ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN EDEBİ ESER KAHRAMANLARINI ROL MODEL ALMA EĞİLİMLERİNİN ÖZ ŞEFKAT VE SOSYAL SORUMLULUK ÜZERİNE ETKİSİ

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 2, 510 - 529, 27.10.2025

Büşra Nur Musuloğlu , Esin Sezgin

https://doi.org/10.69878/deuefad.1590726

Öz

Bu araştırmanın amacı, ortaokul öğrencilerinin edebi eser kahramanlarını rol model alma eğilimleri ile öz şefkat, sosyal sorumluluk ve çeşitli demografik faktörler arasındaki ilişkiyi incelemektir. Araştırma, İstanbul’un Pendik ilçesindeki 380 öğrenciyle ilişkisel tarama modeli kullanılarak yapılmıştır. Örnekleme sürecinde uygun/kazara örnekleme ve basit rastgele örnekleme yöntemleri kullanılmıştır. Veri toplama araçları olarak “Kişisel Bilgi Formu”, “Edebî Eserlerdeki Kahramanları Rol-Model Alma Ölçeği”, “Öz-Şefkat Ölçeği-Kısa Formu” ve “Ortaokul Öğrencilerine Yönelik Sosyal Sorumluluk Ölçeği” kullanılmıştır. Verilerin analizinde Pearson korelasyon analizi ve çoklu regresyon analizi uygulanmıştır. Araştırmanın sonucunda edebi eser kahramanlarını rol model alma eğilimi, öz-şefkat ve sosyal sorumluluk seviyeleri ile pozitif yönde anlamlı bir ilişki göstermektedir. Regresyon analizi sonuçlarına göre, rol model alma eğilimi öz şefkat seviyesinin %3,3’ünü, sosyal sorumluluk seviyesinin ise %20,5’ini anlamlı olarak açıklamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çocuk edebiyatı , Öz-şefkat , Rol model , Sosyal sorumluluk

THE EFFECT OF SECONDARY SCHOOL STUDENTS' TENDENCY TO TAKE LITERARY WORK HEROES AS ROLE MODELS ON SELF-COMPASSION AND SOCIAL RESPONSIBILITYABSTRACT

Öz

The purpose of this study is to examine the relationship between middle school students' tendency to take literary heroes as role models and self-compassion, social responsibility and various demographic factors. The study was conducted with 380 students in Pendik district using the relational survey model. Convenient/accidental sampling and simple random sampling methods were used in the sampling process. “Personal Information Form”, ‘Scale of Role-Modeling Heroes in Literary Works’, ‘Self-Compassion Scale-Short Form’ and ‘Social Responsibility Scale for Secondary School Students’ were used as data collection tools. Pearson correlation analysis and multiple regression analysis were applied to analyze the data. As a result of the study, the tendency to take literary heroes as role models shows a significant positive relationship with self-compassion and social responsibility levels. According to the regression analysis results, the tendency to take literary heroes as role models significantly explains 3.3% of the level of self-compassion and 20.5% of the level of social responsibility.

