Bilsem Rehber Öğretmenlerinin Kariyer Danışmanlığı Öz Yeterlikleri, Mesleki Beklentilerinin Karşılanması ve Özel Yeteneklilerle Etkinliklere Katılımları Arasındaki İlişki

Yıl 2025, Sayı: 66, 3553 - 3570, 29.12.2025

Soner Akyüz , Fatma Yıldırım

https://doi.org/10.53444/deubefd.1474931

Öz

Bu araştırmanın amacı BİLSEM’lerde çalışan rehber öğretmen/psikolojik danışmanların özel yetenekliler ile aktivitelere katılma düzeyleri ile mesleki beklentilerinin okul yöneticileri tarafından karşılanmasının kariyer psikolojik danışmanlığı öz–yeterliklerini yordayıp yordamadığını bulmakla birlikte cinsiyet, yaş, mesleki deneyim süresi ve eğitim düzeyi ve mezun olunan lisans programı değişkenlerinin, rehber öğretmen/psikolojik danışmanların özel yetenekliler ile aktivitelere katılma düzeyleri, mesleki beklentilerinin okul yöneticileri tarafından karşılanması ve kariyer psikolojik danışmanlığı öz–yeterliklerine göre farklılaşma durumunu incelemektir. Bu bağlamda BİLSEM’lerde görev yapan 260 rehber öğretmen/psikolojik danışman ile yürütülmüştür. Bağımsız örneklem t testi, anova, kolerasyon ve regrasyon analizi kullanılmıştır. BİLSEM’lerde çalışan rehber öğretmen/psikolojik danışmanların kariyer psikolojik danışmanlığı öz–yeterlik düzeylerinin, mesleki beklentilerinin okul yöneticileri tarafından karşılanması ve özel yetenekliler ile aktivitelere katılma düzeyleri bağlamında anlamlı farklılık olduğu görülmüştür. Ayrıca mesleki beklentilerinin okul yöneticileri tarafından karşılanması, özel yetenekliler ile aktivitelere katılma, cinsiyet, yaş, mesleki deneyim süresi, mezun olunan lisans programı ve eğitim düzeyinin öz-yeterlik üzerinde anlamlı farklılığın olduğu tespit edilmiştir. Son olarak BİLSEM’lerde çalışan rehber öğretmen/psikolojik danışmanların mesleki beklentilerinin okul yöneticileri tarafından karşılanması ve özel yetenekliler ile aktivitelere katılımlarının kariyer psikolojik danışmanlığı öz–yeterlik düzeyini yordama gücüne sahip olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Üstün zekâ , özel yetenek , psikolojik danışman , kariyer psikolojik danışmanlığı , öz-yeterlik

The Relationship Among Sacs Guıde Teachers' Career Counseling Self-Efficacy, The Fulfillment Of Their Professional Expectations, and Their Participation İn Activities With Gifted And Talented Students

Öz

This research aims to assess whether the level of participation in gifted and talented students’ activities by guidance counselors/psychological counselors in SACs and the fulfillment of their professional expectations by school administrators predict their career psychological counseling self-efficacy. It also aims to analyze variables such as participation in gifted and talented students, professional expectations met by school administrators, and self-efficacy in career psychological counseling among counselors/psychological counselors. The study involved 260 counselors/psychological counselors from BİLSEMs and utilized independent sample t-tests, ANOVA, correlation, and regression analysis. Significant differences were found in the career psychological counseling self-efficacy levels based on professional expectations met by school administrators and participation in gifted and talented students’ activities. Furthermore, differences were observed concerning gender, age, professional experience, undergraduate program, and education level. The study concludes that school administrators meeting professional expectations and participation in gifted and talented students’ activities can predict career psychological counseling self-efficacy among counselors/psychological counselors in SACs.

