İŞ HUKUKUNDA GENETİK AYRIMCILIK YASAĞI

Yıl 2020, Cilt: 22 Sayı: 2, 947 - 990, 20.11.2020

Yasemin Taşdemir

https://doi.org/10.33717/deuhfd.793080

Öz

Genetik bilimindeki hızlı ilerleyiş, özellikle sağlık açısından insanlığa
olumlu katkılar sunmaktadır. Özellikle genetik bilimi sayesinde kişinin muhtemel
sağlığıyla ilgili bilgi edinebilme imkanı her geçen gün dikkat çekmekte ve fakat
genetik testler yoluyla elde edilen söz konusu içerikteki genetik bilgilere
ulaşımın kolaylaşması, genetik bilginin kötüye kullanımına ilişkin örnekleri de
çoğalmaktadır. İş Hukuku alanında genetik bilginin kötüye kullanılmasının yolu,
genetik bilgi vasıtasıyla işçi adaylarına ve işçilere farklı muamelede bulunulmasıdır. Bu durumun önüne geçilmesi bakımından İş Hukukunda genetik
ayrımcılık yasağı, önemli bir kural olarak zikredilmektedir. Her ne kadar halihazırda yasal düzenlemeleri incelediğimiz zaman İş Hukukunda genetik ayrımcılığın yasak olduğu sonucuna ulaşsak da konu ile ilgili ayrı bir yasal düzenlemenin gerekli olduğu kanaatine vardığımız çalışmamızda öncelikle genetik bilgi,
genetik test kavramları açıklığa kavuşturulmuştur. Genetik ayrımcılık kavramı
tanımlandıktan sonra genetik ayrımcılığın İş Hukukundaki örneklerine değinilerek konu ile ilgili uluslararası düzenlemeler sıralanmıştır. İş Hukukunda
genetik ayrımcılık yasağı ile ilgili doktrinde sıkça değinilen ABD’nin Genetik
Bilgiye Dayalı Ayrımcılık Yasağı Kanunu incelendikten sonra konu, Türk
Hukuku bakımından ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Genetik bilgi, genetik test, genetik ayrımcılık, kişisel veri, genetik ayrımcılık yasağı, iş hukukunda genetik ayrımcılık yasağı

