AN EXAMPLE OF THE PRESIDENCYWITH PARTY: CELAL BAYAR

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 465 - 489, 24.10.2023

Asya Kalkan

Öz

The presidency of Celal Bayar, the third president of the Republic of Turkey, has an important place in the history of Turkish democracy. During this annual period, which is the subject of the study, the relations between the ruling party and the opposition parties were on a scale that could be described as tense. There was a need for a leader who would find a common way in the political environment that was getting harsher in places and gradually. President Bayar, the other hand, was often on offense by the opposition parties and the press being a party member when this need arose. During the Yassıada Trials, which took place after the May 27, 1960 coup, Bayar faced the the Democratic Party, of which Bayar was the founder, is a period that needs to be examined due to the accusation of being a party member. For this reason, in this study, Celal Bayar's presidency period is discussed under the window of “presidency with a party”.

Anahtar Kelimeler

Celal Bayar, Presidency with Party, Democratic Party, 1924 Constitution.

PARTİLİ CUMHURBAŞKANLIĞINA BİR ÖRNEK: CELAL BAYAR

Öz

Türkiye Cumhuriyeti’nin üçüncü cumhurbaşkanı olan Celal Bayar’ın cumhurbaşkanlığı dönemi Türk demokrasi tarihi içerisinde önemli bir yere sahiptir. Çalışmaya konu olan bu on yıllık periyot süresince iktidar-muhalefet ilişkileri gergin olarak tanımlanabilecek bir boyutta seyretmekteydi. Yer yer ve giderek sertleşen siyasi ortamda orta yolu bulacak bir lider ihtiyacı oluşmaktaydı. Cumhurbaşkanı Bayar ise bu ihtiyacın hasıl olduğu durumlarda, muhalefet ve basın tarafından sık sık partili olmakla eleştirildi. 27 Mayıs 1960 darbesi sonrasında gerçekleşen Yassıada Yargılamaları sırasında da Bayar, yine aynı suçlamalarla karşı karşıya kaldı. 1950-1960 yılları arasındaki dönemde Cumhurbaşkanı olarak Bayar’ın kurucusu olduğu Demokrat Parti ile ilişkisi, karşı karşıya kaldığı partili olma suçlaması nedeniyle incelenmesi gereken bir dönemdir. Bu nedenle söz konusu çalışmada Celal Bayar’ın cumhurbaşkanlığı dönemi “partili cumhurbaşkanlığı” penceresinden ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Celal Bayar, Partili Cumhurbaşkanlığı, Demokrat Parti, 1924 Anayasası

