Ortaçağ Feodal Mülkiyet Anlayışı ve Osmanlı Hukukundaki Toprak Sisteminin Türk Hukukundaki Tarımsal İşletmelerin Mirasçılara Özgülenmesine Etkileri

Yıl 2015, Cilt: 17 Sayı: 2, 1 - 26, 01.12.2015

Murat Aydoğdu

Öz

Roma toprak hukuku sistemi, hukukun diğer dallarında olduğu gibi bütün Dünya hukuk sistemlerindeki mülkiyet rejimini de etkilemiştir. Roma’dan sonra Ortaçağdaki toprak sisteminin bilinmesi ve bunun Ülkemize etkileri açısından Ortaçağ feodalitesinin de özellikle incelenmesi gerekmektedir. Osmanlı toprak sistemi kendinden önceki Roma ve Ortaçağ toprak sisteminden etkilenmekle birlikte İslam hukukuna özgü unsurlar da içermektedir. Nitekim Osmanlı devletinin kuruluş tarihi olarak kabul edilen 1299 yılında uygulanan toprak sistemi, ağırlıklı olarak İslam hukukuna dayanmaktaydı. Ancak sınırlı da olsa Devlet başkanlarına tanınan yasama yetkisi kapsamında çıkarılan Kanunnamelerle toprak sistemi (özellikle miri arazi rejimi), İslam miras sisteminden biraz daha farklı biçimde evrensel kurallar ve laik hukuk çerçevesinde oluşturulmuş ve devam edegelmiştir. Cumhuriyet döneminde her ne kadar Osmanlı toprak sistemi benimsenmemişse de eski hukuk döneminde bir kimsenin toprak mülkiyetine sahip olup olmaması, eski hukukumuza göre değerlendirildiğinden, eski hukukumuzdaki toprak sisteminin bilinmesi özel önem arz etmektedir

Anahtar Kelimeler

Feodal mülkiyet anlayışı, serf, senyör, Osmanlı toprak sistemi, dirlik (tımar) sistemi, mülk arazi, miri arazi, Osmanlı arazi kanunu, tarımsal işletmelerin mirasçılara özgülenmesi ve devri

THE CONCEPT OF MEDIEVAL FEUDAL OWNERSHIP AND INFLUENCES OF THE LAND SYSTEM IN OTTOMAN LAW ON THE TRANSFER AND ALLOCATION OF AGRICULTURAL ENTERPRISES TO HEIRS

Öz

The Roman land law system has influenced ownership regime in all world law systems as in other fields of law. In order to understand the influences of Medieval feudalism on our country, it is especially necessary to examine the post-Roman Medieval Land System. While Ottoman land system is affected by its predecessor Roman and Medieval land system, it comprises also elements peculiar to Islamic law. Hence, the land system applied in 1299 which is accepted as the establishment date of Ottoman Empire was based on predominantly Islamic law. However, the land system (especially demesne regime) were constituted and continued pursuant to universal rules and secular law that were quite different from the Islamic inheritance system, by means of the codes issued by presidents within the scope of legislative authority recognized to them. Although the Ottoman land system was not adopted in the republican period, owing to the fact that whether someone has possession of land ownership or not under the old law period is evaluated according to our old law, understanding the land system under our old law is particularly important

Anahtar Kelimeler

Concept of Feudal ownership, serf, seigneur, ottoman land system, manorial system, property land, demesne, ottoman land code, transfer and allocation of agricultural enterprises to heirs