Kaynakça

• Ajunwa, Ifeoma: “Genetic Data and Civil Rights”, Harvard Civil RightsCivil Liberties Law Review, Cilt 5, Sayı 1, 2016, ss. 75-114.
• Akıncı, Ayşe Nur: Avrupa Birliği Genel Veri Koruma Tüzüğü’nün Getirdiği Yenilikler ve Türk Hukuku Bakımından Değerlendirilmesi - Çalışma Raporu - 6. T.C. Kalkınma Bakanlığı Yayın No: 2968, Haziran 2017, http://www.bilgitoplumu.gov.tr/wp-content/uploads/2017/07/AB_ Veri_Koruma_Tuzugu.pdf, (10.06.2020).
• Akyiğit, Ercan: İş Hukuku, 11. Basım, Seçkin Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• Bakırcı, Kadriye: “Eşitlik Kurulu Kanunu ile Anayasa ve İş Kanunu’nun İlgili Hükümleri Üzerine Bir Değerlendirme”, (Ed. Necdet Basa, Sema Uçakhan Güleç), Emeğin Hukuku Kurultayı 2, Türkiye Barolar Birliği Yayını, Ankara, 2017, ss. 65-92.
• Baysal, Ulaş: “İşverenin Eşit Davranma Borcu ve İş Sözleşmesinin Feshinde Uygulanması”, Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, Cilt 7, Sayı 25, 2010, ss. 59-99.
• Billings, Paul R. ve diğerleri: “Discrimination as a Consequence of Genetic Testing”, Am. J. Hum. Genet., Cilt 50, 1992, ss. 476-482.
• Blanck, Peter/Paor, Aislıng De: “US Legislative and Policy Response: Some Historical Context to GINA”, Genetic Discrimination Transatlantic Perspectives On The Case For a European-Level Legal Response, (Ed. Gerard Quinn, Aisling de Paor and Peter Blanck), Routledge, New York, 2015, ss. 97-113.
• Bozkurt Gümrükçüoğlu, Yeliz: “İş İlişkisinde Kişisel Verilerin Korunmasına İlişkin Sorunlar ve Kişisel Verilerin Korunması Kanunu”, İş Hukukunda Yeni Yaklaşımlar (Ed. Kübra Doğan Yenisey, Seda Ergüneş Emrağ), Beta Yayıncılık, İstanbul, 2017, ss. 19-101.
• Carr, Susannah: “Invisible Actors: Genetic Testing and Genetic Discrimination in the Workplace”, University of Arkansas at Little Rock Law Review, Cilt 30, Sayı 1, 2007, ss. 1-18.
• Çelik, Nuri: “İşçilerin İşten Çıkarılmalarında İhbar ve Kıdem Tazminatları Dışında İsteyebilecekleri Tazminatlara İlişkin Sorunlar”, Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, Cilt 4, Sayı 14, 2007, ss. 5-12.
• Çelik, Nuri/Caniklioğlu, Nurşen/Canbolat, Talat: İş Hukuku Dersleri, Yenilenmiş 32. Bası, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• Demir, Fevzi: “İşverenin Eşit İşlem Yapma Borcu ve Ayrım Yasağı Tazminatının Diğer Tazminatlarla İlişkisi”, Legal Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, Cilt 11, Sayı 41, 2014, ss. 15-25.
• Doğan, Sevil: “Türk İş Hukukunda Eşitlik İlkesinin Anlamı”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Sayı 9, 2012, ss. 177-205.
• Doğan Yenisey, Kübra: “İş Kanununda Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı”, Çalışma ve Toplum, Cilt 4, Sayı 11, 2006, ss. 63-81.
• Doğan Yenisey, Kübra: “Eşit Davranma İlkesinin Uygulanmasında Metodoloji ve Orantılılık”. Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, Cilt 2, Sayı 7, 2005, ss. 974-1003, (Metodoloji).
• Ekmekçi, Ömer/Yiğit, Esra: Bireysel İş Hukuku Dersleri, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• Equality At Work: Tackling The Challenges, Global Report Under The Follow-Up To The ILO Declaration On Fundamental Principles And Rights At Work, Internatıonal Labour Conference 96th Session 2007 Report I (B). https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/--- dgreports/dcomm/webdev/documents/publication/wcms_082607.pdf, (09.05.2020).
• Ertürk, Şükran: İş İlişkisinde Temel Haklar, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2002.
• Ertürk, Şükran/Gürsel, İlke: “İş Hukukunda Eşit Davranma İlkesi”, Prof. Dr. Sarper Süzek’e Armağan C. I, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2011, ss. 425-458.
• Gardner-Hopkins, James Desmond K: “Unemployable Genes: Genetic Discrimination in the Workplace”, Auckland University Law Review, Cilt 9, Sayı 2, 2001, ss. 435-469.