Anahtar Kelimeler

Children , Self-compassion , Role model , Social responsibility

Kaynakça

• Akay, İ. (2018a). Ahmet Yılmaz Boyunağa'nın çocuk romanlarında yer alan kök değerler. Electronic Turkish Studies, 13(28).
• Akay, A. (2018). Edebi eserlerin çocukların sosyal ve duygusal gelişimindeki etkisi. Eğitim ve Gelişim Araştırmaları Dergisi, 12(4), 45-62.
• Aktaş, A., & Şahin, M. (2018). Narsisistik özellik, öz-şefkat ve duygu düzenleme güçlüğü arasındaki ilişkinin incelenmesi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 5(6), 362-374.
• Almerico, G. M. (2014). Building Character through Literacy with Children's Literature. Research in Higher Education Journal, 26, 1-13.
• Aytan, T., Çalıcı, M. A., & Erdem, A. (2016). Türkçe ders kitaplarındaki öyküleyici metin kahramanlarının rol model olma durumları üzerine bir araştırma. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi (IBAD), 3(2), 634-652. 634-652. https://doi.org/10.21733/ibad.435151
• Bekman, M. (2022). Halkla ilişkiler uygulamalarında nicel araştırma yöntemi: ilişkisel tarama modeli. Meriç Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 6(16), 238-258. https://doi.org/10.54707/meric.1143322
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2008). Bilimsel araştırma yöntemleri.
• Cecchini, J. A., Montero, J., Alonso, A., Izquierdo, M., & Contreras, O. (2007). Effects of personal and social responsibility on fair play in sports and self-control in school-aged youths. European Journal of sport science, 7(4), 203-211. https://doi.org/10.1080/17461390701718497
• Ceran, D. (2015). Çocuklara rol model olması bakımından millî mücadele kahramanları ve edebî eserlere yansıması: “kurtuluşun kahramanları” kitap dizisi örneği. Tarih Okulu Dergisi, 24, 135-157.
• Coşkun, M., Çalışkan, H., & Terzi, T. (2023). Ortaokul öğrencilerinin bireysel ve sosyal sorumluluk düzeylerinin incelenmesi. International Journal of Social Science Research, 12(1), 48-59.
• Çakmak, G. (2007). Oluşturmacı Kurama Dayalı öğRenme Etkinliklerinin 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi “Demokrasi Serüveni” ünitesindeki Değerleri Kazandırma Bakımından Etkililiği (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Egan, S. J., Rees, C. S., Delalande, J., Greene, D., Fitzallen, G., Brown, S., ... & Finlay-Jones, A. (2022). A review of self-compassion as an active ingredient in the prevention and treatment of anxiety and depression in young people. Administration and Policy in Mental Health and Mental Health Services Research, 1-19.
• Elkatmış, V., & Kayman, F. (2023). Çocuk edebiyatı eserlerinde yer alan engelli hayvan karakterlere ilişkin öğrenci görüşleri. International Journal of Language Academy, 11(2), 331-344. DOI : 10.29228/ijla.70035
• Ercan, B. (2009). Ortaöğretim öğretmenlerinin sosyal sorumluluk anlayış ve uygulamaları Antalya örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Erol, T., & Kaya, M. (2022). Edebî eserlerdeki kahramanları rol-model alma ölçeğinin geliştirilmesi. Rumeli Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (31), 348-364. https://doi.org/10.29000/rumelide.1221583
• Eryılmaz, Ö. ve Deveci H. (2019). Ortaokul öğrencilerine yönelik sosyal sorumluluk ölçeğinin geliştirilmesi. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 751-792. https://doi.org/10.29299/kefad.2019.20.02.008
• Hastaoğlu, F., & Çelik, P. (2023). Düzenli kitap okuma aktivitesinin yaşlıların mental sağlığı üzerine etkisi. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 16(1), 9-15. https://doi.org/10.46414/yasad.1271741
• Inderawati, R. (2013). The application of literature for all and literature across curriculum concept by responding literary works to the enlightenment of character education in Indonesia context. Journal of Teaching and Education, 2(1), 13-24.
