Okullarda Sorumlu Liderlik: Akademik İyimserliği Geliştiren Güç

Yıl 2025, Sayı: 64, 1597 - 1624, 30.06.2025

Nazik Şenol , Said Taş

https://doi.org/10.53444/deubefd.1539129

Öz

Bu çalışma okul yöneticilerinin sorumlu liderlik davranışlarının öğretmenlerin akademik iyimserlik düzeyleri üzerindeki etkisini araştırmak amacıyla gerçekleştirilmiştir. Nitel yöntemin kullanıldığı araştırma durum çalışması ile desenlenmiştir. Çalışma grubu 2023- 2024 eğitim- öğretim yılında Isparta ili Merkez ilçesindeki 12 Anadolu Lisesinde görev yapmakta olan toplam 22 öğretmeni kapsamaktadır. Yarı yapılandırılmış görüşme formu veri toplama aracı olarak uygulanmıştır. Toplanan nitel veriler, MAXQDA programı aracılığıyla ilişkisel/içeriksel analize tabi tutularak görselleştirilmiş ve elde edilen bulgular yorumlanmıştır. Çalışmadan elde edilen bulgular, okul yöneticilerinin sorumlu liderlik özellikleri göstermesi ile öğretmenlerin akademik iyimserlikleri arasında anlamlı bir ilişki olduğunu ortaya koymaktadır. Bu bulgular, sorumlu liderlik uygulamalarının öğretmenlerin moral ve motivasyonlarını olumlu yönde etkileyerek akademik iyimserliklerini artırdığını göstermektedir. Sorumlu liderlerin okulun vizyonunu şekillendirmede, net hedefler belirlemede ve öğretmenlere gerekli destek ve kaynakları sağlamada önemli bir role sahip olduğunu göstermektedir. Araştırma eğitim yöneticileri için, öğretmenlerin akademik iyimserlik düzeylerini artırmak amacıyla sorumlu liderlik uygulamalarının önemini vurgulayarak bu alanda stratejik adımlar atılmasının gerekliliğini ortaya koymaktadır. Ulaşılan bulgular, literatür çerçevesinde değerlendirilerek farklı öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sorumlu liderlik , okul yöneticisi , akademik iyimserlik , öğretmen.

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Teşekkür

Bu çalışmada bana danışmanlık yapan ve değerli katkılar sunan sayın Prof. Dr. Said TAŞ hocama içtenlikle teşekkür ederim.

Responsible Leadership in Schools: The Power to Develop Academic Optimism

Öz

This study was conducted to investigate the effect of school administrators‘ responsible leadership behaviours on teachers’ academic optimism levels. The research, in which qualitative method was used, was designed with case study. The study group includes a total of 22 teachers working in 12 Anatolian High Schools in the central district of Isparta province in the 2023-2024 academic year. A semi-structured interview form was applied as a data collection tool. The collected qualitative data were subjected to relational/contextual analysis through MAXQDA software, visualised and the findings were interpreted. The findings of the study reveal that there is a significant relationship between school administrators‘ demonstration of responsible leadership characteristics and teachers’ academic optimism. These findings show that responsible leadership practices positively affect teachers' morale and motivation and increase their academic optimism. It shows that responsible leaders have an important role in shaping the vision of the school, setting clear goals and providing teachers with the necessary support and resources. The study emphasises the importance of responsible leadership practices for educational administrators in order to increase teachers' academic optimism levels and reveals the necessity of taking strategic steps in this field. The findings are evaluated within the framework of the literature and different suggestions are presented.