Kaynakça

• Açık Mektup: Reisicumhur Gazi M. Kemal Hz.ne. (1930, 9 Eylül). Cumhuriyet, 1.
• Afyon Çimento Fabrikası da Açıldı. (1957, 12 Ekim). Zafer, 4.
• Ağaoğlu, S. (2016). Arkadaşım Menderes, İpin Gölgesindeki Günler (2. Baskı). Yapı Kredi Yayınları.
• Ahmad, F. (2010). Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980) (4. Baskı). Hil Yayın.
• Akın, R. (2009). Gazi’den Günümüze Cumhurbaşkanlığı 1923-2007. İş Bankası Kültür Yayınları.
• Akyol, T. (2021). Kuvvetler Ayrılığı Olmayınca (Otoriter Demokrasi: 1946-1960). Doğan Kitap.
• Albayrak, M. (2004). Türk Siyasal Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960). Phoenix Yayınevi.
• Arsel, İ. (1954). Cumhurreisin Partiler Üstü Durumu. Forum, 1 (4), 9-10.
• Bahçeci, B. (2007). Karşılaştırmalı Hukukta ve Türkiye’de Devlet Başkanının Veto Yetkisi [Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Başgil, A. F. (2017). 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri (7. Baskı). (C. Aydın, Çev). Yağmur Yayınları.
• Bayar, C. (1986). Celal Bayar Anlatıyor: Başvekilim Adnan Menderes. Tercüman Yayınları.
• Bayar Bursada Mühim Bir Hitabede Bulundu. (1954, 21 Nisan). Milliyet, 1.
• Bayarla Menderesin Afyon Konuşmaları. (1957, 12 Ekim). Cumhuriyet, 1, 5.
• Bayarın Bizi Tehdid Edenlere Cevabı. (1957, 13 Ekim). Cumhuriyet, 1, 5.
• Bayar ‘Kıbrıs Bizim Malımızdır’ Dedi’. (1957, 14 Ekim). Cumhuriyet, 1.
• Bayar Dün Urfada Bir Konuşma Yaptı. (1957, 18 Ekim). Cumhuriyet, 1, 5.
• Bayar Urfa’da Yağmur Altında Konuştu. (1957, 18 Ekim). Milliyet, 1, 5.
• Bayar, Kıbrıs Meselesinde Muhalefete Şiddetle Çattı. (1957, 20 Ekim). Cumhuriyet, 1, 3.
• Bora, T. (2016). Celal Bayar. M. K. Kaynar (Haz.). Türkiye’nin 1950’li Yılları (2. Baskı) (ss. 151-157) içinde. İletişim Yayınları.
• Burçak, R. S. (1998). On Yılın Anıları (1950-1960). Nurol Matbaacılık.
• Burgaç, M. (2013). 1946 Genel Seçimlerinde Propaganda. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 13 (26), 163-184.
• Celal Bayar Cumhurbaşkanlığı İçin Namzet Olarak Seçildi. (1950, 21 Mayıs). Milliyet, 1, 7.
• Celal Bayar Dün Gaziantebde Halka Hitab Etti. (1957, 17 Ekim). Cumhuriyet, 1, 5.
• Celal Bayar İzmirde. (1946, 16 Temmuz). Cumhuriyet, 1, 4.
• CHF Nizamnamesi ve Programı. (1931). TBMM Matbaası.
• Cumhurbaşkanı Namzedi: Bayar. (1950, 21 Mayıs). Zafer, s. 1, 6.
• Cumhurbaşkanı Neden Seçim Nutku Söylüyor? (1957, 19 Ekim). Cumhuriyet, 1, 5.
• Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi. (1927).
• Çorlu’luların Bayar ve Menderese Tezahüratı. (1958, 29 Kasım). Zafer, 1, 4.
• Demirel, T. (2016). Türkiye’nin Uzun On yılı, Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi (2. Baskı). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Demokrat Parti Adayları. (1957, 8 Ekim). Milliyet, 5.
• Dün Bütün Partilerin Adayları İlan Edildi. (1957, 8 Ekim). Cumhuriyet, 4.
• D.P Meclis Grupunda İki Cereyan. (1950, 21 Mayıs). Milliyet, 1, 7.
• D.P. Merkezi İstanbul Adaylarını Beğenmedi. (1957, 5 Ekim). Cumhuriyet, 1, 5.
• Emrence, C. (2006). 99 Günlük Muhalefet, Serbest Cumhuriyet Fırkası. İletişim Yayınları.
• Eroğul, C. (2017). Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi (2. Baskı). Yordam Kitap.
• Eroğul, C. (1978). Cumhurbaşkanının Denetim İşlevi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 33 (1), 35-57.
• Gazi Hz.nin Nadi Beye Cevabı. (1930, 10 Eylül). Cumhuriyet, 1.
• Gülen, A. (2018). Türkiye’de Partili Cumhurbaşkanı Tartışmalarının Kısa Tarihçesi (1923-1950). Tarihçi Kitabevi.
• Haydarpaşa Limanı İlave Tesislerinin Temeli Dün Atıldı. (1954, 19 Nisan). Milliyet, 1, 7.
• İnan, S. 12 Temmuz Beyannamesi. Atatürk Ansiklopedisi. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/12-temmuz-beyannamesi/ (Erişim Tarihi: 22.03.2023)
• İstanbul ve Bursa Celal Bayar’ı Derin Bir Sevgi ile Bağrına Bastı. (1957, 21 Ekim). Zafer, 1, 4.
