Yabancı Dil Olarak Türkçe Konuşma Becerisinin Öğretiminde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri: Bir Meta-sentez Araştırması

Yıl 2025, Sayı: 66, 3890 - 3909, 29.12.2025

İzzet Şeref , Büşra Özbağ

https://doi.org/10.53444/deubefd.1621031

Öz

Bu çalışmanın amacı, yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde yaşanan konuşma sorunlarını lisansüstü tezlerin nitel verileri doğrultusunda ortaya koymaktır. Çalışmada nitel bulguların tematik analizi anlamına gelen meta-sentez paradigma tercih edilmiştir. Meta-sentez, nitel bulguların bütüncül, sistemli ve derinlemesine analiz edilmesi ve sentezlenmesi ilkesine dayanmaktadır. Araştırmanın kapsamını Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi’nden elde edilen 18 yüksek lisans tezi ve 9 doktora tezinin nitel bulguları oluşturmaktadır. Herhangi bir ayıklama yapılmamış, konu alanına giren tüm tezler çalışmaya dâhil edilmiştir. Veriler, araştırmacılar tarafından hazırlanan form aracılığıyla toplanmıştır. Elde edilen veriler içerik analizi yoluyla çözümlenmiştir. Sonuç olarak yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde yaşanan konuşma sorunlarının; öğretmen, öğrenci, ders kitapları, öğretim programı ve fiziksel alt yapıdan kaynaklandığı görülmüştür. Öğrencilerin öğrendiklerini pratiğe dökememeleri, konuşma temelli uygulama ve etkinliklere az zaman ayırılması, öğrenciye yeterli dönüt verilmemesi, konuşma becerisinin diğer becerilerden kopuk olması ve etkinliklerin gerçek yaşamla yeterince uyumlu olmaması en sık karşılaşılan sorunlardandır. Ayrıca konuşma becerisi ile diğer dil becerileri arasında daha çok ilişki kurulması, öğretmenlerin derslerde yöntem ve teknik kullanımı ile ilgili özel alan yeterliklerinin geliştirilmesi, teknolojik araçların daha fazla kullanılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi , konuşma , konuşma sorunları , meta-sentez

Problems Encountered in Teaching Turkish as a Foreign Language Speaking Skills and Proposed Solutions: A Meta-synthesis Study

Öz

The aim of this study is to reveal the speaking problems encountered in teaching Turkish as a foreign language in line with the qualitative data of postgraduate theses. In the study, the meta-synthesis paradigm, which means thematic analysis of qualitative findings, was preferred. Meta-synthesis is based on the principle of holistic, systematic and in-depth analysis and synthesis of qualitative findings. The scope of the study consists of the qualitative findings of 18 master's theses and 9 doctoral theses obtained from the Council of Higher Education Thesis Center. No selection was made, and all theses falling within the subject area were included in the study. Data were collected through a form prepared by the researchers. The obtained data were analyzed through content analysis. As a result, it was seen that the speaking problems experienced in teaching Turkish as a foreign language originate from the teacher, student, textbooks, curriculum and physical infrastructure. The most common problems are that students cannot put what they have learned into practice, little time is allocated to speaking-based practices and activities, students are not given sufficient feedback, speaking skills are disconnected from other skills and activities are not sufficiently compatible with real life. It is also recommended that more connections be established between speaking skills and other language skills, that teachers' special field competencies be developed regarding the use of methods and techniques in lessons, and that technological tools be used more.

Anahtar Kelimeler

Teaching Turkish as a foreign language , speaking , speaking problems , meta-synthesis