Anahtar Kelimeler

Responsible leadership , school administrator , academic optimism , teacher

Kaynakça

• Akkuş, M. (2022). Okul yöneticilerinin sorumlu liderlik özelliklerinin öğretmenlerin iş tatminleri üzerindeki etkisi. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 31-35.
• Al-Subaie, O. B. A. (2021). Leading organizational trust in educational institutions: A proposed leadership model. Journal of Entrepreneurship Education, 24(6), 1–22.
• Antunes, A,. & Franco, M. (2016). How people in organizations make sense of responsible leadership practices: Multiple case studies. Leadership & Organization Development Journal, 37(1), 126–152.
• Bakkalbaşı, Ş. O. (2017). Yönetim biliminin doğuşu ve ilk temsilcileri hakkında bir tartışma. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 39(2), 431- 452. https://doi.org/10.14780/muiibd.384135
• Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. W. H. Freeman.
• Beard, K. S. (2008). An exploratory study of academic optimism and flow of elementary school teachers [Doctoral dissertation, The Ohio State University]. OhioLINK Electronic Theses and Dissertations Center. http://rave.ohiolink.edu/etdc/view?acc_num=osu1217020480
• Beard, K.S., Hoy, W.K., & Hoy, A.W. (2010). Academic optimism of individual teachers: Confirming a new construct. Teaching and Teacher Education, 26 (5), 1136-1144. https://doi.org/10.1016/j.tate.2010.02.003
• Biroğul, H. K., & Deniz, M. E. (2015). Farklı branş öğretmenlerinin akademik iyimserlikleri ile mesleki benlik saygıları arasındaki ilişkinin incelenmesi. VII. Ulusal Lisansüstü Eğitim Sempozyumu Bildiri Kitabı (ss. 48–53). Sakarya Üniversitesi.
• Bryk, A. S., & Schneider, B. (2002). Trust in schools: A core resource for improvement. Russell Sage Foundation.
• Bursalıoğlu, Z. (1994). Okul yönetiminde yeni yapı ve davranış. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Creswell, J. W., & Poth, C. N. (2016). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches. Sage publications.
• Çağlar, Ç. (2013). Akademik iyimserlik düzeyinin örgütsel bağlılık üzerindeki etkisi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(1), 2. https://doi.org/10.17860/efd.37317
• Çoban, D., & Demirtaş, H. (2011). Okulların akademik iyimserlik düzeyi ile öğretmenlerin örgütsel bağlılığı arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 3(3), 317-348.
• Daly, A. (2009). Rigid response in an age of accountability: The potential of leadership and trust. Educational Administration Quarterly, 45(2), 168-216. https://doi.org/10.1177/0013161X08330499
• Demir, F., & Oral, Ş. (2016). Öğretmenlerin nöbet görevine ilişkin algıları. The Journal of Academic Social Science Studies, (47), 477- 488. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS3370
• Doh, J. P., & Quigley, N. R. (2014). Responsible leadership and stakeholder management: Influence pathways and organizational outcomes. Academy of Management Perspectives, 28(3), 255-274. https://doi.org/10.5465/amp.2014.0013
• Furman, G. (2012). Social justice leadership as praxis: Developing capacities through preparation programs. Educational Administration Quarterly, 48(2), 191-229. https://doi.org/10.1177/0013161X11427394
• Gibbs, G. R. (2018). Analyzing qualitative data (2nd ed.). Sage Publications.
• Gibson, S., & Dembo, M. H. (1984). Teacher efficacy: A construct validation. Journal of Educational Psychology, 76(4), 569-582. https://doi.org/10.1037/0022-0663.76.4.569
• Greige Frangieh, C., & Khayr Yaacoub, H. (2017). A systematic literature review of responsible leadership: Challenges, outcomes and practices. Journal of Global Responsibility, 8(2), 281–300. https://doi.org/10.1108/JGR-01-2017-0004
• Guest, G., Bunce, A., & Johnson, L. (2006). How many interviews are enough? An experiment with data saturation and variability. Field Methods, 18(1), 59–82. https://doi.org/10.1177/1525822X05279903
• Hallinger, P. (2011). Leadership for learning: Lessons from 40 years of empirical research. Journal of Educational Administration, 49(2), 125–142. https://doi.org/10.1108/09578231111116699
• Hoy, W. K., Tarter, C. J. & Hoy, A. W. (2006). Academic optimism of schools: A force for student achievement. American Educational Research Journal, 43(3), 425-446. https://doi.org/10.3102/00028312043003425
• İvgin, A., & Demirtaş, H. (2022). Okulların akademik iyimserliği ile müdürlerin yönetim tarzı arasındaki ilişki. e-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 13(4), 21-39. https://doi.org/10.19160/e-ijer.1099644
