EDEBİYATIN ENTROPİ BAĞLAMI: NEGENTROPİK BİR İMKAN OLARAK MİNÖR EDEBİYAT

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 361 - 384, 24.10.2023

Bora Atak

Bu makale için 22 Nisan 2024 tarihinde bir düzeltme yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/deuefad/issue/84180/1472179

Öz

Bu çalışmada Derrida’nın Platon okumasından hareketle pharmakon kavramı, edebiyat kuramı çerçevesinde ve bilgi kuramı-entropi ilişkisi üzerinden ele alınmış; edebiyatın bir yanda entropik potansiyeli ortaya konmaya ve diğer yanda negentropik imkânları açığa çıkarılmaya çalışılmıştır. Derrida, konuşmanın karşısında yazıyı dışlayan ve yazının konuşmanın kötü bir kopyası ve bir zehir olarak belleğin zayıflamasına neden olduğunu savunan Platon metinlerini yapısöküme uğratır. Bu metinlerden farklı ve zıt anlamlarını çıkardığı pharmakonu, zehir ve şifayı aynı anda içerecek, değerine karar verilemeyecek şekilde yeniden okur. Yazı da bu anlamda bir pharmakondur. Öte yandan yazının içindeki pharmakon, Platonik geleneğin devamı olarak dış anlam dayatmalarının baskısı altında uzunca bir süre üzeri örtük şekilde saklı kalır. Yazının Platonik irtibatını kopardığı, işlevinin artık konuşmayı ikame etmek olmadığı ve iletisinin kendisine yöneldiği bir tarihsel uğrakta ise pharmakon açığa çıkar. Bu uğrakta edebiyat, bir yandan uluslaşma sürecinde anadil edebiyatı ile kanonlaşarak içeriden dışarıya açılan tümel bir irtibat potansiyeli barındırır. Diğer yandan da anadil edebiyatının içinden çıkan ve dili yersiz-yurtsuzlaştırarak kanona biçimsel olarak meydan okuyan minör edebiyat ile sonsuz tekil irtibat imkânlarına açılır. Bu imkân, “etki kaygısı”nı dışlayarak minör oluşa yönelir ve küçük özel meseleler kamusallaşarak kolektif değerlere bağlanır. Bununla birlikte bu çalışmada, anadil edebiyatı ve minör edebiyatın karşılaştığı bu farmakolojik zeminin Antik Yunan’dan miras alındığı şekilde pharmakonun zehir veya şifa gibi etik bağlamları üzerine değil; termodinamiğin, bilgi kuramı ve felsefe ile kesişiminde yer alan entropik-negentropik bağlamlar üzerine kurulabileceği savunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

pharmakon, minör edebiyat, kanon, entropi, negentropik imkân

THE ENTROPY CONTEXT OF LITERATURE: MINOR LITERATURE AS A NEGENTROPIC POSSIBILITY

Bu makale için 22 Nisan 2024 tarihinde bir düzeltme yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/deuefad/issue/84180/1472179

Öz

In this study, based on Derrida's reading of Plato, the concept of pharmakon is discussed within the framework of literary theory and on the relationship between information theory and entropy; on the one hand, the entropic potential of literature, on the other hand, its negentropic possibilities are tried to be revealed. Derrida deconstructs the texts of Plato, which excludes writing opposing speech and argues that writing, as a bad copy of speech and as a poison, weakens memory. He re-reads the pharmakon, which he extracts different and opposite meanings of it from these texts, in such a way that contains poison and remedy meaning at the same time and its value cannot be decided. Writing is also a pharmakon in this sense. Besides, the pharmakon in the writing remains implicitly hidden for a long time under the pressure of external meaning impositions as a continuation of the Platonic tradition. At a historical moment when writing has severed its Platonic connection, its function is no longer to substitute speech, and its message is directed toward itself, the pharmakon is revealed. At this moment, on the one hand, literature has the potential for a total liaison which opens from the inside to the outside by canonization with mother tongue in process of nation-building. On the other hand, it opens infinite singular liaison possibility with minor literature which comes out from mother tongue and challenges canon formally by deterritorializating language. This possibility tends to being minor by excluding the “anxiety of influence” and it is attached to a collective value in that it transforms the smallest private issue into the biggest problem of society by making it public. However, in this study, it is argued that this pharmacological ground where mother tongue and minor literature encounter can be built on the entropic-negentropic contexts located at the intersection of thermodynamics, information theory and philosophy; not on the ethical contexts of pharmakon such as poison or remedy, as inherited from Ancient Greek.