Anahtar Kelimeler

Giftedness , special talent , psychological counselor , career psychological counseling , self-efficacy

Kaynakça

• Akyüz, S., Yıldırım, F., Ceylan, M., & Şirin, A. (2023). Psikolojik danışman/rehber öğretmenlerin mesleki beklentilerinin okul yöneticileri tarafından karşılanması ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. F. B. Shukurova (Ed.), 10. Uluslararası Değişen Dünyada Sosyal ve Beşeri Bilimler Kongresi Bildiri Kitabı içinde (ss. 143-144). Bzt Akademi.
• Altun, F. (2015). Üstün yetenekli öğrencilerin psikolojik danışma ve rehberlik ihtiyaçları, psikolojik danışma yaşantıları ve rehber öğretmenlerin üstün yeteneklilerle ilgili yeterlik düzeyleri (Tez No. 407688) [Yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi-Trabzon].Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Altun, F., Yazıcı, H., (2021). Rehber öğretmenlerin üstün yeteneklilerle ilgili bilgi algı ve aktivitelere katılım düzeyleri ölçeklerinin türk kültürüne uyarlanması. Trakya Eğitim Dergisi, 11(1), 215 - 235. 10.24315/tred.696225
• Aksoy, V., & Diken, İbrahim H. (2009). Annelerin ebeveynlik öz yeterlik algıları ile gelişimi risk altında olan bebeklerin gelişimleri arasındaki ilişkiyi inceleyen araştırmalara bir bakış. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 10(01), 59- 68.
• American School Counselor Association (ASCA). (2013). Position statement: The professional school counselor and gifted and talented student programs. Retrieved from:https://www.schoolcounselor.org/asca/media/asca/PositionStatements/PositionStatements.pdf
• Ann, C. S., Lorilynn, B., Elaine, A. T., & Sandy, J. (2016). Relationship of self-efficacy and teacher knowledge for prospective elementary education teachers. Universal Journal of Educational Research, 4(10), 2420-2427. Doı: 10.13189/ujer.2016.041022.
• Atrache, O. H. (2024). Career counselıng for gıfted and talented students (1990-2022): A systematıc review. Department of Education of the Faculty of Arts and Sciences [Master Dissertation], American Unıversity of Beirut, Lebanon.
• Aslan, H. & Padır, M. A. (2023). Does school counselors’ self-efficacy to work with gifted students fed by their knowledge and perception regarding giftedness. Research on Education and Psychology (REP), 7(2), 625-639. https://doi.org/10.54535/rep.1363878
• Aydın, F., Odacı, H., & Kahveci, H. (2017). Psikolojik danışmanların psikolojik danışma öz-yeterliği: Yaşam doyumu ve umut açısından bir değerlendirme. Journal of Human Sciences, 14(4), 4607-4627. doi:10.14687/jhs.v14i4.4793
• Bateman, T. S., & Crant, J. M. (1993). The proactive component of organizational behavior: A measure and correlates. Journal of organizational behavior, 14(2), 103-118.
• Bemak, F. (2000). Transforming the role of the counselor to provide leadership in education reform through collaboration. Professional school counseling, 3(5), 323-331.
• Koçak Bıçak, D., & Ottekin Demirbolat, A. (2019). Okul Psikolojik Danışmanlarının Okul Yöneticileri ve Öğretmenlerden Beklentileri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 17(2), 236-257.
• Büyükgöze-Kavas, A., Şanlı, E., ve İslam, Ü. Y. (2021). Kariyer Psikolojik Danışmanlığı Öz–Yeterlik Ölçeği Türkçe formu: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (58), 105-130. https://doi.org/10.21764/maeuefd.790078
• Carlson, N. (2004). School counselors’ knowledge, perceptions, and involvement concerning gifted and talented students (Publication No.765920921) [Doctoral dissertation, University of Maryland, College Park]. ProQuest Dissertations and Theses.
