TAŞIYICININ EN YÜKSEK ÖZENİ ÜZERİNE BİR İNCELEME (TTK m. 876)

Yıl 2020, Cilt: 22 Sayı: 1, 255 - 320, 22.05.2020

Doğuş Taylan Türkel

https://doi.org/10.33717/deuhfd.704816

Öz

Taşıyıcının sorumluluğu bakımından TTK m. 876’da yer alan en yüksek
özen (“utmost care”, “größte Sorgfalt”) kuralı, 1960’ların ikinci yarısından
itibaren Alman Federal Mahkemesi’nin (Bundesgerichtshof - BGH) CMR m. 17
II’deki kaçınılamaz ve önlenemez olay ile Alman Karayolları Trafik Kanunu
(Straßenverkehrsgesetz - StVG) (mülga) § 7 II’deki önlenemez olay
(“Unabwendbares Ereignis”) arasında bağlantı kurmasına dayanmaktadır.
Alman Federal Mahkemesi’yle birlikte Avusturya Yüksek Mahkemesi (Oberste
Gerichtshof - OGH) de CMR m. 17 II açısından taşıyıcının en yüksek özen
yükümlülüğünü kabul etmiş ve bu yüksek mahkeme içtihatları sonrasında, İngiliz
içtihat hukukunu da etkilemiştir. Yüksek mahkeme kararıyla oluşan içtihat
birikimi 1998 Alman Taşıma Hukuku Reformu ile kanunlaştırılmıştır. Türk hukukunda
ise, HGB § 426’da yer alan en yüksek özen kuralı TTK m. 876’ya aynen
aktarılmıştır.
En yüksek özenin esas aldığı ideal taşıyıcının, çok basiretli ve tedbirli bir
taşıyıcıdan beklenen, uygulanabilir ve akla uygun -atipik olup olmadığına bakılmaksızın-
bütün tedbirleri alması gerekmektedir. Taşıyıcının özen yükümlülüğünü
yerine getirmesi için göstermesi gereken çabanın sınırı, alınacak tedbirlerin
ve hareket tarzının, ilk görünüş itibariyle tamamen katlanılmaz, saçma ve
dolayısıyla, beklenemez olduğu durumlara kadar uzanır. Bu itibarla, TTK m.
876’nın aradığı objektif özen, basiretli ve tedbirli taşıyıcıdan beklenen makul
özenin üzerindedir.

Anahtar Kelimeler

En Yüksek Özen, Taşıyıcı, Önlenemez Olay, Objektif Özen, Kusur

A REVIEW ON THE UTMOST CARE OF THE ROAD CARRIER (TCC art. 876)

Öz

The rule of utmost care (“en yüksek özen”, “größte Sorgfalt”) in Turkish
Commercial Code (TCC) art. 876 in respect of the road carrier’s responsibility
is based on the connection that the Federal Court of Justice of Germany
(Bundesgerichtshof - BGH) made between the unpreventable and unavoidable
event in CMR art. 17 II and the unavoidable event (“Unabwendbares Ereignis”)
in the German Road Traffic Act (Straßenverkehrsgesetz - StVG) former § 7 II
since the second half of the 1960s. Along with the Federal Court of Justice, the
Austrian Supreme Court of Justice (Oberste Gerichtshof - OGH) also accepted
the carrier’s duty of utmost care with regards to CMR art. 17 II, and later on,
this judicial jurisprudence also affected the English case law.
The accumulation of judicial jurisprudence created by high court was
enacted by the reform of German transport law of 1998. In Turkish law, the rule
of utmost care in HGB § 426 is kept intact in article 876 of TCC. The ideal
carrier, on which the rule of utmost care is based, is required to take all
applicable and reasonable measures expected from a very careful and prudent
carrier - regardless of whether they are atypical or not. The limit of the effort
that the carrier is required to make in order to fulfill its duty of utmost care
extends to the situations, in which the measures and course of action to be taken
are completely unbearable, absurd and therefore unexpected in the first
instance. In this respect, the objective care that