Kaynakça

• Acemoğlu, A. (2023). Geçmişten günümüze yabancılara Türkçe öğretimi. N. Akkaya (Ed.), 100 soruda yabancı dil olarak Türkçe öğretimi içinde (s. 7-24). Akademisyen Kitabevi.
• Açık, F. (2008, Mart). Türkiye’de yabancılara Türkçe öğretilirken karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri. I. Uluslararası Türkçe Eğitimi ve Öğretimi Sempozyumu. Doğu Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Gazimagusa.
• Adalar Subaşı, D. (2010). TÖMER’de yabancı dil olarak Türkçe öğrenen Arap öğrencilerin kompozisyonlarında hata analizi. Dil Dergisi, (148), 7-16.
• Alan, Y. (2021). İlgili çalışmalardan hareketle Suriyelilere Türkçe öğretiminde karşılaşılan sorunlar. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 52, 119-146. doi: https://doi.org/10.9779/pauefd.748162.
• Alhan Derinkök, A. (2022). Yabancı dil olarak Türkçe ve İngilizce ders kitaplarında orta düzey konuşma etkinliklerinin karşılaştırılması (Yedi İklim Türkçe ve New English File örneği) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
• Altunkaya, H. (2021). Yurt dışında yabancı dil olarak Türkçe öğretmek: Sorunlar ve çözüm Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(Özel Sayı), 1-33. doi: https://doi.org/10.35675/befdergi.830898
• Aslan, E. (2017). Yabancı dil öğretiminde kullanılan bilgisayar programlarının tasarım süreçlerinin eğitsel yönden değerlendirilmesi. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 149-178.
• Au, W. (2007). High-stakes testing and curricular control: A qualitative meta synthesis. Educational Researcher, 36, 258-267. doi: https://doi.org/10.3102/0013189X07306523
• Balcı, M. & Melanlıoğlu, D. (2016). Ana dili konuşuru olmayan öğreticilerin görüşlerine göre yabancı dil olarak Türkçe öğretimi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(2), 986-1004.
• Baş, B. & Yıldırım, T. (2018). Yabancılara Türkçe öğretiminde teknoloji entegrasyonu. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 6(3), 827-839.
• Bekdaş, M. (2018). Ortaokul düzeyinde öğrenim gören yabancı uyruklu öğrencilerin Türkçe öğrenirken yaşadığı sorunlar ve çözüm önerilerine dair öğrenci ve öğretmen görüşleri. International Journal of Languages' Education and Teaching, 6(3), 378-394.
• Biçer, N. & Kılıç, B. S. (2017). Suriyeli öğrencilere Türkçe öğretmek için kullanılan ders kitaplarının öğretmen görüşleri doğrultusunda değerlendirilmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 5(4), 649-663. Birinci, F. G. (2020). A review on information technologies used in teaching Turkish as a foreign language. Sakarya University Journal of Education, 10(2), 350-371. doi: https://doi.org/10.19126/suje.685534
• Boylu, E. & Çangal, Ö. (2015). Yabancı dil olarak Türkçe öğrenen Bosna-Hersekli öğrencilerin konuşma kaygılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 4(1), 349-368. doi: https://doi.org/10.7884/teke.422
• Büyükikiz, K. K. (2011). Türkçeyi yabancı dil olarak öğrenenlerin yazma becerileri ile öz yeterlilik algıları arasındaki ilişki üzerine bir araştırma [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Can, U. (2023). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde karşılaşılan sorunlar üzerine yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi (14), 263-290. doi: https://doi.org/10.21733/ibad.1246197
• Çelik, F. (2019). Yabancılara Türkçe öğretiminde konuşma becerisi. Uluslararası Sosyal Bilimler Akademik Araştırmalar Dergisi, 3(3), 32-41.
• Çerçi, A. (2018). Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde konuşma becerisini ölçme değerlendirmede karşılaşılan sorunlar üzerine yabancılara Türkçe öğretenlerin görüşleri. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31, 3-16.
• Demirel, İ. F. & Gök, V. (2021). Yabancı/ikinci dil olarak Türkçe öğretiminde öğreticilerin öğretimi destekleyici materyal kullanım durumları. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 9(4), 105-118. doi: https://doi.org/10.29228/ijlet.54050