Anahtar Kelimeler

pharmakon, minor literature, canon, entropy, negentropic possibility

Kaynakça

• Abate, F. R. (Dü.). (1999). The Oxford American Dictionary of Current English. Oxford: Oxford University Press.
• Aksoy, N. B. (2010). The Relation Between Translation and Ideology as an Instrument for the Establishment of a National Literature. Meta, 55(3), 438-455.
• Archeopark. (2023, Nisan). https://www.archeopark.net/ adresinden alındı
• Aristoteles. (2006). Metafizik . İstanbul : Sosyal Yayınlar .
• Aristoteles. (2009 ). Nikomakhos'a Etik . Ankara : Bilgesu Yayıncılık .
• Aristoteles. (2010). Politika. İstanbul: Say Yayınları.
• Aristoteles. (2011). Ruh Üzerine . Ankara: Birleşik Yayınevi .
• Aristoteles. (2014). Nikomakhos'a Etik. (Z. Özcan, Çev.) Bursa: Sentez.
• Aristoteles. (2020). Eudemos'a Etik . Ankara: Bilgesu Yayınevi.
• Arslan, A. (2022). İlkçağ Felsefesi Tarihi 3: Aristoteles . İstanbul : İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları .
• Arslan, D. U. (2019). Erken Cumhuriyet Dönemi Edebiyat Dergilerinde Çeviri, Eleştiri ve Polemik: Çeviri Tarihine ‘Tercüme Münakaşaları’ Işığında Bakmak. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi(27), 16-45.
• Ataç, N. (1941). İkinci yıla girerken. Tercüme, 2(7), 1-3.
• Ataç, N. (1941). İkinci Yıla Gİrerken. Tercüme, 2(7), 1-3.
• Ayav, Ö., Dolanoğlu, S., Gürsoy, M., İktüren, B., & Kurultay, T. (1992). Sayısal Verilerle Türkiye'de Çeviri Dergileri. Metis Çeviri(20-21), 135-147.
• Baker, U. (2011, Storytel Sürümü). Oluş-düşünce: Kadın-oluş, Hayvan-oluş, Azınlık-oluş. U. Baker, & E. Berensel (Dü.) içinde, Yüzeybilim - Fragmanlar (s. 496-723/743). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Baker, U., & Şafak, E. (2011). Bir Azınlık Duyguları Sözlüğü İçin Notlar. U. Baker içinde, Aşındırma Denemeleri (s. 201-204). İstanbul: Birikim Yayınları.
• Barut, E. (2020). Ulus-Devlet İnşasında Çeviri ve İdeolojinin Rolü Çerçevesinde "Tercüme Bürosu" ve "Tercüme" Dergisi. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Başgelen, N. (2006). Müze-i Hümayundan Günümüze İstanbul Arkeoloji Müzesi. Arkeoloji Sanat, 114-121.
• Baydar, N. (1943, Ocak 19). Tercümenin ve Tenkidin Zorlukları. Tercüme, 3(17), s. 366-373.
• Bayraktaroğlu, H. C., & Özcan, Z. (2020, Haziran). Nikomakhos'a Etik Bağlamında Aristoteles'in Erdem Etiği. 29(1), 277-296.
• Belge, M. (2004). Türkiye'de Kanon. Kitap-lık(68), s. 54-59.
• Ben-Naim, A. (2007). Entropy Demystified: The Second LawReduced to Plain Common Sense. Singapore: World Scientific Publishing.
• Ben-Naim, A. (2008). A Farewell to Entropy: Statistical Thermodynamics Based on Information. Singapore: World Scientific Publishing.
• Bensmaia, R. (1994). On the Concept of Minor Literature From Kafka to Kateb Yacine. C. Boundas, & D. Olkowski içinde, Gilles Deleuze and the Theater of Philosophy (s. 213-229). New York: Routledge.
• Berk, Ö. (1999). Translation and Westernisation in Turkey (From the 1840s to the 1980s). Coventry: University of Warwick.
• Bilgegil, M. K. (2000). Yahya Kemal'in Şiirlerinde Din. e. K. Yetiş içinde, Yahya Kemal İçin Yazılanlar Cilt 2 (s. 555). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
• Birinci Türk Neşriyat Kongresi: Raporlar, Teklifler, Müzakere Zabıtları. (1939). Ankara: Maarif Vekilliği.
• Bloom, H. (1994). The Western Canon: The Books and School of the Ages. Orlando: Harcourt Brace & Company.
• Bogenç-Demirel, E., & Yılmaz, H. (1998). Tercüme Dergisinde Çeviri Eleştirisi. Hacettepe Üniversitesi Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi(8), 93-103.