• Ceylan, M. (2019). Okullarda çalışan psikolojik danışman ve rehber öğretmenlerin mesleki beklentilerinin okul yöneticileri tarafından karşılanma düzeyinin belirlenmesi (Tez No. 583161) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Aydın Üniversitesi-İstanbul].Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Colangelo, N., & Assouline, S. G. (2000). Counseling gifted students. In K. A. Heler, F. J. Mönks, R.J. Sternberg, & R. F. Subotnik (Eds.), International handbook of giftedness and talent (2nd ed., pp.595-607). Oxford: Elsevier. Çetin, F., Güler, M., Varoğlu, M. A., & Basım, H. N. (2020). Öz-yeterlilik iş performansı ilişkisinde iş akış deneyimi boyutlarının gelişimsel süreci. Yönetim Araştırmaları Dergisi, 16(1-2), 7-21. https://yad.baskent.edu.tr/files/2020_cilt_16_1.pdf
• Davis, G., & Rimm, S. (2004). Education of the gifted and talented, (5th ed.). Boston: Pearson Education. Erkan, Z. (2011). Okul psikolojik danışmanı öz-yeterliğini yordamada eğitim yaşantılarına ilişkin memnuniyetin rolü (Tez No. 306396) [Yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi- Bursa].Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Evans, C., Booth, C., & Turner-Whittaker, T. (2019). Rehabilitation career counseling self-efficacy. Cogent Social Sciences, 5(1). https://doi.org/10.1080/23311886.2019.1573571
• Fornia, G. L., & Frame, M. W. (2001). The social and emotional needs of gifted children: Implications for family counseling. The Family Journal, 9(4), 384-390
• Geesa, Rachel Louise; Kunce, Derien D.; and Enyeart, Audrey N. (2024). Exploring school counselorprincipal collaboration, self-efficacy, and school climate: A comprehensive review of literatüre. MidWestern Educational Researcher, 36(1), https://doi.org/10.25035/mwer.36.01.02
• Georgiou, D., Mok, S. Y., Fischer, F., Vermunt, J. D., & Seidel, T. (2020). evidence-based practice in teacher education: the mediating role of self-efficacy beliefs and practical knowledge. Front. Educ. 5:559192. doi: 10.3389/feduc.2020.559192
• Goldsmith, S. K. (2011). An exploration of school counselors’ self-efficacy for advocacy of gifted students [Unpublished doctoral dissertation]. The University of Iowa, Iowa.
• Goldsmith, S. K. (2012). Clinical supervision strategies for school counselors working with twice-exceptional students. Georgia School Counselors Association Journal, 19(1), 133-144.
• Gonzales, S. K., Limberg, D., & Cunningham, K. M. W. (2022). Facilitating role understanding and collaboration between aspiring school counselors and principals. Professional School Counseling, 26(1c). https://doi.org/10.1177/2156759X221134664
• Hanson, C., & Stone, C. (2002). Recruiting leaders to transform school counseling. Theory into Practice, 41(3), 163- 168.
• Hassouneh, N. A., & Alzoubi, A.F. (2019). The Impact of Modern Technology on Providing Counseling Services in the Light of Some Variables. Journal of Education and Learning, 8(2), 132-144. https://doi.org/10.5539/jel.v8n2p132
• Heppner, M. J., Multon, K. D., Gysbers, N. C., Ellis, C. A., & Zook, C. E. (1998). The relationship of trainee self-efficacy to the process and outcome of career counseling. Journal of Counseling Psychology, 45 (4), 393- 402.
• Ishak, N. M., & Bakar, A. Y. A. (2010). Counseling for Gifted Students: Implication for a Differentiated Approach. The International Journal of Learning: Annual Review, 17(6), 377-392. doi:10.18848/1447-9494/CGP/v17i06/47102.
• Karasar, N. (2014). Bilimsel araştırma yöntemi (27. baskı). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Karahan, Ş., & Balat, G. (2011). Özel eğitim okullarında çalışan eğitimcilerin öz- yeterlik algılarının ve tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29 (29), 1-14.
• Korkmaz, O., Kırdök, O., Alkal, A., & Şirin Akça, M. (2020). Kariyer adanmışlık ölçeği: proaktif kariyer davranışlarının ölçümünün geçerlik ve güvenirlik çalışması. Social Sciences Studies Journal, 6(72), 4668-4677.