• Karaca, M. (2020). Ortaokul öğrencilerinin rol model alma algıları ile fen bilimlerine yönelik özdüzenlemeleri arasındaki ilişki (Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Karaca, Ş. (2019). Bireysel sosyal sorumluluğun bilinçli tüketim davranışı üzerindeki etkisini incelemeye yönelik bir çalışma. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(1), 147-172. https://doi.org/10.16953/deusosbil.439642
• Kaya, M. & Aydın, E. (2023). Ortaokul öğrencilerinin Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerdeki karakterleri rol-model alma durumlarının incelenmesi. Ihlara Eğitim Araştırmaları Dergisi, 8(1), 31-40. https://doi.org/10.47479/ihead.1314932
• Kılıç, S. (2013). Örnekleme yöntemleri. Journal of Mood Disorders, 3(1), 44-6. https://doi.org/10.5455/jmood.20130325011730
• Koc, K., & Buzzelli, C. A. (2004). The moral of the story is... Using children's literature in moral education. YC Young Children, 59(1), 92.
• Koç, A. (2020). İmam hatip ortaokulu öğrencilerinin maddi değer algıları ile sosyal sorumluluk algıları arasındaki ilişki. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(2), 759-792. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.780419
• Küçükibiş, H. (2016). Rol model alma davranışlarının ve fiziksel aktivite tutumlarının ders seçimleri üzerine etkisi. (Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Lathren, C. R., Rao, S. S., Park, J., & Bluth, K. (2021). Self-compassion and current close interpersonal relationships: A scoping literature review. Mindfulness, 12, 1078-1093. https://doi.org/10.1080/15298868.2014.946958.
• Lines, G. (2001a). Villains, fools or heroes? Sports stars as role models for young people. Leisure studies, 20(4), 285-303. https://doi.org/10.1080/02614360110094661
• Lines, D. (2001). The influence of role models in literature on young readers: A developmental perspective. Journal of Youth and Adolescence, 30(2), 137-150.
• MacBeth, A., & Gumley, A. (2012). Exploring compassion: A meta-analysis of the association between self-compassion and psychopathology. Clinical psychology review, 32(6), 545-552. DOI: 10.1016/j.cpr.2012.06.003
• MacCallum, J., & Beltman, S. (2002). Role models for young people: What makes an effective role model?. Youth Studies Australia, 21(3), 9-13.
• Mcardle, S., & Byrt, R. (2001). Fiction, poetry and mental health: expressive and therapeutic uses of literature. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 8(6), 517-524. https://doi.org/10.1046/j.1351-0126.2001.00428.x
• Mills, S. J., Pankake, A., & Schall, J. (2010). Children's books as a source of influence on gender role development: Analysis of female characters using Jung's four archetypes.
• Moir, L. (2001). What do we mean by corporate social responsibility?. Corporate Governance: The international journal of business in society, 1(2), 16-22. https://doi.org/10.1108/EUM0000000005486
• Muassomah, M., Abdullah, I., Istiadah, I., Mujahidin, A., Masnawi, N., & Sohrah, S. (2020). Believe in literature: character education for Indonesia's youth. Universal Journal of Educational Research, 8(6), 2223-2231. DOI:10.13189/ujer.2020.080605
• Neff, K. (2003). Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy attitude toward oneself. Self and identity, 2(2), 85-101. https://doi.org/10.1080/15298860309032
• Neff, K. D. (2011). Self‐compassion, self‐esteem, and well‐being. Social and personality psychology compass, 5(1), 1-12. https://doi.org/10.1111/j.1751-9004.2010.00330.x
• Neff, K. D., Kirkpatrick, K. L., & Rude, S. S. (2007). Self-compassion and adaptive psychological functioning. Journal of research in personality, 41(1), 139-154. https://doi.org/10.1016/j.jrp.2006.03.004
• Özkan, Y., Akgül Gök, F., Kocaoğlu, F., Taşkıran, H., Özdemir, P., & Muslu Köse, S. (2015). Sosyal hizmet öğrencilerinin sosyal sorumluluk düzeylerinin belirlenmesi. Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3, 89-108.
• Pleiss, M. K., & Feldhusen, J. F. (1995). Mentors, role models, and heroes in the lives of gifted children. Educational psychologist, 30(3), 159-169.