• Deniz, K., & Çekici, Y. E. (2023). Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi kapsamında ihtiyaç analizine dayalı güncel dil işlevleri listesi. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2), 374-401. doi: https://doi.org/10.38151/akef.2023.60
• Doyumğaç, İ. (2022). Yabancı dil olarak Türkçe eğitmenlerinin sınıf yönetiminde karşılaştıkları sorunlar ve çözüm önerileri. Çocuk Edebiyat ve Dil Eğitimi Dergisi, 5(2), 179-200. doi: https://doi.org/10.47935/ceded.1214115
• Erdem, M. D., Şengül, M., Gün, M. & Büyükaslan, A. (2015). Tekerleme alıştırmalarına dayalı etkinliklerin Türkçeyi yabancı dil olarak öğrenen Suriyeli Arapların konuşma becerilerine etkisi. Route Educational and Social Science Journal, 2(2), 1-11.
• Erdoğan, D. & Kana, F. (2019). Yaygın eğitim kurumlarında yabancılara Türkçe öğreten öğretmenlerin “Yabancı Diller Türkçe A1 Seviyesi Kurs Programını” uygulama süreci. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 7(4), 49-74.
• Erişti, B., Polat, M. & Erdem, C. (2018). Yükseköğretimde uluslararasılaşma: Uluslararası öğrencilerin bulunduğu sınıflarda ders veren öğretim elemanlarının öğretim sürecinde yaşadıkları sorunlar ve çözüm önerileri. Journal of History Culture and Art Research, 7(2), 352-375. doi:http://dx.doi.org/10.7596/taksad.v7i2.1539
• Ermağan, E. (2021). Kendi kendine Türkçe öğrenme kitaplarında telaffuz öğretimi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Ö10), 214-237. doi:http://dx.doi.org/10.29000/rumelide.1011393.
• Evren, Z. (2018). Tekerleme öğretiminin Anadolu liselerinde Almancayı ikinci yabancı dil olarak öğrenen öğrencilerin Almanca sesletim becerilerine etkisi [Yayınlanmamış yüksek tisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Geçgel, H. & Peker, B. (2020). Multimedya araçlarının yabancı dil öğretimine etkisi üzerine öğretmen görüşleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (20), 12-22.
• Göçen, G. (2021). Uluslararası öğrenciler için hazırlanan akademik Türkçe ders kitaplarındaki konuşma görevleri ve yeterlilikleri. Aydın Tömer Dil Dergisi, 6(1), 43-84.
• Gücüyeter, B., Şeref, İ. & Karadoğan, A. (2019). Tutor Destekli Öğretim Modeli’nin yabancı öğrencilerin Türkçe konuşma becerilerine ve kaygı düzeylerine etkisi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (64), 535-552.
• Hasırcı, S. (2019). Yabancılara Türkçe öğretimine yönelik ders kitaplarının konuşma becerisi açısından karşılaştırılması. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 8(2), 1068-1098.
• İnan, K. (2021). Video konferans ile yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde göreve dayalı yaklaşımın kullanılması. Turkish Studies-Education, 16(2), 861-877.
• İnce, B. (2021). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde teknoloji destekli akran öğretiminin konuşma kaygısına etkisi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Ö10), 171-179. https://doi.org/10.29000/rumelide.1012525
• İşcan, A. (2020). Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminin sorunlarına ilişkin bir değerlendirme. Aydın Tömer Dil Dergisi, 5(1), 119-138.
• Kara, M. & Işır, E. (2021). Yabancılara Türkçe öğretiminin temel sorunları ve bunlara çözüm önerileri. Uluslararası Türkoloji Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, 6(1), 1-17.
• Karadağ, B. F. & Göçer, A. (2018). Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde drama yönteminin akıcı konuşma üzerindeki rolü. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(1), 431-446.
• Karçiç, A. & Çetin, M. (2015). Yabancı dil Türkçe öğreniminde konuşma becerisinin gelişmesini engelleyen kaygılar üzerine (Bosna Hersek örneğinde). Journal of Turkish Studies, 10(11), 971-971. https://doi.org/10.7827/turkishstudies.8496