• İzmirde Kanlı Nümayişler. (1930, 6 Eylül). Cumhuriyet, 1, 4.
• Turan, İ. (Haz). (2003). İsmet İnönü Konuşma, Demeç, Makale, Mesaj ve Söyleşileri (1944-1950). TBMM Kültür Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları.
• Kahraman, M. (2012). Türk Anayasa Hukukunda Cumhurbaşkanlığı. Çizgi Kitabevi.
• Kubalı, H. N. (1971). Anayasa Hukuku Dersleri. Kutulmuş Matbaası. Menderes, A. & Akyol, T. (2011). Demokrasiden Darbeye Babam Adnan Menderes. Doğan Kitap.
• Ne Umdum, Ne Buldum. (1960, 6 Ocak). Akis, 17 (284), 10.
• Naskali, E. G. (2021). Demokrat Parti I. Büyük Kongresi 1947 Tutanakları ve Yorumlar. Kitabevi Yayınları.
• Nutuk ve Afyon. (1957, 15 Ekim). Forum, 8 (86), 3.
• Okyar, F. & Seyitdanlıoğlu, M. (2006). Fethi Okyar’ın Anıları: Atatürk, Okyar ve Çok Partili Türkiye (3. Baskı). İş Bankası Kültür Yayınları.
• Onak, N. (1993). Millet Partisi (Türk Siyasal Hayatında 1960’a Kadar Doldurduğu Yer). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi.
• Özdemir, H. (1989). Devlet Krizi, T.C. Cumhurbaşkanlığı Seçimleri. AFA Yayınları.
• Reisicumhur Celal Bayar’ın İskenderun Nutku. (1957, 23 Ekim). Zafer, 1, 5.
• Reisicumhurumuz Celal Bayar’ın Nutku. (1958, 28 Kasım). Zafer, 1, 3.
• Samsun Limanının Temeli Dün Atıldı. (1954, 5 Nisan). Milliyet, 1, 7.
• Samsunlular Nihayet Bir Limana Kavuşuyorlar. (1954, 5 Nisan). Akşam, 2.
• Sarol, M. (2014). Bilinmeyen Menderes, Cilt I. İnkılap Kitabevi.
• Söz Düellosu Tatlı Sert Başladı. (1957, 12 Ekim). Milliyet, 1.
• Söz Düellosu Dün Sertleşti. (1957, 13 Ekim). Milliyet, 1, 3.
• Şahingiray, Ö. (Der.) (1999a). Celal Bayar’ın Seçim Kampanyalarındaki Söylev ve Demeçleri (1946-1950-1954). İş Bankası Kültür Yayınları.
• Şahingiray, Ö. (Der.) (1999b). Celal Bayar’ın Söylev ve Demeçleri, Demokrat Parti’nin Kuruluşundan İktidara Kadar Politik Konuşmalar (1946-1950). İş Bankası Kültür Yayınları.
• Teziç, E. (1976). 100 Soruda Siyasi Partiler (Partilerin Hukuki Rejimi ve Türkiye'de Partiler). Gerçek Yayınevi.
• Teziç, E. (1987). Cumhurbaşkanının Geri Gönderme Yetkisi. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 52 (1-4), 83-94.
• Toker, Ö. & Alkan, M. Ö. (2023). Cumhuriyetle Özdeş Bir Yaşam: Özden Toker, İsmet İnönü’nün Kızı Anlatıyor. Yapı Kredi Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (1952). Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952). Doğan Kardeş Yayınları.
• Tuncer, E. (2013). 1923’ten Günümüze Cumhurbaşkanlığı Seçimleri. TESAV Yayınları.
• (BCA) Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. 10-9-0-0 / 2-5-1.
• (BCA) Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. 30-1-0-0 / 1-8-17.
• (BCA) Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. 490-1-0-0 / 165-658.
• Türkiye 30 Yıl Geçmeden Bir Amerika Olacaktır. (1954, 21 Nisan). Akşam, 1, 2.
• Uyar, H. (2000). 1923’ten Günümüze CHP Tüzükleri Üzerine Bir Değerlendirme. TÜSES Yayınları.
• Uyar, H. (2022). Türk Siyasal Yaşamında İsmet İnönü-Celal Bayar Rekabeti. N. Gülmez & N. Bilgi (Ed). Asırlık Çınar Celal Bayar (ss. 567-600) içinde. Berikan Yayınevi.
• Uyar, H. Cumhuriyet Halk Fırkası (1923-1938). Atatürk Ansiklopedisi. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/cumhuriyet-halk-firkasi-1923-1938/ (Erişim Tarihi: 24.08.2023)
• Yeni Şeker Fabrikasının Temeli Törenle Atıldı. (1954, 20 Nisan). Vatan, 1, 6.
• Yetkin, Ç. (2004). Atatürk’ün Vatana İhanetle Suçlandığı S.C.F Olayı (Gözden Geçirilmiş 3. Basım), Otopsi Yayınları.
• Yurtta Olup Bitenler. (1957, 12 Ekim). Akis, 6 (4), 6.
• Yücel, M. S. (2021). Muhalefette Demokrat Parti. D. İnce Erdoğan & İ. H. Demircioğlu & S. S. Şimşek (Ed.). Kuruluşundan Darbeye Demokrat Parti (1946-1960) (ss. 235-364) içinde. Yeditepe Yayınevi.
• 1924 Anayasası. https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1924-anayasasi/ (Erişim Tarihi: 08.04.2023)