• Polat, R. (2012). 12-14 yaş grubu öğrencilerinin kahraman algılarının incelenmesi: Sincan ilçesi örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Aksaray Üniversitesi, Aksaray.
• Remzi, C. A. N., Türkyılmaz, M., & Karadeniz, A. (2010). Ergenlik dönemi öğrencilerinin okuma alışkanlıkları. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(3), 1-21.
• Shi, X., Zhang, W., Chen, X., & Zhu, Y. (2024). Longitudinal Relations among Self-Compassion, Self-Esteem, and Depressive Symptoms in College Students: Disentangling the Within-Person Process from Stable Between-Person Differences. Journal of Youth and Adolescence, 1-16. DOI: 10.1007/s10964-024-02069-5
• Sun, X., Chan, D. W., & Chan, L. K. (2016). Self-compassion and psychological well-being among adolescents in Hong Kong: Exploring gender differences. Personality and Individual Differences, 101, 288-292. https://doi.org/10.1016/j.paid.2016.06.011
• Taylı, A. (2014). Sosyal sorumluluğun ilişkili olduğu yaşam değerleri. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, (42).
• Trainer, T., “Social responsibility: the most important, and neglected problem of all?” International Journal of Social Economics, 32 (8), 2005, pp.682-703. DOI:10.1108/03068290510608200
• Uyanık, N., & Çevik, Ö. (2020). Öz-şefkat gelişiminde bilişsel formülasyonun rolü. International Journal of Current Approaches in Language, Education and Social Sciences, 2(2), 660-674. https://doi.org/10.35452/caless.2020.35
• Wasylyshyn, K. M., & Masterpasqua, F. (2018). Developing self-compassion in leadership development coaching: A practice model and case study analysis. International Coaching Psychology Review, 13(1), 21-34.
• Widyahening, E. T., & Wardhani, N. E. (2016). Literary works and character education. International journal of language and literature, 4(1), 176-180. https://doi.org/10.15640/ijll.v4n1a20
• Wray-Lake, L., Syvertsen, A. K., & Flanagan, C. A. (2016). Developmental change in social responsibility during adolescence: An Ecological perspective. Developmental psychology, 52(1), 130. DOI: 10.1037/dev0000067
• Xavier, A., Pinto-Gouveia, J., & Cunha, M. (2016). The protective role of self-compassion on risk factors for non-suicidal self-injury in adolescence. School Mental Health, 8, 476-485. doi:10.1016/S0191-8869(02)00077-6.
• Xiong, Z., Liu, C., Song, M., & Ma, X. (2024). The Relationship between Maladaptive Perfectionism and Anxiety in First-Year Undergraduate Students: A Moderated Mediation Model. Behavioral Sciences, 14(8), 628. DOI: 10.3390/bs14080628
• Yates, J. (2020). Literature and racial social sensitivity at a rural two-year community college. https://hdl.handle.net/11244/324310
• Yavuz, M. (2021). Yaşar Kemal’in öykülerinde değerler. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (25), 439-451. https://doi.org/10.29000/rumelide.1036566
• Yavuz, R. (2021). Çocuk edebiyatında rol modellerin sosyal sorumluluk ve değer eğitimine etkisi. Değerler Eğitimi Dergisi, 17(2), 33-47.
• Yıldırım, M., & Sarı, T. (2018). Öz-şefkat ölçeği kısa formu’nun Türkçe uyarlaması: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(4), 2502-2517. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2018.18.41844-452171
• Yıldız, N., & Keskin, H. (2016). Ergenlik dönemindeki öğrencilerin dijital ve matbu okumaya karşı tutumlarının çeşitli değişkenlere göre değerlendirilmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 344-361. https://doi.org/10.17860/efd.82485
• Yılmaz, S. (2023). Ortaokul öğrencilerinin sosyal sorumluluk düzeyinin incelenmesi. International Review of Migration and Refugee Studies, 4(1), 14-24.
• Zorlu, G., Öneren, M., & Çiftçi, G. E. (2019, November). Çalışanların kitap okuma alışkanlıkları ile duygusal zekâ arasındaki ilişkiye yönelik bir araştırma [A research on the relationship between employees' reading habits and emotional intelligence]. In 4th International EMI Entrepreneurship & Social Sciences Congress, 29, (30).