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet: İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, Özel Hukuk-II, Miras-Borçlar-Eşya-Ticaret ve Devletler Hususi Hukuku, Cilt: III, İstanbul 2012.
• Akipek, Jale Güral: “Türk Hukukunda Tapuya Kayıtlı Olmayan Gayrimenkullerin Hukuki Durumu”, AÜHFD, 1952, S. 3-4, s. 40 vd. Avcı, Mustafa: Türk Hukuk Tarihi Dersleri, Konya 2012.
• Aydın, Aydın: Türk Hukuk Tarihi, İstanbul 2010.
• Aydoğdu, Murat: “Roma Hukukunda Toprak Sistemi ve Tarım Reformu Girişimleri”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Prof. Dr. Cevdet Yavuz Armağanı, (2016 yılı içinde yayımlanacaktır).
• Aykanat, Mehmet: 1923-1938 Döneminde Türk Tarım Politikası, yüksek lisans tezi, Ankara 2007 (http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/2529/ 3295.pdf), e.t.28.03.2014.
• Berk, Z. Bengi: Roma Hukukunda Mülkiyet Hakkının Kazanılması, Ankara 2012.
• Bloch, Mark: Feodal Toplum, Ankara 1983.
• Cin, Halil: Miri Arazi ve Bu Arazinin Mülk Haline Dönüşümü, Ankara 1969 (Miri Arazi).
• Cin, Halil: Eski ve Yeni Türk Hukukunda Tarım Arazilerinin Miras Yolu İle İntikali, Ankara 1979 (Tarım Arazilerinin İntikali).
• Cin, Halil: Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması, Konya 1992 (Osmanlı Toprak Düzeni).
• Cin, Halil/Akyılmaz, Gül: Tarihte Toplum ve Yönetim Tarzı Olarak Feodalite ve Osmanlı Düzeni, Konya 1995 (Feodalite ve Osmanlı). Cin, Halil/Akyılmaz, Gül: Türk Hukuk Tarihi, 3. Baskı, Konya 2009 (Hukuk Tarihi).
• Demir, Abdullah: Türk Hukuk Tarihi, İstanbul 2011.
• Erdoğmuş, Belgin: Roma Eşya Hukuku, İstanbul 2012.
• Eren, Fikret/Başpınar, Veysel: Toprak Hukuku, 4. Baskı, Ankara 2014.
• Esmer, Galip: Mevzuatımızda Gayrimenkul Hükümleri, Ankara 1976.
• Gürsoy, Kemal T./Eren, Fikret/Cansel, Erol: Türk Eşya Hukuku, 2. Baskı, Ankara 1984.
• Gümüş, T. Tolga: “Feodalizm, Avrupa Tarihinde Yeni Yaklaşımlar” AÜDTCF-TB Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 2, S. 47, Y: 2010, s. 39- 64.
• Hausmaninger, Herbert/Selb, Walter: Römisches Privatrecht, Wien-KölnWeimar 2001.
• Honsell, Heinrich: Römisches Recht, Berlin-Tokyo 2002.
• İnalcık, Halil: “Çiftliklerin Doğuşu, Devlet, Toprak Sahipleri ve Kiracılar”, Osmanlı Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, Editörler: Çağlar Keyder/ Faruk Tabak, s. 17 vd., İstanbul 1998.
• Kaser, Max: Römische Rechtsgeschichte, Göttingen-Ruprecht 1986 (Geschichte).
• Kaser, Max: Römisches Privatrecht, Ein Studienbuch, München 1989 (Röm. Recht).
• Koschaker, Paul/Ayiter, Kudret: Modern Özel Hukuka Giriş Olarak Roma Özel Hukukunun Ana Hatları, İzmir 1993.
• Kılıçbay, M. Ali: Feodalite ve Klasik Dönem Osmanlı Üretim Tarzı, Ankara 1982.
• Lee, R.W.: Öğrenciler İçin M.Ö.753’ten MS. 1948’e Kadar Roma Hukuku, Tarihi Bir Bakış, Çev. Serpil Altop, İstanbul 2002.
• Liebs, Detlef: Römisches Recht, Ruprecht 2004.
• Manthe, Ulrich: Geschichte des Römischen Rechts, München 2003.
• Mayer-Maly, Theo: Römisches Recht, Wien-New York 1999.
• Özay, Osman Levent: Tarım İşletmelerinin ve Arazilerinin Miras Yoluyla İntikali, Ankara 2015.
• Özyüksel, Murat: Feodalite ve Osmanlı Toplumu, Bursa 1989.
• Plutarkhos: Gracchus Kardeşler, Çev. Sema Sandalcı, İstanbul 2001.
• Schöbi, Felix: Bäuerliches Bodenrecht, Eine Annäherung in drei Aufsätzen, Bern 1994.
• Schwind, Fritz: Römisches Recht, I, Geschichte, Rechtsgang, System des Privatrechts, Wien 1950.
• Somçağ, Selim: Avrupa Feodalizminin Evrimi, İstanbul 1994.
• Söllner, Alfred: Einführung in die römische Rechtsgeschichte, München 1996.
• Südel, Inken: Das landwirtscaftliche Erbrecht, In Norddeutschland und in der Schweiz, Frankfurt am Main 2007.
• Şahin, Cemile: “Osmanlı Toprak Sistemi Hakkında Genel Bir Değerlendirme”, The Journal of Academic Social Science Studies, Volum5, Issue6, s.434 vd. http://www.jasstudies.com/DergiPdfDetay. aspx?ID=181, e.t.28.03.2014.
• Tahiroğlu, Bülent: Roma Hukukunda Mülkiyet Hakkının Sınırları, İstanbul 2001.
• Tahiroğlu, B./Erdoğmuş, B.: Roma Hukuku Dersleri, Tarihi Giriş, Genel Kavramlar, Usul Hukuku, İstanbul 2003.
• Tuna, Korkut: “Feodal Düzen ve Şehir”, İÜ Sosyoloji Dergisi, Cilt: 3, S. 1, Y: 1989, s. 197-222.
• Umur, Ziya: Roma Hukuku Ders Notları, İstanbul 1999 (Roma).
• Umur, Ziya: Roma Hukuku, Tarihi Giriş-Kaynaklar, Umumi Mefhumlar, Hakların Himayesi, İstanbul 1974 (Roma Tarihi).
• Üçok, Coşkun: “Osmanlı Devleti Teşkilatından Tımarlar”, AÜHFD. Y: 1943, C. I, S. 4, s. 525 vd. (Tımar-I).
• Üçok, Coşkun: “Osmanlı Devleti Teşkilatında Tımarlar”, AÜHFD. Y: 1943, C. I, S. 1, s. 73 vd. (Tımar-II).
• Veinstein, Gilles: “Çiftlik Tartışması Üzerine”, Osmanlı Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, Editörler: Çağlar KEYDER/Faruk TABAK, s. 36 vd. İstanbul 1998.
• Waldstein, Wolfgang/Rainer, Michael: Römische Rechtsgeschichte, München 2005.
• Türkoğlu, Gökçe: “Roma Cumhuriyet ve İlk İmparatorluk Dönemlerinin İdari Yapısı”, DEÜHFD, C: 11, S: 2, Y: 2009, s. 251-289 (Basım Yılı: 2011).
• Zevkliler, Aydın: “Toprak Reformunun Medeni Kanunu İlgilendiren Yönleri”, AÜHFD. Y: 1969, C. 26, S. 3, s. 253 vd. (Toprak Reformu). Zevkliler, Aydın: Türk Miras Hukukunda Tarımsal İşletmelerin Tahsisi, Ankara 1970.