Anahtar Kelimeler

Utmost Care, Road Carrier, Unavoidable Event, Objective Care, Culpa

Kaynakça

• Adıgüzel, B.: Karayoluyla Yapılan Taşımalarda Taşıyıcının Zıya ve Hasardan Doğan Sorumluluğu, 2. Bası, Ankara 2012. (Anılış: Taşıyıcının Sorumluluğu)
• Adıgüzel, B.: Multimodal Taşımalarda Taşıyıcının (MTO) Sorumluluğu, Ankara 2014. (Anılış: MTO)
• Adıgüzel, B.: Taşıma Hukuku (Deniz Ticareti Hariç), Ankara 2018
• Akıncı, Z.: Karayolu İle Milletlerarası Eşya Taşımacılığı ve CMR, Ankara 1999.
• Arkan, S.: Demiryoluyla Yapılan Uluslararası Eşya Taşımaları, Ankara 1987. (Anılış: Demiryolu)
• Arkan, S.: Eşyanın Karayolu İle Uluslararası Taşınmasına İlişkin Konvansiyon (CMR) Üzerinde Bir İnceleme, Sorumluluk ve Sigorta Hukuku Bakımından Eşya Taşımacılığı Sempozyumu (26-27 Ocak 1984), Bildiriler-Tartışmalar, Ankara 1984, s. 5-31.
• Arkan, S.: Karada Yapılan Eşya Taşımalarında Taşıyıcının Sorumluluğu, Ankara 1982.
• Arkan, S.: Karayolu İle Yapılan Eşya Taşımalarında Taşıyıcının Sorumluluğu, Sorumluluk ve Sigorta Hukuku Bakımından Eşya Taşımacılığı Sempozyumu (26-27 Ocak 1984), Bildiriler-Tartışmalar, Ankara 1984, s. 101-132.
• Arkan, S.: Taşıyıcının Ücret Hakkı, Prof. Dr. Fadıl H. Sur’un Anısına Armağan, Ankara 1983, s. 339-354.
• Arkan, S.: Ticari İşletme Hukuku, 23. Basıdan Tıpkı Basım, Ankara 2017. (Anılış: Ticari İşletme)
• Atabek, R.: Eşya Taşıma Hukuku: Deniz Hukuku Hariç, İstanbul 1960.
• Aydın, A.: CMR’ye Göre Taşıyıcının Zıya, Hasar ve Gecikmeden Doğan Sorumluluğu, 2. Bası, İstanbul 2006.
• Ayhan, R./Çağlar, H.: Ticari İşletme Hukuku – Genel Esaslar, 10. Bası, Ankara 2017.
• Bahtiyar, M.: Ticari İşletme Hukuku – Ders Notları, 18. Bası, İstanbul 2017.
• Basedow, J.: Basedow, J., Münchener Kommentar zum Handelsgesetzbuch - Band 7: Viertes Buch. Handelsgeschäfte §§ 407-457 Transportrecht, München 1997. (Anılış: Basedow [Basedow])
• Berger, B.: Allgemeines Schuldrecht, Bern 2008.
• Boesche, K. V.: Ebenroth, C. T./Boujong, K./Joost, D./Strohn, L., Handelsgesetzbuch: HGB, Band 2: §§343-475h, 3. Auflage, München 2015. (Anılış: Boesche/EBJS)
• Bozer, A./Göle, C.: Ticari İşletme Hukuku, 4. Bası, Ankara 2017.
• Can, M.: CMR ve Alman Ticaret Kanunu İle Mukayeseli Olarak Türk Taşıma Hukuku Genel Esasları, C. I, Ankara 2017.
• Canaris, H.-W.: Handelsrecht, 24. Auflage, München 2006.
• Clarke, M. A.: International Carriage of Goods By Road: CMR, Sixth Edition, Oxon 2014.
• Czerwenka, B.: The concept of “unavoidable circumstances” in Article 17, para 2, of the CMR in the light of German Jurisprudence, Unif. L. Rev. 2016, Vol. 21, s. 533-541.
• Çağa, T./Kender, R.: Deniz Ticareti Hukuku C. II – Navlun Sözleşmesi, 10. Bası, İstanbul 2010.
