhārī tolerated most of these muallāqs from his teachers such as Yahya b. Bukhayr and Qutayba b. Saīd and dropped them from the isnad. In this context, in order to accurately determine al-Bukhārī's source, i.e. his teachers, within the scope of the aforementioned muallāqs, we will refer to the muttasıl tarīqs of the relevant muallāq both in the Sahīh and in al-Bukhārī's other works. However, the muallaks whose mawṣūlī narrations cannot be identified from the aforementioned sources will be investigated with the tahrīj of muhaddiths other than al-Bukhārī. It is concluded that the aforementioned teachers whom al-Bukhārī dropped from the isnad can be categorised in two groups in terms of whether they meet the conditions of authenticity or not, and that the claim that only ‘Abdullah b. Salih was dropped from the isnad is related to the majority of the narrations that are in doubt.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, al-Bukhārī, al-Jāmi, Ta, Yahya b. Bukhayr

Buhârî’nin Leys b. Sa‘d’dan (ö. 175/791) Yaptığı Ta‘lîklerin Kaynaklarını Analiz

Öz

Buhârî’nin (ö. 256/869) ikinci dereceden hocası sayılan Leys b. Sa‘d’dan (ö. 175/791) yaptığı muallak rivâyetler, Sahîh’inde önemli bir yekûn teşkil etmektedir. Ebû Zer el-Herevî ve İbnü’l-Kayserânî gibi âlimler, Buhârî’nin, bu muallak rivâyetlerin tamamını hocası Abdullah b. Sâlih’ten (ö. 223/838) tahammül edip onu isnaddan düşürdüğünü iddia etmektedir. Ancak İbn Hacer ve Aynî gibi âlimler bu görüşe karşı çıkmakta ve Buhârî’nin bu muallakların önemli bir kısmını Yahya b. Bükeyr ve Kuteybe b. Saîd gibi hocalarından tahammül ettiği ve onları isnaddan düşürdüğünü savunmaktadır. Burada Buhârî’nin mezkûr muallaklar kapsamındaki kaynağını, yani hocalarını doğru bir şekilde belirleyebilmek için, ilgili muallakın hem Sahîh’deki hem de Buhârî’nin diğer eserlerindeki muttasıl tarîklerine müracaat edilecektir. Ancak mezkûr kaynaklardan mevsûl tarîki tespit edilemeyen muallaklar Buhârî’nin dışındaki muhaddislerin tahrîcleri doğrultusunda araştırılacaktır. Buhârî’nin, isnaddan düşürdüğü söz konusu hocalarını, sıhhat şartlarını taşıyıp taşımama yönüyle iki grupta kategorize edilebileceği ve isnaddan sadece Abdullah b. Sâlih’in düşürüldüğü iddiasının muallak rivâyetlerin ekseriyetiyle alakalı olduğu neticesine ulaşıldı.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Buhârî, el-Câmi‘u’s-Sahîh, Ta‘lîk, Yahya b. Bükeyr