• Bogenç-Demirel, E., & Yılmaz, H. (2000). Tercüme/Yazko Çeviri/Metis Çeviri Dergilerinde Çeviri Eleştirisinin Türkiye Serüveni. M. Durak (Dü.), Çeviri Eleştirisi Sempozyumu içinde (s. 12-22). Bursa: TÖMER.
• Brogan, W. (1989). Plato’s Pharmakon: Between Two Repitations. H. J. Silverman (Dü.) içinde, Derrida and Deconstruction (s. 7-23). New York: Routledge.
• Coşkun, S. (2008). Şehirde Medeniyeti Okumak -Yahya Kemal'in Şehri / Mekânı Okuma Biçimi Üzerine-. K. Yetiş içinde, İstanbul Yahya Kemal Enstitüsü Mecmuası V (s. 744). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yahya Kemal Enstitüsü Neşriyatı.
• Çengel, Y. A., & Boles, M. A. (2006). Thermodynamics: An Engineering Approach 5th Edition. Boston: McGraw-Hill .
• Deleuze, G. (2013). Müzakereler: 1972-1990. İstanbul: Norgunk Yayıncılık.
• Deleuze, G., & Guattari, F. (1993). Kapitalizm ve Şizofreni 2: Bin Yayla Kapma Aygıtı. (A. Akay, Çev.) Ankara: Bağlam Yayınları.
• Deleuze, G., & Guattari, F. (2000). Kafka - Minör Bir Edebiyat İçin. (Ö. Uçkan, & I. Ergüden, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Demirel, T. (2012). ‘Çeviri Çağı’ nın kuramcısı: Nurullah Ataç (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Okan Üniversitesi.
• Derrida, J. (1981). Dissemination. (B. Johnson, Çev.) London: The Athlone Press Ltd.
• Derrida, J. (1997). Of Grammatology (Corrected Edition b.). (G. C. Spivak, Çev.) Baltimore: The Johns Hopkins University Press.
• Derrida, J. (2014). Gramatoloji. (İ. Birkan, Çev.) Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Deutscher, G. (2008). The Entropy Crisis. Singapore: World Scientific Publishing.
• Dijk, N. v. (1999). Research into Canon Formation: Nationalism, Literature, and an Institutional Point of View. Poetics Today, 20(1), s. 121-132.
• Dikilitaş, G. (2011, Aralık). Arkeolojik Alanlarda Koruma. Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi (6), 43-51.
• Dizdaroğlu, H. (2000). Doğumunun 70. Yılında Yahya Kemal Beyatlı. K. Yetiş içinde, Yahya Kemal İçin Yazılanlar Cilt 2 (s. 61). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
• Eagleton, T. (2014). Edebiyat Kuramı. (T. Birkan, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Edib, H. (1942). Tenkidi Tenkid. Tercüme, 3(14), 138-141.
• Erhat, A. ([2004]2008). Tercüme Bürosu ve Tercüme Dergisi Üstüne. M. Rifat (Dü.) içinde, Çeviri Seçkisi 1: Çeviriyi Düşünenler (s. 44-47). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Erhat, A. ([2004]2008). Tercüme Bürosu ve Tercüme Dergisi Üstüne. M. Rifat (Dü.) içinde, Çeviri Seçkisi 1: Çeviriyi Düşünenler (s. 44-47). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Erkızan, H. N. (2002, Kasım). Çağdaş Aristotelesçi Düşüncede İnsanın Bir Değer Varlığı Olarak Kavranımı. Bilgi ve Değer Sempozyumu Bildirileri , 235-248.
• Fielding, N. G., & Lee, R. L. (Dü). (1991). Using computers in qualitative research. Londra: Sage.
• Genette, G. (1997 [1987]). Paratexts: Thresholds of Interpretation. (J. E. Lewin, Çev.) Cambridge: Cambridge University Press.
• Göktaş, N. (2005). Türk Çeviri Tarihinde Tercüme Dergisi ve Metis Dergisi'nin Yeri. Adana: Çukurova Üniversitesi.
• Grönstrand, H., Heede, D., Heith, A., & Lönngren, A.-S. (2015). Rethinking National Literatures and the Literary Canon in Scandinavia. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing.
• Heede, D. (2015). A Gay History of Nordic Literature: Reflections on a Future Project. H. Grönstrand, D. Heede, A. Heith, & A.-S. Lönngren içinde, Rethinking National Literatures and the Literary Canon in Scandinavia (s. 158-180). Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing.
• Hızır, N. (1941). Tercümeye dair yazılar hakkında. Tercüme, 2(9), 265-268.
• Hızır, N. (1941a). Tercüme tenkitlerine dair. Tercüme, 2(10), 359-360.