• Dubischar, R.: Basedow, J., Münchener Kommentar zum Handelsgesetzbuch - Band 7: Viertes Buch. Handelsgeschäfte §§ 407- 457 Transportrecht, München 1997. (Anılış: Dubischar [Basedow]) Eckhardt, P.: Die Rechtstellung des Empfeangers im Frachtrecht, Diss., Hamburg 1999.
• Erdil, E.: Karayolu İle Uluslararası Eşya Taşıma Hukuku – İçtihatlı CMR Konvansiyonu Şerhi, 2. Bası, İstanbul 2015.
• Eren, F.: Borçlar Hukuku – Özel Hükümler, 2. Bası, Ankara 2017.
• Eren, F.: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 21. Bası, Ankara 2017.
• Eren, F.: Sorumluluk Hukuku Açısından Uygun İlliyet Bağı Teorisi, Ankara 1975.
• Eriş, G.: Açıklamalı-Gerekçeli-İçtihatlı Türk Ticaret Kanununa Göre Taşıma Hukuku, Ankara 2015.
• Fremuth, F.: Fremuth, F./Thume, K. H.: Kommentar zum Transportrecht, Heidelberg 2000.
• Gauch, P./Schluep, W. R./Schmid, J./Rey, H./Emmenegger, S.: Schweizeriches Obligationenrecht Allgemeiner Teil – ohne ausservertragliches Haftpflichtrecht, Band II, 9. Auflage, Zürich 2008.
• Gençtürk, M.: Uluslararası Eşya Taşıma Hukuku, Genel Kavramlar – Gecikmeden Doğan Sorumluluk, İstanbul 2006.
• Glöckner, H.: Leitfaden zur CMR, Übereinkommen über den Beförderungsvertrag im internationalen Strassengüterverkehr, 6. Auflage, Berlin 1985.
• Gümüş, M. A.: Türk-İsviçre Borçlar Hukukunda Vekilin Özen Borcu, İstanbul 2001. (Anılış: Vekilin Özen Borcu)
• Gümüş, M. A.: 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 18/II’de Yer Alan “Basiretli İş Adamı (Tacir) Davranışı” Ölçütünün İyiniyetin (TMK m. 3) Varlığının Belirlenmesindeki İşlevi, Marmara Üniversitesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Cevdet Yavuz’a Armağan, C. 22, S. 3, s. 1221-1240.
• Herber, R./Piper, H.: CMR Internationales Straßentransportrecht – Kommentar, München 1996.
• Herber, R.: CMR: Unidroit Should Not Let This Child Go!, Uniform Law Review 1998/3, s. 475-481.
• Herber, R.: Schmidt, C./Schmidt, K. (Hrsg), Münchener Kommentar zum Handelsgesetzbuch, Band 7 Transportrecht, 3. Auflage, München 2014. (Anılış: Herber/MüKo)
• Heuer, K.: Die Haftung des Frachtführers nach dem Übereinkommen über den Beförderungsvertrag im internationalen Straßengüterverkehr (CMR), Diss., Hamburg 1975.
• İmre, Z.: Doktrinde ve Türk Hukukunda Kusursuz Mesuliyet Hâlleri, İstanbul 1949, s. 28-38.
• Tandoğan, H.: Türk Mes’uliyet Hukuku (Akit Dışı ve Akdi Mesuliyet), Ankara 1961.
• Jesser-Huß, H.: Schmidt, C./Schmidt, K. (Hrsg), Münchener Kommentar zum Handelsgesetzbuch, Band 7 Transportrecht, 3. Auflage, München 2014. (Anılış: Jesser-Huß/MüKo)
• Joost, D.: Ebenroth, C. T./Boujong, K./Joost, D./Strohn, L., Handelsgesetzbuch: HGB, Band 2: §§343-475h, 3. Auflage, München 2015.
• Karan, H.: Karayolunda Uluslararası Eşya Taşıma Sözleşmesi Hakkında Konvansiyon – CMR Şerhi, Ankara 2011.