Kaynakça

• Albayrak, Ali. Buhârî Sonrası el-Câmi‘u’s-sahîh. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2018.
• Albayrak, Ali. Buhârî’nin Kaynakları ve Fuad Sezgin. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2020.
• Arslan, Yahya. “Ahkâm Âyetlerinin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Nüzûl Sebeplerinin Önemi”. Şarkiyat 15/1 (03 Temmuz 2023), 284-302. https://doi.org/10.26791/sarkiat.1249330
• Aydınlı, Abdullah. “Muallak”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Aynî, Mahmud b. Ahmed. Umdetü’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleyman b. Halef el-. et-Taʿdîl ve’t-tecrîh li-men harrece lehü’l-Buhârî fi’l-Câmiʿi’s-sahîh. thk. Ebû Lübâbe Hüseyin. 3 Cilt. Riyad: Dâru’l-Livâ’, 1986.
• Bâhilî, Ebü’l-Cehm el-A‘lâ b. Mûsâ. Cüz’ü Ebî’l-Cehm. thk. Abdurrahman b. Muhammed el-Kaşkarî. Riyad: Mektebet’r-Rüşd, 1999.
• Begavî, Abdullah b. Muhammed el-. Mu’cemu’s-Sahâbe. thk. Muhammed el-Emîn. 5 Cilt. Kuveyt: Mektebetü Dari’l-Beyân, 2000.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Atâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2003.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Mehmet Zihni Efendi. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed b. Züheyr b. Nâsır. Dâru Tavkı’n-Necât, 2001.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. et-Târîhu’l-kebîr. thk. Hâşim en-Nedvî, vd. 9 Cilt. Haydarabad: Dâiretu’l-Meârifi’l-Osmaniyye, ts.
• Eren, Mehmet. Buhârî’nin Sahîh’i ve Hocaları. Konya: Nükte Kitap, 2003.
• Hâkim, Muhammed b. Abdullah. Tesmiyetü men ahrecehümü’l-Buhârî ve Müslim ve mâ infarada bihi kullu vâhidin minhumâ. thk. Kemal Yûsuf el-Hût. Beyrut: Müessesetü’l-kütübi’ssekâfiyye, ts.
• Hanek, İbrahim. “Buhârî’nin Leys b. Sa‘d’ten (ö. 175/791) Yaptığı Ta‘lîklerin Kaynaklarının Analizi -Abdullah b. Sâlih (ö. 223/838) Özelinde-”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 35 (31 Ocak 2024), 519-535. https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1387588
• Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Ali. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru Garbi’l-İslâmî, 2002.
• Herevî, Kâsım b. Sellâm. Fezailu’l-Kurʾân. thk. Muhsîn Harâbe Mervân Atiyye Vefâ Takiyuddîn. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1995.
• Irâkî, Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn. Fethu’l-muğîs bi şerhi Elfiyyeti’l-hadîs. thk. Muhammed Rabî‘. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 2012.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali. en-Nüket alâ kitâbi İbni’s-Salâh. thk. Rabî’ b. Hâdî U‘meyr. 2 Cilt. Medine: el-Câmiatü’l-İslâmiyye, 1984.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Abdülaziz b. Bâz. 14 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2004.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali. Hedyü’s-sârî. thk. Abdülaziz b. Bâz. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2004.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali. Ta’cîlu’l-menfaa bi zevaidi ricâli’l-eimmeti’l-erbaa. thk. İkramullah İmdâdulhak. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâʾiri’l-İslamiyye, 1996.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali. Tağlîku’t-ta’lîk alâ Sahîhi’l-Buhârî. thk. Sa’îd Abdurrahman el-Kazakî. 5 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut., 1985.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali. Takrîbu’t-Tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Suriye: Dâru’r-Reşîd, 1986.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali. Tehzîbu’t-Tehzîb. 12 Cilt. Haydarabat: Matbaa Dâiretü’l-Meârifi’n-Nizâmiyye, 1908.
• İbn Mende, Muhammed b. İshâk. Esâmî Meşâyihi’l-İmâmi’l-Buhârî. thk. Nazar Muhammed el-Fâryâbî. Riyad: Mektebetü’l-Kevser, 1991.
• İbnü’l-Kayserânî, Muhammed b. Tâhir el-Makdisî. el-Cem’u beyne ricali’s-Sahîhayn. 2 Cilt. Beyrut, 1405.
• İbnü’s-Salâh, Osman b. Abdurrahman. Ulûmu’l-hadîs. thk. Nureddin Itr. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 22. Basım, 2017.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed. İrşâdu’s-sârî. 10 Cilt. Mısır: Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 7. Basım, 1905.
• Mizzî, Yusuf b. Abdürrahman. Tuhfetü’l-eşrâf bi-ma‘rifeti’l-etrâf. thk. Abdüssemad Şerefüddin. 13 Cilt. el-Mektebetü’l-İslâmî, 1983.
• Müslim, Müslim b. Haccâc. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâ Türâsü’l-Arabî, ts.
• Nesâî, Ahmed b. Şu’ayb. es-Sünen. thk. Abdulfettah Ebû Gudde. Haleb: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1986.
• Nesâî, Ahmed b. Şuʿayb. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Hasan Abdülmünim Şelebî. 12 Cilt. Beyrut: Müʾessesetü’r-Risâle, 2001.
• Sezgin, M. Fuat. Buhari’nin Kaynakları. Ankara: Otto, 4. Basım, 2015.
• Süyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekir. Tedrîbu’r-râvî. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübü’s-Sekâfiyye, ts.
• Taban, Zeyd. Buhârî’nin Muallak Hadisleri. İstanbul: İÜ İlahiyat Fakültesi, Lisans Bitirme Tezi, 2013.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• Zehebî, Muhammed b. Abdullah. Siyeru a’lâmi’n-nubelâ. thk. Şu’ayb el-Arnâvut vd. 25 Cilt. Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.
• Zehebî, Muhammed b. Abdullah ez-. el-Kâşif fî ma‘rifeti men lehû rivâye fi’l-Kütübi’s-sitte. thk. Muhammed Avvâme. Cidde: Dâru’l-Kıble lis’-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 1992.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Cemaleddin. en-Nüket alâ Mukaddimeti İbni’s-Salâh. thk. Zeynelabidin b. Muhammed. 2 Cilt. Riyad: Edvâe’s-Selef, 1998.