HAVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ’NİN HEINISCH/ALMANYA KARARI IŞIĞINDA WHISTLEBLOWING (İŞÇİNİN İFŞA VE İHBARI) VE İŞ İLİŞKİSİNDE İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ

Yıl 2013, Cilt: 15 Özel Sayı, 385 - 422, 01.07.2013

Mustafa Alp

Öz

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) 21.07.2011 tarihli,
28274/08 sayılı Heinisch/Almanya kararında iş hukuku bakımından ilginç ve
önemli konuların tartışılıp karara bağlandığı görülmektedir1
. İşçinin sadakat
borcu ile düşünce ve ifade özgürlüğü arasındaki çatışma bu kararın asıl
konusudur. Ancak karara konu olayın çıkış noktası “işçinin işyerindeki
olumsuzlukları ifşa ve ihbar etmesi”dir (Whistleblowing). Anglosakson
hukukunda yaygın kabul gören ve giderek Kıta Avrupası hukuk sisteminde
de etkili olan işçinin ifşa ve ihbarı (Whistleblowing), bu kararda AİHM
tarafından açıkça tanınmakta ve koşulları da belirtilerek güvenceye alınmaktadır. AİHM kararlarının hukukumuz için önemi de dikkate alındığında,
ülkemizde henüz pek bilinmeyen ve hukuki tartışmasına fazla girilmeyen
işçinin ifşa ve ihbarı konusuna bu çalışma ile dikkat çekilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla önce işçinin ifşa ve ihbarı (whistleblowing) kavram ve
terim olarak açıklanacaktır. Bunu AİHM kararına konu olan olay ve Alman
mahkemelerinin kararlarının anlatılması takip edecektir. İkinci bölümde özet
olarak ve önemli karar gerekçeleri ile AİHM’nin kararı incelenecektir.
Üçüncü bölümde ise kararın değerlendirmesi yapılacaktır. Bu bölümde
işçinin ifşa ve ihbar etmesinin anlam ve önemi, sadakat borcu ile ilişkisi, iş
ilişkisinde ifade özgürlüğünün geçerliliği ve etkisi açıklandıktan sonra, işçinin ifşa ve ihbarının ifade özgürlüğü kapsamında korunmasının koşulları
anlatılacaktır.