• Kaya, A.: Kara Yolu İle Eşya Taşınmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme’nin (CMR) Uygulama Şartları ve Öngörülen Sorumluluğun Esasları, Prof. Dr. Oğuz İmregün’e Armağan, İstanbul 1998, s. 311-333. (Anılış: CMR)
• Kaya, A.: Taşıyıcının Kara Yolu İle Eşya Taşımasına İlişkin Uluslararası Sözleşme’de (CMR) Öngörülen Sorumluluğun Esasları (II), İÜHFM 1998, Prof. Dr. Hıfzı Veldet Velidedeoğlu’na Armağan, C. 56, S. 1-4, s. 239-267.
• Kehl, M. F.: Knorre, J./Demuth, K./Schmid, R. T., Handbuch des Transportrechts, München 2008.
• Kıran, S.: Karayoluyla Eşya Taşımasında Taşıma Ücreti, Ankara 2018.
• Kirchhof, G.: Häublein, M./Hoffmann-Theinert, R. (Hrsg.), Beck’scher Online Kommentar – Handelsgesetzbuch, 25. Edition, München 2019. (Anılış: Kirchhof [BeckOK HGB])
• Koch, B. N./Shariatmadari, S. H.: Esnthaler, J., Gemeinschaftskommentar zum Handelsgesetzbuch mit UN-Kaufrecht, 7. Auflage, Neuwied 2007.
• Koller, I.: Transportrecht – Kommentar zu Spedition, Gütertransport und Lagergeschäft, 9. Auflage, München 2016.
• Kula, N.: Türk Eşya Taşıma Hukuku, Ankara 2018.
• Merkt, H.: Baumbach, A./Hopt, J./Kumpan, C./Merkt, H./Roth, M., Handelsgesetzbuch mit GmbH & Co., Handelsklauseln, Bank- und Kapitalmarktrecht, Transportrecht (Ohne Seerecht), 38. Auflage, München 2018. (Anılış: Merkt [Baumbach/Hopt])
• Neumann, H.: Wirtschaftliche Kriterien der Haftung des Frachtführers, TranspR 2004, s. 14 vd.
• Nomer-Ertan, F.: Ülgen, H./Helvacı, M./Kaya, A./Nomer-Ertan, F.: Ticari İşletme Hukuku, 6. Bası, İstanbul 2019.
• Okay, M. S.: Deniz Ticareti Hukuku II – Navlun Mukaveleleri, Denizde Yolcu Taşıma ve Deniz Ödüncü Mukaveleleri, 2. Bası, İstanbul 1971.
• Özdemir, T.: Uluslararası Eşya Taşıma Hukuku, Zıya ve/veya Hasar Sorumluluğu, İstanbul 2006.
• Paschke, M.: Oetker, H. (Hrsg.), Handelsgesetzbuch – Kommentar, 6. Auflage, München 2019. (Anılış: Paschke [Oetker])
• Poroy, R./Yasaman, H.: Ticari İşletme Hukuku, 16. Bası, İstanbul 2017.
• Reuschle, F.: Ebenroth, C. T./Boujong, K./Joost, D./Strohn, L., Handelsgesetzbuch: HGB, Band 2: §§343-475h, 3. Auflage, München 2015. (Anılış: Reuschle/EBJS)
• Roth, W.-H.: Koller, I./Kindler, P./Roth, W.-H./Drüen, K.-D., Handelsgesetzbuch – Kommentar, 9. Auflage, Müchen 2019.
• Ruß, W.: Glanegger, P./Kirnberger, C. et. al., Heidelberger Kommentar zum Handelsgesetzbuch, 7. Auflage, Heidelberg 2007.
• Schaffert, W.: Ebenroth, C. T./Boujong, K./Joost, D./Strohn, L., Handelsgesetzbuch: HGB, Band 2: §§343-475h, 3. Auflage, München 2015. (Anılış: Schaffert/EBJS)
• Schwenzer, I.: Schweizerisches Obligationenrecht – Allgemeiner Teil, 5. Auflage, Bern 2009.
• Seven, V.: 6102 s. Türk Ticaret Kanunu (TTK m. 856-893) Hükümlerine Göre Taşıma Hukukunda Gönderilenin Hukuki Durumu, Ankara 2012. (Anılış: Gönderilen)
• Seven, V.: Taşıyanın Yüke Özen Borcunun İhlâlinden (Yük Zıya ve Hasarından) Doğan Sorumluluğu, Ankara 2003.