• Kuzu, A. (2013). Araştırmaların planlanması. İçinde A. A. Kurt (Ed.), Bilimsel araştırma yöntemleri (1. Baskı, ss. 19-45).Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEB). (2001). Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri yönetmeliği. T.C. Resmi Gazete, 24376, Tebliğler Dergisi, Mayıs 2001/2524.
• Moon, S. M. (2007). Counseling issues and research. In S. Mendaglio & J. S. Peterson (Eds.), Models of counseling gifted children, adolescents, and young adults (pp.7- 32). Waco, TX: Prufrock Press Inc.
• Niles, S. G., & Harris-Bowlsbey, J. (2005). Career development interventions in the 21st century. In Career development interventions in the 21st Century (2nd ed.) (s. 13). Pearson Merrill Prentice Hall.
• O’Brien, K. M., Heppner, M. J., Flores, L. Y., & Bikos, L. H. (1997). The career counseling self- efficacy scale: Instrument development and training applications. Journal of Counseling Psychology, 44, 20- 31.
• Özyürek, R. (2019). Psikolojik Danışman Eğitimi ve Mesleğin Profesyonel Kimlik Gelişimi için Gereksinim Duyulan Yasa ve Yönetmelik Düzenlemeleri. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 9(54), 883-911.
• Peterson, J. S., & Wachter-Morris, C. (2010). Preparing school counselors to address concerns related to giftedness: A study of accredited counselor preparation programs. Journal for the Education of the Gifted, 33(3), 311-336.
• Şahin, F. (2012). Sınıf öğretmenlerinin özel yetenekli öğrenciler ve özellikleri hakkında bilgi düzeylerini artırmaya yönelik eğitim programının etkililiği (Tez No. 293111) [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi-Ankara].Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Şahin, S., Kağnıcı, D. Y., Siyez, D. M., … Denizli, S. (2024). Career Counseling in Public Schools through the Eyes of Counselors in Turkey. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 14(73), 217-227. https://doi.org/10.17066/tpdrd.1340043_6
• Shaukat, S., Vishnumolakala, V. R. & Bustami, G. A. (2018). The impact of teachers’ characteristics on their self-efficacy and job satisfaction: a perspective from teachers engaging students with disabilities, Journal of Research in Special Educational Needs, 19(1), 68-76.
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (6nd ed.), Boston: Allyn and Bacon.
• Tan, H.(1992). Psikolojik Danışma ve Rehberlik. Milli Eğitim.
• Tortop, H. S. (2014a). Examining the effectiveness of the ın-service training program for the education of the academically gifted students in turkey: A Case Study. Journal for the Education of the Young Scientist and Giftedness, 2(2), 67-86.
• Türker, D., Girit, F., Toprak, F., Çelik, F., & Tike, L. (2015). Okullarda rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri kılavuzu. Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü. MEB.
• Türkoğlu, A.(1997).99 Soruda eğitim bilimine giriş. Memleket Gazete ve Matbaacılık.
• Virginia, P., & Lindawati, S. (2025).Communication effectiveness of counselling teacher on career maturity of Vocational High School (SMK) students.Priviet Social Sciences Journal,5(8),159-173.https://doi.org/10.55942/pssj.v5i8.560
• Wood, S., Portman, T. A. A., Cigrand, D. L., & Colangelo, N. (2010). School counselors’ perceptions and experience with acceleration as a program option for gifted and talented students. Gifted Child Quarterly, 54(3), 168-178.
• Yavuz, R., & Polat, Ü. (2024). Psikolojik Danışmanların Okullarda Karşılaşılan Sorunlara İlişkin Görüşleri (Manisa İl Örneği). Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 212-238.
• Yıldız, N. G. (2021). Collaborative leadership in the school community: School counselors and principals join forces for linguistically diverse students. Journal on Lifelong Education and Leadership, 7(2), 14-26. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1684097.