• Kocayanak, D. (2021). Yabancı dil olarak Türkçe ders kitaplarında yer alan konuşma becerisi etkinliklerinin karşılaştırılması. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 4(2021 Yunus Emre ve Türkçe Yılı Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Özel Sayısı), 123-139.
• Kocayanak, D. (2024). Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi alanındaki konuşma eğitimiyle ilgili lisansüstü tezler üzerine bir inceleme. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 9(1), 522-540. doi: https://doi.org/10.32321/cutad.1451915
• Koçak, A. (2020). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde ders kitaplarındaki konu seçiminin yazma becerisine etkisi. Aydın TÖMER Dil Dergisi, 5(2), 205-224. doi: https://doi.org/10.17932/IAU.TOMER.2016.019/tomer_v05i2004
• Kurudayıoğlu, M. (2019). Yabancı dil olarak Türkçe ders kitaplarındaki konuşma etkinliklerinin konuşma türleri açısından incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(3), 736-750.
• Kurudayıoğlu, M. & Sapmaz, S. (2016). Yabancı dil olarak Türkçe konuşma öğretimine dair öğretmen bilişleri. Journal of World of Turks/Zeitschrift für die Welt der Türken, 8(3), 85-102.
• Maden, S., Dincel, Ö. & Maden, A. (2015). Türkçeyi yabancı dil olarak öğrenenlerin yazma kaygıları. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 4(2). doi: https://doi.org/10.7884/teke.488
• Mutlu, H. H. & Gümüş, E. (2021). Akademik çalışmalara göre yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde karşılaşılan güncel sorunlar. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 13(25), 829-853.
• Mutlu, H. H. & Ayrancı, B. B. (2017). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde geçmişten günümüze süregelen problemler. The Journal of International Lingual Social and Educational Sciences, 3(2), 66-74.
• Nas, G. E. & Akbulut, B. (2021). Yabancılara Türkçe öğretimine bürün bilimsel bir yaklaşım-Boşnak konuşurların Türkçe vurgu üretimleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, (72), 185-208.
• Özdemir, E. F. (2021). Yabancılara Türkçe öğretiminde film kullanımı: Konuşma becerisine yönelik etkinlik örnekleri (Hürkuş: Göklerdeki Kahraman Film Örneği). Socrates Journal of Interdisciplinary Social Studies, 10, 1-27.
• Özmen, C., Güven, E. & Dürer, Z. S. (2017). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde konuşma becerisi: Sesletime yönelik bir uygulama ve etkinlik önerisi. Turkish Studies (Elektronik), 12(28), 593-634.
• Polat, S. & Ay, O. (2016). Meta-sentez: Kavramsal bir çözümleme. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 4(1), 52-64.
• Polatcan, F. (2019). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde kaygı üzerine yapılan araştırmaların incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(1), 205-216.
• Sallabaş, M. E. & Sağlık, H. (2020). Yabancılara Türkçe öğretim setlerinde yer alan konuşma etkinliklerinde dilin kullanım alanları. Türkiye Eğitim Dergisi, 5(1), 237-249.
• Sevim, O. & Varışoğlu, B. (2023). Türkçe öğrenen yabancı öğrenci̇ler i̇çi̇n üreti̇ci̇ di̇l beceri̇si̇ öz yeterli̇li̇k ölçeği̇: Geçerli̇k ve güveni̇rli̇k çalışması. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33(1), 187-202. doi: https://doi.org/10.18069/firatsbed.1214107
• Sevim, O. (2014). Yabancı uyruklu öğrencilerin Türkçe konuşma kaygılarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. EKEV Akademi Dergisi, (60), 389-402.
• Sönmez, E. N. & Güneş Özden, M. (2024). Yabancı dil olarak Türkçe öğrenenlerin iletişim stratejilerini kullanma düzeylerinin konuşma kaygısına etkisi. Aydın TÖMER Dil Dergisi, 9(1), 71-105. doi: https://doi.org/10.17932/IAU.TOMER.2016.019/tomer_v09i1003
• Şengül, K. (2014). Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde alfabe sorunu. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 3(1), 325-339. doi: https://doi.org/10.7884/teke.245