Kaynakça

• Aktan, Coşkun Can: Organizasyonlarda Yanlış Uygulamalara Karşı Bir Sivil Erdem, Ahlaki Tepki ve Vicdani Red Davranışı : WHISTLEBLOWING, Mercek Dergisi Ekim-2006, 1.
• Alpagut, Gülsevil: “İşçinin Sadakat Borcu ve Türk Borçlar Kanunu ile Getirilen Düzenlemeler”, Sicil Mart 2012, 23.
• Arslan Ertürk, Arzu, Türk İş Hukukunda İşçinin Sadakat Borcu, İstanbul, 2010.
• Aydın, Ufuk: İş Hukuku Açısından İşçinin Bilgi Uçurması (Whistleblowing), Sosyal Bilimler Dergisi 2002-2003, 79.
• Aydın, Ufuk, İş Hukukunda İşçinin Kişilik Hakları, Eskişehir, 2002.
• Brox, Hans/Rüthers, Bernd/Henssler, Martin, Arbeitsrecht, 18. Auflage, Kolhhammer, 2012.
• Çil, Şahin, İş Hukuku Yargıtay İlke Kararları, Ankara, 2012.
• Demir, Fevzi/Demir, Gönenç: İşçinin Sadakat Borcu ve Uygulaması, Kamu-İş; C:11, S:1/2009, 23.
• Düsel, Jens, Gespaltene Loyalitaet, Whistleblowing und Kündigungsschutz in Deutschland, Großbritannien und Frankreich. Diss. Univ. Frankfurt a. M, 2009
• Ertaş, Kudret, Türk Hukukunda İşçinin Sadakat Borcu, Ankara, 1982.
• Ertürk, Şükran, İş İlişkisinde Temel Haklar, Ankara, 2002.
• Eyrenci, Öner/Taşkent, Savaş/Ulucan, Devrim, Bireysel İş Hukuku, 4. Baskı, İstanbul, 2010.
• Froweın, Jochen ABR./Peukert, Wolfgang, Europaeische Menschenrechtskonvention, Kehl/Strassburg/Arlington, 1994.
• Geiser, Thomas: Die Treuepflicht des Arbeitnehmers und ihre Schranken, Bern, 1983.
• Geiser, Thomas/Müller, Roland, Arbeitsrecht in der Schweiz, Bern, 2012.
• Güran, Sait: Hak Arama Özgürlüğünün İki Boyutu”, Anayasa Yargısı, sayı 1-3Ankara1992, 23.
• Hromadka, Wolfgang/Maschmann, Frank, Arbeitsrecht, Band 1 Individualarbeitsrecht, 4. Aufl., Springer, 2011, 223.
• Imbach Haumüller, Diana, Whistleblowing in der Schweiz und im internationalen Vergleich - ein Bestandteil einer effektiven internen Kontrolle?, Zürich, 2011.
• Kaboğlu, İbrahim Özden: “Düşünce Özgürlüğü”, İnsan Hakları, İstanbul, 2000.
• Kaboğlu, Özgürlükler Hukuku, İstanbul, 1999.
• Von Kaenel, Adrian, Whistleblowing, Multidisziplinaere Aspekte, Bern, 2012, www.swisslex.ch Lederberger, Zora, Whistleblowing unter dem Aspekt der Korruptionsbekaempfung, Bern, 2005.
• Maunz/Dürig/Herzog, Grundgesetz-Kommentar 66. Ergaenzungslieferung 2012, Art. 5 Abs. 1, www.beckonline.de Okur, Zeki: “İş Hukukunda İşçinin Düşünceyi Açıklama Özgürlüğü”, Kamu-İş, C:8 S:4/2006, 41.
• Portmann, Wolfgang: Gesetzliche Regelung des Whistleblowing in der Schweiz Überflüssig, nützlich oder notwendig?, AJP 2010, 987.
• Preis, Ulrich/Reinfeld, Roland: “Schweigepflicht und Anzeigerecht im Arbeitsverhaeltnis”, AuR 12/89, 361.
• Rehbinder, Manfred: Berner Kommentar, Bd. VI/2/2/1, Erster Abschnitt: Der Einzelarbeitsvertrag, Bern, 2010, www.swisslex.ch, Art. 321 OR Schemmer, Beck’scher Online-Kommenter GG, Art. 5, www.beckonline.de Schmidt, Erfurter Kommentar zum Arbeitsrecht, 13. Aufl., 2013, GG Art 5., www.beckonline.de Schmitt, Bettina, Whistleblowing - Verpfeifen des Arbeitgebers, Hamburg, 2003.
• Sözer, Ali Nazım, Hukukta Yöntembilim, İzmir, 2008.
• Staehelin, Adrian, Zürcher Kommentar-OR-Staehelin-06, www.swisslex.ch Streiff, Ullin/Kaenel, Adrian von, Arbeitsvertrag, Kommentar zum Arbeitsvertragsrecht, Art. 321a, N 14, www.swisslex.ch Sur, Melda, Uluslararası Hukukun Esasları, 5. Baskı, İstanbul, 2011.
• Süzek, Sarper, İş Hukuku, 8. Baskı, İstanbul, 2012.
• Taşkent, Savaş, İşverenin Yönetim Hakkı, İstanbul, 1981.
• Tezcan, Durmuş/Erdem, Mustafa Ruhan/Sancakdar, Oğuz, AİHS Işığında Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunu, Ankara, 2002.
• Thüsing, Gregor, BGB 611 Rn. 379, Arbeitsrechtkommentar, Hennsler/ Willemsen/Kalb, 1. Auflage, Köln, 2004.
• Tunçomağ, Kenan/Centel, Tankut, İş Hukukunun Esasları, 6. Baskı, İstanbul, 2013.
• Tuncay, A. Can: “İşçinin Sadakat (Bağlılık) Yükümlülüğü”, Prof. Dr. Hayri Domaniç’e 80. Yaş Günü Armağanı, C. 2, İstanbul 2001, s.1043.
• Ulber, Daniel: “Whistleblowing und der EGMR”, NZA 2011, 962.
• Uşan, Fatih, İş hukukunda İş Sırrının Korunması: (sır saklama ve rekabet yasağı), Ankara, 2003.
• Wendeling-Schröder, Ulrike, Autonomie im Arbeitsrecht: Möglichkeiten und Grenzen eigenverantwortlichen Verhaltens in der abhängigen Arbeit, Frankfurt am Main, 1994.
• Zöllner, Wolfgang/Loritz, Karl-Georg, Arbeitsrecht, 4. Aufl., München, 1998.