BİLSEM Aday Gösterme Sürecine Yönelik Okul Yönlendirme Komisyonu Üyelerinin Görüşleri

Yıl 2025, Sayı: 65, 3167 - 3190, 30.09.2025

Barış Suluk

https://doi.org/10.53444/deubefd.1612758

Öz

Özel yetenekli öğrencilerin tanılama sürecinde okul yöneticileri ve öğretmenler kritik rol oynamaktadır. Ulusal eğitim sistemimizde özel yeteneklilerin eğitimi Bilim ve Sanat Merkezleri (BİLSEM) tarafından desteklenmektedir. Bu araştırmada, BİLSEM aday gösterme aşamasına yönelik okul yöneticileri ve öğretmenlerin sürece dair deneyimleri, karşılaşılan zorlukları ve geliştirilen önerileri ortaya konulması amaçlanmaktadır. Araştırma nitel araştırma desenlerinden Fenemolojik(olgubilim) yaklaşım üzerine kurgulanmıştır. Araştırmanın çalışma grubu Karadeniz Bölgesinin bir ilçesinde bulunan ilkokullarda görev yapan okul yöneticisi, rehber öğretmen/psikolojik danışman ve sınıf öğretmeni olmak üzere 20 kişiden oluşturmaktadır. Araştırmaya ait veriler 2024/2025 eğitim öğretim yılının birinci döneminde elde edilmiştir. Araştırmada, araştırmacı tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak bireysel görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Araştırma sürecinde elde edilen veriler içerik analizi tekniğine tabi tutularak incelenmiştir. Elde edilen analiz sonucunda aday gösterme sürecinde dikkat edilen kriterler, karşılaşılan zorluklar ve sürece yönelik öneriler olmak üzere üç kategori elde edilmiştir. Araştırma bulgularına göre aday gösterme sürecinde yönetici ve öğretmenlerin akranlarına göre davranış farklılığı, bilişsel zekâ ve liderlik gibi kriterler üzerinden yönlendirme yaptığı, veli baskısı ve kontenjan sınırının bulunması gibi nedenlerden dolayı sorun yaşadığı sonucuna ulaşılmıştır. Araştırma katılımcılarının aday gösterme sürecine yönelik eğitim düzenlenmesi, süreç içerisinde uzman desteğinin sağlanması ve iş birliği yapılması yönelik önerileri olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Özel yetenekli öğrenci , aday gösterme , tanılama süreci

Opinions of School Guidance Commission Members Regarding BILSEM Nomination Process

Öz

School administrators and teachers play a critical role in the identification process of gifted students. In the national education system of Türkiye, the education of gifted students is supported by Science and Art Centers (BİLSEM). This study aims to reveal the experiences, challenges, and suggestions of school administrators and teachers regarding the nomination phase for BİLSEM. The research is designed using the phenomenological approach, one of the qualitative research methods. The study group consists of 20 participants, including school administrators, guidance counselors/psychological counselors, and classroom teachers working in primary schools located in a district of the Black Sea Region. The data were collected during the first semester of the 2024/2025 academic year through individual interviews conducted using a semi-structured interview form developed by the researcher. The data were analyzed through content analysis. As a result of the analysis, three main categories were identified: the criteria considered in the nomination process, the challenges encountered, and the suggestions for improvement. According to the findings, administrators and teachers tend to nominate students based on criteria such as behavioral differences compared to peers, cognitive intelligence, and leadership. However, they face challenges due to factors such as parental pressure and quota limitations. The participants emphasized the need for training on the nomination process, expert support during the process, and increased collaboration.