• James, K. V., & Priyadarshini, R. G. (2021). Responsible leadership: A new paradigm for organizational sustainability. Management and Labour Studies, 46(4), 452-470. https://doi.org/10.1177/0258042X211005325
• Kalkan, F., & Dağlı, E. (2021). Öğretmenlerin müdür desteği algıları ile okulların akademik iyimserlik düzeyleri arasındaki ilişki. Yaşadıkça Eğitim, 35(2), 441-458. https://doi.org/10.33308/26674874.2021352273
• Karakaş, A., Bektaş, F. & Öğdem, Z. (2021). Öğretmenlerin akademik iyimserliklerinin örgütsel bağlılıklarına etkisi. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(1), 49-72. https://doi.org/10.29299/kefad.810377
• Kempster, S., Maak, T., & Parry, K. (Eds.). (2019). Good dividends: Responsible leadership of business purpose. Routledge.
• Krippendorff, K. (2018). Content analysis: An introduction to its methodology (4th ed.). Sage Publications.
• Kurt, Ş., & Bostancı, A. B. (2018). Öğretmenlerin politik yetileri ile okulların akademik iyimserlik düzeyleri arasındaki ilişki. E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 9(3), 119-135. 10.19160/ijer.491908
• Kurz, N. M. (2006). The relationship between teachers' sense of academic optimism and commitment to the profession [Doctoral dissertation, Ohio State University]. OhioLINK Electronic Theses and Dissertations Center. http://rave.ohiolink.edu/etdc/view?acc_num=osu1148322317
• Lämsä, A. M., & Keränen, A. (2020). Responsible leadership in the manager–employee relationship. South Asian Journal of Business and Management Cases, 9(3), 422-432. https://doi.org/10.1177/2277977920958543
• Leithwood, K. (2001). School leadership in the context of accountability policies. International Journal of Leadership in Education, 4, 217-235. https://doi.org/10.1080/13603120110057082
• Maak, T., & Pless, N. M. (2006a). Responsible leadership: A relational approach. In T. Maak & N. M. Pless (Eds.), Responsible leadership (pp. 33–53). Routledge.
• Maak, T., & Pless, N. M. (2006b). Responsible leadership in a stakeholder society–a relational perspective. Journalof Business Ethics, 66, 99–115. https://doi.org/10.1007/s10551-006-9047-z
• Maak, T. (2007). Responsible leadership, stakeholder engagement, and the emergence of social capital. Journal of Business Ethics, 74(4), 329–343. https://doi.org/10.1007/s10551-007-9510-5
• Maak, T., & Pless, N. M. (2009). Business leaders as citizens of the world: Advancing humanism on a global scale. Journal of Business Ethics, 88, 537–550. https://doi.org/10.1007/s10551-009-0122-0
• McGuigan, L., & Hoy, W. K. (2006). Principal leadership: Creating a culture of academic optimism to improve achievement for all students. Leadership and Policy in Schools, 5(3), 203–229. https://doi.org/10.1080/15700760600805816
• MacPherson, K., & Carter, C. (2009). Academic optimism: the possible benefits over current discipline policies. Journal of Cross-Disciplinary Perspectives in Education, 2(1), 59-69.
• Merriam, S. B. (1998). Qualitative research and case study applications in education (2nd ed.). Jossey-Bass.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd ed.). Sage Publications.
• Miles, M. B., Huberman, A. M., & Saldaña, J. (2014). Qualitative data analysis: A methods sourcebook (3rd ed.). Sage Publications.
• Neuendorf, K. A. (2017). The content analysis guidebook (2nd ed.). Sage Publications.
• Nowell, L. S., Norris, J. M., White, D. E., & Moules, N. J. (2017). Thematic analysis: Striving to meet the trustworthiness criteria. International Journal of Qualitative Methods, 16(1), 1–13. https://doi.org/10.1177/1609406917733847
• Özan, M., & Gümüş, İ. (2021). Stratejik yönetim uygulamalarının işletmelerin kriz yönetimine etkilerinin analizine yönelik bir araştırma. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 56(4), 2550-2575. https://doi.org/10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.21.11.1667
• Özan, M., Güneş, N., & Güneş, Ö. C. (2023a). Algılanan sorumlu liderlik, öğretmenlerin kariyer tatmini ve işe adanmışlık arasındaki ilişki. Ulusal Eğitim Dergisi, 3(2), 485-495.
• Özan, M., Bayar, M., & Selçuk Alakel, B. (2023b). Sorumlu liderlik algısının öğretmenlerde iş aile çatışması ve işe yabancılaşmadaki rolü. Ulusal Eğitim Dergisi, 3(2), 497–505. 10.5281/zenodo.7774303.
• Özdemir, S., & Kılınç, A. (2014). Bürokratik okul yapısı ile öğretmenlerin akademik iyimserlik düzeyleri arasındaki ilişki. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 10(1), 1-23. https://doi.org/10.17244/eku.49308