• Şenyiğit, Y. & Okur, A. (2019). Yabancılara Türkçe öğretiminde konuşma becerisi ve telaffuz eğitimi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (52), 519-549.
• Şeref, İ. & Yılmaz, İ. (2015). Yemenli öğrencilerin Türkçe yazma ve konuşma becerilerinin geliştirilmesinde karikatür kullanımına yönelik bir uygulama. Turkish Studies, 10(7), 835-860.
• Şeref, İ. (2024). Türkçe öğretiminde dijital hikâyelerin kullanımı: Bir meta sentez araştırması. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 13(4), 991-1005. doi: https://doi.org/10.30703/cije.1450900
• Temizyürek, F. & Mercan, S. (2024). Yabancı dil olarak Türkçe öğrenen öğrencilerin konuşma motivasyonunun düşmesinin nedenlerine yönelik görüşleri. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 9(2), 931-945.
• Toker, A. (2022). Bir araştırma metodolojisi olarak sistematik literatür incelemesi: Meta-sentez yöntemi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel Sayı 2), 313-340.
• Tunagür, M. & Kardaş, M.N. (2021). Suriyeli öğrencilerin Türkçe öğrenme yaşantıları (Amaçları ve süreçte yaşadıkları sorunlar) üzerine bir araştırma. Kuram ve Uygulamada Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 120-136. doi: https://doi.org/10.48066/kusob.948211
• Turan, M. & Fansa, M. (2021). Göçmen çocukların Türkçe öğreniminde yaşadıkları problemler. Milli Eğitim Dergisi, 50(1), 11-26.
• Türkben, T. & Öncü Yiğit, K. (2023). The effect of communicative approach supported by the flipped classroom model on the speaking skills of foreign students learning Turkish. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(1), 28-50. https://doi.org/10.17860/mersinefd.1139033
• Uzdu Yıldız, F. & Kahhaleh, H. (2022). Yurt dışında Türkçe öğrenen yabancıların konuşma becerisinde karşılaştıkları zorlukların analizi (Sistematik derleme). Uluslararası Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Dergisi, 5(2), 76-91.
• Ünal, K., Taşkaya, S. M. & Ersoy, G. (2018). Suriyeli göçmenlerin yabancı dil olarak Türkçe öğrenirken karşılaştıkları sorunlar ve çözüm önerileri. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(2), 134-149.
• Walsh, D. & Downe, S. (2005) Meta‐synthesis method for qualitative research: A literature review. Journal of Advanced Nursing, 50, 204-211.
• Yalap, H. & Bakal, R. E. (2022). Yabancılara Türkçe öğretimi ders kitapları incelemesi odaklı lisansüstü çalışmalar üzerine bir değerlendirme. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 42(3), 2305-2350. doi: https://doi.org/10.17152/gefad.1172464
• Yaman, Y. & Arslan, M. (2022). Yabancı dil olarak Türkçe dinleme ve konuşma becerilerinin gelişiminde filmlerin kullanımı. IJSS, 6(27), 277-292.
• Yayla, N. D. (2014). Yabancılara teknoloji tabanlı türkçe öğretimi: Dinleme becerisinin kazandırılmasına ilişkin durum analizi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Yazıcı, E. & Faruk, M. (2023). Yabancı dil olarak Arapçanın erken yaşta çocuklara öğretiminde ebeveyn rolü ve öneriler. Lisanî İlimler Dergisi, 1(1), 57-69.
• Yılmaz, A. & Özdemir, C. (2022). Çok dilli eğitim sistemindeki öğrencilerin yabancı dil olarak Türkçe konuşma becerisinin gelişiminde yaşadıkları zorluklar: Irak örneği. Journal of Social Research & Behavioral Sciences/Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi, 8(15), 170-197.
• Yılmaz, F. & Talas, Y. (2019). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde materyal olarak animasyon kullanımı ve önemi. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 3(1), 114-127.
• Yılmaz, İ. & Şeref, İ. (2015). Arap öğrencilerin Türkçe okuma sesletim becerilerinin geliştirilmesinde şiirden yararlanma. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 4(3), 1213-1228.
• Yılmaz, N., Biçer, N. & Alan, Y. (2022). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde kullanılan web 2.0 araçlarına yönelik öğretici görüşleri. Avrasya Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 6(2), 26‐44.