Anahtar Kelimeler

Gifted students , nomination , diagnosis process

Kaynakça

• Akar, İ., & Uluman, M. (2013). Sınıf öğretmenlerinin üstün yetenekli öğrencileri doğru aday gösterme durumları. Üstün Yetenekliler Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 1(3), 199-212.
• Akgül, G. (2021). Teachers’ metaphors and views about gifted students and their education. Gifted Education International, 37(3), 273-289. https://doi.org/10.1177/0261429421988927.
• Allen, J. K. (2017). Exploring the role teacher perceptions play in the underrepresentation of culturally and linguistically diverse students in gifted programming. Gifted Child Today, 40(2),77-86. https://doi.org/10.1177/1076217517690188
• Aydın, M. (2019). Veri çözümleme (nitel). H. Özmen & O. Karamustafaoğlu (Ed.), Eğitim eğitimde araştırma yöntemleri içinde (s. 461-482). Pegem Akademi.
• Aydın-Karaca, Ş., & Kılınç, Ş. (2024). Development of a teacher rating scale for giftedness (TRSG). Acta Educationis Generalis, 14(2), 100-117.
• Biber, M., Biber, S. K., Ozyaprak, M., Kartal, E., Can, T., & Simsek, I. (2021). Teacher nomination in identifying gifted and talented students: Evidence from Turkey. Thinking Skills and Creativity, 39, 100751. https://doi.org/10.1016/j.tsc.2020.100751
• Bildiren, A., Kirişçi, N., Kavruk, S. Z., Yıldırım, Y., Bıkmaz-Bilgen, Ö., & Dildeğmez, B. (2024). İlkokul dönemi üstün yetenekli çocuklar için aday bildirim ölçeği (İDABÖ) geliştirme çalışması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 25(3), 297-311. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.1359061
• Creswell, J. W. (2017). Nitel Araştırmacılar İçin Beş Temel Beceri. (Çev. H. Özcan). Anı Yayıncılık.
• Çalışkan, K., & Baloglu, M. (2023). BİLSEM’e öğrenci aday gösteren ve göstermeyen öğretmenlerin üstün yetenekliler eğitimine ilişkin özyeterliliklerinin incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (55), 210-230.
• Çetin, A., & Ünsal, S. (2020). Özel yetenekli öğrenciyi anlamak: Bir durum çalışması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 21(1), 123-148. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.521678
• Çitil, M. (2018). Türkiye’de üstün yeteneklilerin eğitimi politikalarının değerlendirilmesi. Milli Eğitim Dergisi, 47(1), 143-172.
• Deku, P. (2013). Teacher nomination of gifted and talented children: A study of basic and senior high schools in the central region of Ghana. İntelligence, 4, 1-8.
• Dilber, Y. (2024). Çocuğu BİLSEM öğrenci seçme uygulamasına katılan velilerin BİLSEM hakkındaki görüşleri üzerine bir vaka çalışması Sinop Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1 (1),1-20.
• Erol, M., Gedik, O., & Demirtaş, B. (2023). Sınıf öğretmenlerinin üstün yetenekli öğrencileri belirleme, bilim ve sanat merkezlerine aday gösterme sürecine ilişkin deneyimleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 24(2), 275-289. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.950498
• Gökdemir, S. (2017). Ülkemizde özel yetenekli öğrencilerin tanılama sürecinin öğretmen, veli ve öğrenci görüşlerine göre değerlendirilmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Güler, A., Halıcıoğlu, M. B. & Taşğın, S. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma. Seçkin Yayıncılık.
• Gümüş Gürler, B., Şahin, A., & Akdal, D. (2023). Özel yetenekli öğrencilerin belirlenmesi amacıyla öğretmenlere verilen eğitimin öğretmenlerin bilgi düzeylerine etkisi. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 9(3), 273-293. https://dx.doi.org/10.30855/gjes.2023.09.03.002
• Heller, K. A. (2004). Identification of gifted and talented students. Psychology Science, 46, 302–323.
• Hernández-Torrano, D., Prieto, M. D., Ferrándiz, C., Bermejo, R., & Sáinz, M. (2013). Characteristics leading teachers to nominate secondary students as gifted in Spain. Gifted Child Quarterly, 57(3), 181-196. https://doi.org/10.1177/0016986213490197
• Hodges, J., Tay, J., Maeda, Y., & Gentry, M. (2018). A meta-analysis of gifted and talented identification practices. Gifted child quarterly, 62(2), 147-174. https://doi.org/10.1177/00169862177521