• Sözer, B.: Deniz Ticareti Hukuku I – Giriş, Gemi, Donatan ve Navlun Sözleşmeleri, 4. Bası, İstanbul 2017.
• Şener, O. H.: Ticari İşletme Hukuku, Ankara 2016.
• Şenocak, Z.: Borçlunun İfa Yardımcılarından Doğan Sorumluluğu, Ankara 1995.
• Tandoğan, H.: Türk Mes’uliyet Hukuku, Ankara 1961.
• Thume, K. H.: Schmidt, C./Schmidt, K. (Hrsg), Münchener Kommentar zum Handelsgesetzbuch, Band 7 Transportrecht, 3. Auflage, München 2014. (Anılış: Thume/MüKo)
• Topsoy, F.: Taşınma Eşyası Taşımalarında Taşıyıcının Özel Yükümlülükleri, Ankara Barosu Dergisi 2014, S. 2, s. 23-46.
• Türkel, D. T.: Taşıyanın Tedarik Ettiği Konteynerin Yüke Elverişsizliğinden Kaynaklanan Zıya ve Hasardan Doğan Sorumluluğu, DEÜHFD 2019, Prof. Dr. Durmuş Tezcan Armağanı, C. 21, Özel Sayı, s. 2469-2544.
• Tüzüner, Ö.: Karayoluyla Eşya Taşıma Sözleşmesinin Hukuki Niteliği ve İşgörme Amacı Güden Sözleşmelerle İlişkisi, TBB Dergisi 2012, S. 101, s. 167-196.
• Uslu, M.: CMR Hükümleri Çerçevesinde Taşıyıcının Gecikmeden Doğan Sorumluluğu, Ankara 2010.
• Ülgen, H.: Hava Taşıma Sözleşmesi, Ankara 1987.
• Ülgen, H.: Türkiye’de Hukuk Reformu Toplantıları 4 – Türk Ticaret Kanunu Tasarısı Paneli, HPD 2005, S. 4, s. 26.
• Ülgen, H./Helvacı, M./Kendigelen, A./Kaya, A./Nomer-Ertan, F.: Ticari İşletme Hukuku, 4. Bası, İstanbul 2015.
• Wüstendörfer, H.: Neuzeitliches Seehandelsrecht - mit besonderer Berücksichtigung des angloamerikanischen und des internationales Rechts, 2. Auflage, Tübingen 1950.
• Yavaş, A.: Kara Yolunda Konteyner İle Yapılan Yük Taşımasında Kayıp veya Hasardan Doğan Sorumluluk (Türk Hukukunda ve Uluslararası Sözleşmelerde), İstanbul 2016.
• Yavaş, A.: Kara Yolunda Konteyner İle Yapılan Yük Taşımasında Kayıp veya Hasardan Doğan Sorumluluk (Türk Hukukunda ve Uluslararası Sözleşmelerde), İstanbul 2016.
• Yavuz, C./Acar, F./Özen, B.: Türk Borçlar Hukuku – Özel Hükümler, 10. Bası, İstanbul 2014.
• Yeşilova, E.: Taşıyıcının CMR Hükümlerine Göre Yardımcı Şahıslarının ve Müteakip Taşıyıcıların Eylemlerinden Doğan Sorumluluğu (CMR madde 3, 34 vd.), Ankara 2004.
• Yeşilova-Aras, E.: Uluslararası Karayolu İle Yük Taşımacılığında Teslim Süresinin Aşılması ve Teslimde Ödeme (CMR m. 19-20-21), Ankara 2010.
• Yetiş-Şamlı, K.: Uluslararası Kara, Hava ve Deniz Yoluyla Eşya Taşımalarında Taşıyıcının/Taşıyanın Sınırlı Sorumluluktan Yararlanma Hakkının Kaybı, İstanbul 2008.
• Yürük-Yeniocak, D.: CMR Hükümleri Uyarınca Taşıyıcının Sorumluluktan Kurtulması, Ankara 2019.
• Zevkliler, A./Gökyayla, K. E.: Borçlar Hukuku – Özel Borç İlişkileri, 17. Bası, Ankara 2017.
• Zeyneloğlu, A.: Taşıma Hukuku: Kara, Deniz, Hava Taşımacılığı ve Taşıma Sigortası – İlgili Mevzuat, Uluslararası Antlaşmalar, Yargıtay Kararları, 2. Bası, Ankara 1993.