• Özkan, O.S., & Üzüm, B. (2021). Sorumlu Liderlik: Bir ölçek uyarlama çalışması. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 19 (4),199-212. https://doi.org/10.11611/yead.1020593
• Parris, D. L., & Dapko, J. L. (2016). Exploring transparency: A new framework for responsible business management. Management Decision, 54(1), 222–247. https://doi.org/10.1108/MD-07-2015-0279
• Patton, M. Q. (2015). Qualitative research & evaluation methods: Integrating theory and practice (4th ed.). Sage Publications.
• Pless, N. M., Sengupta, A., Wheeler, M. A., & Maak, T. (2021). Responsible leadership and the reflective CEO: Resolving stakeholder conflict by imagining what could be done. Journal of Business Ethics, 180, 313-337. https://doi.org/10.1007/s10551-021-04865-6
• Ryan, G. W., & Bernard, H. R. (2003). Techniques to identify themes. Field Methods, 15(1), 85–109. https://doi.org/10.1177/1525822X02239569
• Saldaña, J. (2021). The coding manual for qualitative researchers (4th ed.). Sage Publications.
• Seligman, M. (2002). Handbook of positive psychology: Positive psychology, positive prevention, and positive therapy. Oxford University Press.
• Seligman, M. (2006). Learned optimism: How to change your mind and your life. Vintage Books.
• Seyhan, Ö., Soylu, A., Ercan, M., & Uçaktürk, İ. H. (2023). Okullarda ve öğretmenlerde akademik iyimserlik inancına yönelik kavramsal bir çerçeve. Social Sciences Studies Journal (SSSJournal), 9(109), 5968-5976. 10.29228/sssj.67234
• Shi, Y., & Ye, M. (2016). Responsible leadership: Review and prospects. American Journal of Industrial and Business Management, 6(8), 877. 10.4236/ajibm.2016.68083
• Smith, P., & Hoy, W. (2007). Academic optimism and student achievement in urban elementary schools. Journal of Educational Administration, 45(5), 556-568. https://doi.org/10.1108/09578230710778196
• Stake, R. E. (1995). The art of case study research. Sage Publications.
• Stone-Johnson, C. (2014). Responsible leadership. Educational Administration Quarterly, 50(4), 645-674. https://doi.org/10.1177/0013161X13510004
• Şişman, M. (2014). Öğretim liderliği. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Theoharis, G. (2008). Woven in deeply: Identity and leadership of urban social justice principals. Education and Urban Society, 41(1), 3-25. https://doi.org/10.1177/0013124508321372
• Tirmizi, S. A. (2023). Globally responsible leadership: The courageous case of Angela Merkel. Leadership, 19(6), 549-567. https://doi.org/10.1177/17427150231201733
• Tschannen-Moran, M., & Hoy, W. (2000). A multidisciplinary analysis of the nature, meaning and measurement of trust. Review of Educational Research, 70(4), 547-593.
• Tschannen-Moran, M., & Woolfolk Hoy, A. (2001). Teacher efficacy: Capturing an elusive construct. Teaching and Teacher Education, 17, 783-805. https://doi.org/10.1016/S0742-051X(01)00036-1
• Tüysüz, M. (2021). Örgütlerde toplam kalite yönetimi ve liderlik. Hiperyayın.
• Waldman, D. A., & Balven, R. M. (2014). Responsible leadership: Theoretical issues and research directions. Academy of Management Perspectives, 28(3), 224-234. 10.5465/amp.2014.0016
• Voegtlin, C., Patzer, M., & Scherer, A. G. (2012). Responsible leadership in global business: A new approach to leadership and its multi-level outcomes. Journal of Business Ethics, 105, 1-16. https://doi.org/10.1007/s10551-011-0952-4
• Voegtlin, C. (2016). What does it mean to be responsible? Addressing the missing responsibility dimension in ethical leadership research. Leadership, 12(5), 581-608. https://doi.org/10.1177/1742715015578936
• Yıkılmaz, İ. (2023). Sorumlu liderlik. İçinde F. Bal & O. E. Ufacık (Ed.), Yönetim & organizasyon alanında seçme yazılar (ss. 281–306). Özgür Yayınevi. https://doi.org/10.58830/ozgur.pub258
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (8. baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12. baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, A., & Polat, M. (2020). Okullarda ve öğretmenlerde akademik iyimserlik inancına yönelik bir ölçek geliştirme çalışması. Social Sciences Studies Journal, 6(65), 4567–4583. https://doi.org/10.26449/sssj.2294
• Yılmaz, E., & Kurşun, A. (2015). Okul müdürlerinin liderlik stilleri ile öğretmenlerin akademik iyimserlik düzeyleri arasındaki ilişki. Eğitim ve Bilim, 40(179), 259–270. https://doi.org/10.15390/EB.2015.8966
• Yin, R. K. (2018). Case study research and applications: Design and methods. Sage Publications.
• Zehir Topkaya, E. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 2(2), 113- 118.