• Hunsaker, S. L., Finley, V. S., & Frank, E. L. (1997). An analysis of teacher nominations and student performance in gifted programs. Gifted Child Quarterly, 41(2), 19-24. https://doi.org/10.1177/001698629704100203
• Işık, A., & Güneş, E. (2017). Türk tarihinde özel yeteneklilerin eğitimi: Osmanlı enderun mektebi. Journal of Gifted Education and Creativity, 4(3), 1-13.
• Karabulut, R., & Ömeroğlu, E. (2021). A validity and reliability study of a nomination scale for identifying gifted children in early childhood: A validity and reliability study of a nomination scale. International Journal of Curriculum and Instruction, 13(2), 1756-1777.
• Kartal, E., Özyaprak, M., Özen, Z., Şimşek, İ., Biber, S. K., Biber, M., & Can, T. (2020). Asking the right questions to nominate a student as gifted and talented: a Machine Learning Approach. Bilişim Teknolojileri Dergisi, 13(4), 385-400. https://doi.org/10.17671/gazibtd.591158
• Kaya, F. (2013). The role of peer nomination forms in the identification of lower elementary gifted and talented students. Educational Research and Reviews, 8(24), 2260.
• Levent, F. (2011). Üstün yetenekli çocukların hakları el kitabı anne baba ve öğretmenler için. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
• Maddocks, D. L. (2018). The identification of students who are gifted and have a learning disability: A comparison of different diagnostic criteria. Gifted Child Quarterly, 62(2), 175-192. https://doi.org/10.1177/0016986217752
• Marsili, F., & Pellegrini, M. (2022). The relation between nominations and traditional measures in the gifted identification process: A meta-analysis. School Psychology International, 43(4), 321-338. https://doi.org/10.1177/01430343221105398
• McBee, M. T. (2006). A descriptive analysis of referral sources for gifted identification screening by race and socioeconomic status. Journal of Secondary Gifted Education, 17(2), 103-111. https://doi.org/10.4219/jsge-2006-686
• McBee, M. T., Peters, S. J., & Miller, E. M. (2016). The impact of the nomination stage on gifted program identification: A comprehensive psychometric analysis. Gifted Child Quarterly, 60(4), 258-278. https://doi.org/10.1177/0016986216656256
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEBa). (2024, Ocak). Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesi. Milli Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi(2794).
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEBb). (2024, Aralık). Bilim ve Sanat Merkezleri Öğrenci Tanılama ve Yerleştirme Kılavuzu
• Miles, M, B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded Sourcebook. (2nd ed). Thousand Oaks, Sage.
• Neber, H. (2004). Teacher identification of students for gifted programs: Nominations to a summer school for highly-gifted students. Psychological Test and Assessment Modeling, 46(3), 348.
• Neumeister, K. L. S., Adams, C. M., Pierce, R. L., Cassady, J. C., & Dixon, F. A. (2007). Fourth-grade teachers' perceptions of giftedness: Implications for identifying and serving diverse gifted students. Journal for the Education of the Gifted, (4), 479-499. https://doi.org/10.4219/jeg-2007-503
• Özbay, Y., & Palancı, M. (2011). Üstün yetenekli çocuk ve ergenlerin psikososyal özellikleri. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (22), 89-108.
• Özberk, E. H., & Özberk, E. B. Ü. (2016). Üstün yetenekli çocukları belirlemede öğretmen öncelikleri: İkili karşılaştırma yöntemiyle bir ölçekleme çalışması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 17(02), 119-140. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.246269
• Özer, M. (2021). Türkiye’de özel yeteneklilere yetenek geliştirme desteğinde bilim ve sanat merkezleri: Mevcut durum ve iyileştirme alanları. OPUS International Journal of Society Researches, 17(33), 727-749. https://doi.org/10.26466/opus.810856
• Pegnato, C. W., & Birch, J. W. (1959). Locating gifted children in junior high schools: A comparison of methods. Exceptional children, 25(7), 300-304. https://doi.org/10.1177/001440295902500702
• Peters, S. J., Makel, M. C., & Rambo-Hernandez, K. (2021). Local norms for gifted and talented student identification: Everything you need to know. Gifted Child Today, 44(2), 93-104. https://doi.org/10.1177/1076217520985