• Hızır, N. (1943). Tercüme Tenkidleri Hakkında. Tercüme, 4(20-21), 177-178.
• Hızır, N. (1943a, Ocak 19). Bir Tenkid Münasebetiyle. Tercüme, 3(17), s. 374-375.
• Hoad, T. F. (Dü.). (1996). The Concise Oxford Dictionary of English Etymology. Oxford : Oxford University Press.
• Hroch, M. (2011). Avrupa’da Milli Uyanış: Toplumsal Koşulların ve Toplulukların Karşılaştırmalı Analizi. (A. Özdemir, Çev.) İstanbul: İletişim.
• İlk Kadın Profesörlerdendi. (2001, Ocak 5). Cumhuriyet, s. 14.
• Jameson, F. (1986). Third-World Literature in the Era of Multinational Capitalism. Social Text(15), s. 65-88.
• Jusdanis, G. (1998). Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür – Milli Edebiyatın İcat Edilişi. (T. Birkan, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Jusdanis, G. (2012). Kurgu Hedef Tahtasında: Edebiyatın Savunusu. (Ç. Öztek, Çev.) İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Kayaoğlu, T. (1998). Türkiye'de Tercüme Müesseseleri. İstanbul: Kitabevi.
• Keskin, Y., & Tanaç Zeren, M. (2018). Arkeolojik Alanlarda Bir Sunum Yöntemi Olarak “Arkeoparklar”. Süleyman Demirel Üniversitesi Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi, 110-124.
• Ketenci, T., & Topuz, M. (2013). Aristoteles ve Augustinus’un İnsan Anlayışları Üzerine. Kaygı, 1-18.
• Korucu, B. (2007). "Türk Hümanizmi"nin Çeviri Boyutu: Tercüme Bürosu ve Tercüme Dergisi (1940-1946). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Korucu, B. (2007). “Türk Hümanizmi”nin Çeviri Boyutu: Tercüme Bürosu ve Tercüme Dergisi (1940-1946) (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Kučinskienė, A., Šeina, V., & Speičytė, B. (2021). Literary Canon Formation as Nation-Building in Central Europe and the Baltics: 19th to Early 20th Century (National Cultivation of Culture, Volume 24). Leiden: Brill.
• Kuyurtar, E. (2007). Ötanazinin Ahlaksallığı. Felsefelogos, 32, 115-134. Küçükalp, K. (2008). Batı Metafiziğinin Dekonstrüksiyonu: Heidegger ve Derrida. Bursa: Sentez Yayıncılık.
• Lukacs, G. (2003). Roman Kuramı. (C. Soydemir, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Meier, C. (2008). Reviewing and Criticism. M. Baker, & G. Saldanha (Dü) içinde, Routledge Encyclopedia of Translation Studies (2 b., s. 236-241). Londra ve New York: Routledge.
• Milton, J., & Bandia, P. (Dü). (2009). Agents of Translation. Amsterdam: John Benjamins.
• Okay, O. (2001). Deizm Polemiği ve Yahya Kemal'de Din Duygusu. K. Yetiş içinde, Yahya Kemal Enstitüsü Mecmuası IV (s. 70). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yahya Kemal Enstitüsü Neşriyatı.
• Oral, H., & Özsoy, M. Ş. (2014 [2005]). Erol Güney'in Ke(n)disi. Ankara: Yapı Kredi Yayınları.
• Ortaç, Y. Z. (1960). Portreler. İstanbul: Akbaba Yayınevi.
• Özdilek, H. (2013). Tercüme Dergisi ve Türkiye'deki Çeviri Eleştirisi Serüvenine Katkıları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Özgü, M. (1948, Ocak-Nisan). Eichendorff'tan Yapılan Bazı Tercümeler Hakkında. Tercüme, 8(43-44), 129-135.
• Özgü, M. (1948a). Theodor Storm Tercümeleri Dolayısiyle. Tercüme, 8(45), 236-240.
• Özgü, M. (1948b, Temmuz-Ağustos). Hermann Sudermann'dan İki Tercüme. Tercüme, 8(46), 332-337.
• Özgü, M. (1948c). "Malte Laurids Brigge'nin Notları" Tercümesi Dolayısiyle. Tercüme, 8(47), 51-56.
• Özgü, M. (1948d). "Yiğit Kapsperl ile Güzel Annerl'in Hikayesi" Tercümesi Dolayısiyle. Tercüme, 8(48), 486-489.
• Özgü, M. (1951). "Ekkehard" Tercümesi Dolayısiyle. Tercüme, 9(52), 280-282.
• Özgü, M. (1960). Yeni Bir "Faust" Tercümesi. Tercüme, 14(69-70), 158-168.
• Özgü, M. (1961). Wolfgang Borchert: "Kapıların Dışında" (Behçet Necatigil'in Çevirisi Dolayısiyle). Tercüme, 15(75-76), 154-164.
