OSMANLI’DA İLK ÇEVİRİ ELEŞTİRİLERİ

Yıl 2010, Sayı: 28, 29 - 39, 01.12.2010

Ufuk Semercioğlu

Öz

Tanzimat'la Batı'ya açılan Osmanlı'daki yapısal değişimlere, önceleri hukuk, din, tarih, fen bilimleri, askerlik gibi konuları içeren çeviriler,1860'lardan itibaren de edebiyat alanındaki çeviriler eşlik etmiştir. Çevirilerin artmasıyla konuya ilişkin tartışmalar da başlamıştır. Osmanlı'daki ilk çeviri eleştirisi olarak nitelendirilebilecek çalışmayı Kemalpaşazade Said Bey yapmış ve Fransızcadan yapılmış çevirilere ilişkin görüş ve önerilerini,1889'dan başlayarak 18 defter halinde yayımladığı Galatât-ı Tercüme adlı risalesinde ortaya koymuştur. Böylece oluşan tartışma ortamında, önce Fransızca öğretmeni Memed Halit Bey Tetkîk-i Galatât-ı Tercüme, ardından da gazeteci Fatin İhsan Bey adlı risalelerini yayımlayarak Kemalpaşazade Said Bey’in eleştirisinin eleştirisini yapmışlardır. Biz çalışmamızda, ilk bakışta “yanlış avcılığı” yapıyor gibi görünseler de, çeviri tarihimiz açısından önemli bulduğumuz bu üç risaleyi birlikte ele alarak değerlendireceğiz.

Anahtar Kelimeler

Çeviri, eleĢtiri, Fransızca, Osmanlıca, Türkçe.

FIRST TRANSLATION CRITIQUES IN THE OTTOMAN EMPIRE

Öz

Structural changes in the Otoman Empire during the Tanzimat Period, were accompanied by translations in various fields such as law, religion, history, science, military and from the 1860 translation in litterature. Discussions on the topic began with increase in translations. The first work, which can be described as the first translation criticism in the Ottoman Empire has been written by Kemalpaşazade Said Bey. He published his opinions and suggestions on the translations made from French in 18 registers (defter) titled Galatât-ı Tercüme starting from1889. Thus, in this discussion milieu. first a French teacher named Memed Halit Bey published Tetkîk-i Galatât-ı Tercüme, in which he revealed his review on KemalpaĢazade Said Bey’s critiques, and then a journalist Fatin Ihsan Bey did the same in his treatise called Hatıât-ı Tercüme. Although at first sight these publications may seem like as if they were just “hunting errors” , they are important for history of translation in Turkey, and in this paper these three treatises will be discussed together.

Anahtar Kelimeler

Translation, critique, French, Ottoman, Turkish

Kaynakça

• AKBAYAR, Nuri, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Çeviri”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul, İletişim Yayınları,1985, ss.447-451.
• AKBAYAR, Nuri, “Yüz Yıl Önce Bir Çeviri Tartışması”, Metis Çeviri, 1988, Sayı 3, ss. 40-49.
• ÇÖĞENLİ, M. Sadi, Eski Harflerle Basılmış Türkçe Sözlükler Katalogu, Akademik Araştırmalar Dergisi, Sayı 7-8, (http://www.academical.org/) adresinde.
• DEMİRCİOĞLU, Cemal. "19. Yüzyıl Sonu Türk Edebiyatında Tercüme Kavramı", Journal of Turkish Studies (Türklük Bilgisi Araştırmaları), Prof. Dr. Günay Kut Armağan, 2003, Cilt 27/II, ss. 13-31.
• EYÜBOĞLU, Sabahattin, “Said Bey’in Bir Tercümesi Münasebetiyle”,Tercüme, 1941, Cilt 1, Sayı 5, ss. 470-474.
• FATİN İHSAN, Hatiyât-ı Tercüme. İstanbul: Şirket-i Mürettibiye Matbaası, 1888. 7. HULUSİ,
• Şerif ,“Tanzimat’tan Sonraki Tercüme Faaliyeti 1845-1918”,
• Tercüme,1940, Cilt 1, Sayı 3, ss. 286-296.
• İNAL, İblünemin Mahmut Kemal, Son Asır Türk Şairleri, Ankara, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları,1970.
• KEMALPAŞAZÂDE SAÎD, Galatât-ı Tercüme 1-18. defterler, 1306-1324/ 1888- 1906.
• LEVEND, Agah Sırrı, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları,1972.
• MEHMED HALİD, Tetkîk-i Galatât-ı Tercüme. İstanbul: Şirket-i Mürettibiye Matbaası,1888.
• MERİÇ, Cemil, “Bir Kavganın Hikâyesi“, Kırk Ambar, İstanbul, Ötüken Yayınları, 1980, ss179-180, (Notlar s. 481).
• ÖZÖN, Mustafa Nihat, Türkçe’de Roman, İstanbul, İletişim Yayınları, 1985.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya, Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, İstanbul, Ülken Yayınları, 1935.