• Pfeiffer, S. I. (2002). Identifying gifted and talented students: Recurring issues and promising solutions. Journal of Applied School Psychology, 19(1), 31-50. https://doi.org/10.1300/J008v19n01_03
• Rothenbusch, S., Zettler, I., Voss, T., Lösch, T., & Trautwein, U. (2016). Exploring reference group effects on teachers’ nominations of gifted students. Journal of Educational Psychology, 108(6), 883.
• Sak, U., Ayas, M. B., Sezerel, B. B., Öpengin, E., Özdemir, N. N., & Gürbüz, Ş. D. (2015). Gifted and talented education in Turkey: Critics and prospects. Talent, 5(2), 110-132. https://theeducationjournals.com/index.php/talent/article/view/38
• Sarıçam, H., & Şahin, S. H. (2015). The relationship between the environmental awareness, environmental attitude, curiosity and exploration in highly gifted students: Structural equation modelling. Educational Process: International Journal, 4(1), 7-17. http://dx.doi.org/10.12973/edupij.2015.412.1
• Schroth, S. T., & Helfer, J. A. (2008). Identifying gifted students: Educator beliefs regarding various policies, processes, and procedures. Journal for the Education of the Gifted, 32(2), 155-179. https://doi.org/10.4219/jeg-2008-850
• Sezgin, C., & Özak, H. BİLSEM sınavına hazırlık sürecine ilişkin velilerin görüşleri. Turkish Special Education Journal: International, 6(1), 18-32. https://doi.org/10.69485/tseji.1487683
• Sıcak, A. (2014). Üstün yetenekli öğrencilerin aday gösterme sürecinde öğretmen gözlem puanlarının TKT 7-11 ve WISC-R puanlarını yordayıcılık gücünün incelenmesi. Journal of Gifted Education and Creativity, 1(1), 7-12. https://doi.org/ 10.18200/JGEDC.2014110881
• Siegle, D., Moore, M., Mann, R. L., & Wilson, H. E. (2010). Factors that influence in-service and preservice teachers' nominations of students for gifted and talented programs. Journal for the Education of the Gifted, 33(3), 337-360. https://doi.org/10.1177/016235321003300303
• Siegle, D., & Powell, T. (2004). Exploring teacher biases when nominating students for gifted programs. Gifted Child Quarterly, 48(1), 21-29. https://doi.org/10.1177/0016986204048001
• Şahin, F. (2012). Sınıf öğretmenlerinin üstün yetenekli öğrenciler ve özellikleri hakkında bilgi düzeylerini artırmaya yönelik eğitim programının etkililiği. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Şahin, F. (2020). Türkiye’de özel yeteneklilerin eğitimi: Politika belgeleri ve yasalar bağlamında bir tartışma. Yeni Türkiye, 115, 63-76.
• Şahin, F., & Çetinkaya, Ç. (2015). An investigation of the effectiveness and efficiency of classroom teachers in the identification of gifted students. Talent, 5(2), 133-146.
• Peters, S. J., Carter, J., & Plucker, J. A. (2020). Rethinking how we identify “gifted” students. Phi Delta Kappan, 102(4), 8-13. https://doi.org/10.1177/0031721720978055
• Yassin, S. F. M., Ishak, N. M., Yunus, M. M., & Majid, R. A. (2012). The Identification of Gifted and Talented Students. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 55, 585–593. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.09.540
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık
• Worrell, F. C., Subotnik, R. F., Olszewski-Kubilius, P., & Dixson, D. D. (2019). Gifted students. Annual Review Of Psychology, 70(1), 551-576. https://doi.org/10.1146/annurev-psych-010418-102846
• Wood, V., & Laycraft, K. (2020). How can we better understand, identify, and support highly gifted and profoundly gifted students? A literature review of the psychological development of highly-profoundly gifted individuals and overexcitabilities. Annals of Cognitive Science, 4(1), 143-165. https://doi.org/10.36959/447/348
• Yassin, S. F. M., Ishak, N. M., Yunus, M. M., & Abd Majid, R. (2012). The identification of gifted and talented students. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 55, 585-593. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.09.540
• Worrell, F. C., & Erwin, J. O. (2011). Best practices in identifying students for gifted and talented education programs. Journal of Applied School Psychology, 27, 319 –340. https://doi.org/10.1080/15377903.2011.615817