• Özkan, A. (2004). Tercüme and Individual Thought: Conflict and Consensus over Concepts and Norms of Translation. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Paloposki, O. (2012). Translation Criticism. Y. G. Doorslaer (Dü.) içinde, Handbook of Translation Studies (Cilt 3, s. 184-190). Amsterdam ve Philadelphia: John Benjamins.
• Pfaffenberger, B. (1988). Microcomputer applications in qualitative research. Beverly Hills: Sage.
• Platon. (1943). Phaidros. (H. Akverdi, Çev.) İstanbul: Maarif Vekilliği.
• Prof. Dr. Melahat Özgü'nün Biografisi. (1976, 07 01). Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 7(7), 175-216.
• Pym, A. (1998). Method in Translation History. Manchester: St. Jerome.
• Reiss, K. (2000 [1971]). Translation Criticism - The Potentials and Limitations: Categories and Criteria for Translation Quality Assessment. (E. F. Rhodes, Çev.) Manchester: St. Jerome Publishing.
• Ross, D. (2011). Aristotle. İstanbul : Kabalcı Yayınevi .
• Sager, J. C. (1994). Language Engineering and Translation: Consequences of Automation. Amsterdam; Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Sauer, J. (1997). Türkiye'de İlk Çeviri Dergisi: Tercüme. Kebikeç(5), 35-49.
• Schreier, M. (2012). Qualitative content analysis in practice. Thousand Oaks: Sage.
• Schrödinger, E. (2013). What is Life?: The Physical Aspect of the Living Cell with Mind and Matter & Autobiographical Sketches (Reprint Edition). Cambridge: Cambridge University Press.
• Seyda, M. (1970). Edebiyat Dostları. İstanbul: Kitaş Yayınları.
• Shaw, D. (2009). Euthanasia and Eudaimonia. Journal of Medical Ethics, 35(9), 530-533.
• Stiegler, B. (2013). What Makes Life Worth Living on Pharmacology. (D. Ross, Çev.) Cambridge: Polity Press.
• Stiegler, B. (2018). The Neganthropocene. (D. Ross, Dü., & D. Ross, Çev.) London: Open Humanities Press.
• Sungu, İ. (1940). Ziya Paşa'nın "Emile" Tercümesi. Tercüme, 1(1), 62-78.
• Sutton, D., & Martin-Jones, D. (2013). Yeni Bir Bakışla Deleuze. (M. Özbank, & Y. Başkavak, Çev.) İstanbul: Kolektif Kitap.
• Şenler, Y. (2008). Yahya Kemal ve Paris. K. Yetiş içinde, İstanbul Yahya Kemal Enstitüsü Mecmuası V (s. 153-155). İstanbul: İstanbul Yahya Kemal Enstitüsü Neşriyatı.
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2009). A cultural agent against the forces of culture: Hasan Ali Yücel. J. Milton, & P. Bandia (Dü) içinde, Agents of Translation (s. 161-188). Amsterdam; Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Tesch, R. (1990). Qualitative research: Analysis types and software tools. Londra: Falmer Press.
• Todorov, T. (2011). Edebiyat Kavramı. (N. Sevil, Çev.) İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Tuckerová, V. (2017). The Archeology of Minor Literature: Towards the Concept of the Ultraminor. Journal of World Literature, 2(4), s. 433-453.
• Tuna, A., & Erdoğan, E. (2016). Arkeolojik Sitlerin Sürdürülebilirliği Kapsamında Arkeolojik Parklar. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 13(2), 110-122.
• UNESCO. (2009). Stonehenge World Heritage Site Management Plan. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization.
• Varoğlu, H. (1942, Kasım 19). L'Assommoir Tercümesi Üzerine Bİr Tenkide Cevap. Tercüme, 3(16), s. 290-293.
• Yalçıner, R. (2015). Kimlikten Kim’liğe: Rizompolitik. Mülkiye Dergisi, 39(3), s. 151-188.
• Yapar, S. (2019). An Assestment of The Translation Bureau and The Cultural Politics of Turkey (1940-1946). Ankara: İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi.
• Zyl, L. (2000). Death and Compassion: A Virtue-Based Approach to Euthanasia. Farnham: Ashgate .