• Genetik Terimler Sözlüğü, http://www.thd.org.tr/thdData/Books/723/ genetik-terimler-sozlugu.pdf, (02.04.2020).
• Gürsel, İlke: İşçinin Kişisel Verilerinin Korunması Hakkı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2016.
• Gürsel, İlke: “Kişisel Verilerin Korunması Hakkının İşçi ve İşveren İlişkilerine Etkileri”, Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, Cilt 50, 2016, ss. 763-848, (Etki).
• Hellman, Deborah: “What Makes Genetic Discrimination Exceptional”, American Journal of Law & Medicine, Cilt 29, Sayı 1, 2003, ss. 77- 116.
• İnceoğlu, Sibel: “Türk Anayasa Mahkemesi ve İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Eşitlik ve Ayrımcılık Yasağı”, Çalışma ve Toplum, Cilt 4, Sayı 11, 2006, ss. 45-62.
• Kandemir, Murat/Yardımcıoğlu, Didem: “İş Hukukunda Eşitlik İlkesi”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 19, Sayı 30-31, 2004, ss. 1-44.
• Keser, Hakan: “4857 Sayılı İş Kanununa Göre İşverenin İş Sözleşmesi Yapma ve İş İlişkilerinde Eşit İşlem Yapma Yükümlülükleri ve Bunlara Aykırı Davranılması Durumunda Karşılaşacağı Yaptırımlar”, Yargıç Resul Aslanköylü’ye Armağan, Kamu-İş, Cilt 7, Sayı 3, 2004, ss. 1-38.
• Kim, Pauline T: “Genetic Discrimination, Genetic Privacy: Rethinking Employee Protections for a Brave New Workplace”, Northwestern University Law Review, Cilt 96, Sayı 4, 2002, ss. 1497-1552.
• Kim, J. Rosel/Salman, Shahad/Joly, Yann: “The Use of Genetic İnformation Outside of The Therapeutic Health Relationship: An İnternational Perspective”, Genetic Discrimination Transatlantic Perspectives On The Case For a European-Level Legal Response, (Ed. Gerard Quinn, Aisling de Paor and Peter Blanck), Routledge, New York, 2015, ss.68-94.
• Krumm, Jennifer: “Genetic Discrimination: Why Congress Must Ban Genetic Testing in the Workplace”, Journal of Legal Medicine, Cilt 23, Sayı 4, 2002, ss. 491-522.
• Küçük, Damla: “Sigortacılıkta Haksız Ayırımcı Uygulamalar Bağlamında ‘Verimli Sınıflandırma’ ve ‘Adil Sınıflandırma’ Yaklaşımlara Kısa Bir Bakış”, Uluslararası Akademik Araştırmalar Kongresi, 16-17-18 Eylül 2019 Bolu, Sempozyum Özet Kitapçığı, Makale ID: 92, https://kongre.akademikiletisim.com/files/icar2019/icar_ozet_kitapcigi. pdf, ss. 331-337.
• Küzeci, Elif: “Genetik Ayrımcılık Yasağı, Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt XV, Sayı 1, 2018, ss. 89-132.
• Küzeci, Elif: Kişisel Verilerin Korunması, Yenilenmiş ve Gözden Geçirilmiş 3. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2019, (Kişisel Veri).
• Manav, A. Eda: “İş İlişkisinde İşçinin Kişisel Verilerinin Korunması”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt XIX, Sayı 2, 2015, ss. 95- 136.
• Miller, Paul Steven: “Genetic Discrimination in the Workplace”, Journal of Law, Medicine and Ethics, Cilt 26, Sayı 3, 1998, ss. 189-197.
• Mollamahmutoğlu, Hamdi/Astarlı, Muhittin/Baysal, Ulaş: İş Hukuku, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 6. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara, 2014.
• Murray, Thomas H.: “Is Genetic Exceptionalism Past Its Sell-By Date? On Genomic Diaries, Context, and Content”, The American Journal of Bioethics, Cilt 19, Sayı 1, 2019, ss. 13-15.
• Nazlı, Seçkin: “İş Kanunu’nda Düzenlenen Eşit Davranma İlkesi ve Uygulama Sorunları Üzerine Değerlendirmeler”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası (Prof. Dr. Fevzi Şahlanan’a Armağan), Cilt I, Özel Sayı, 2016, ss. 571-586.
• Nemeth, Patricia/Bonnette, Terry W: “Genetic Discrimination in Employment”, Michigan Bar Journal, January 2009, ss. 42-45.
• Odaman, Serkan: “Ayrımcılık Tazminatının Diğer Tazminatlarla Birlikte Mevcudiyeti Üzerine Görüşler”, Sicil İş Hukuku Dergisi, Sayı 14, 2009, ss. 77-83.
• Okur, Zeki: “Türk İş Hukukunda İşçinin Kişisel Verilerinin Korunması Hakkı”, İş Dünyası ve Hukuk: Prof. Dr. Tankut Centel’e Armağan, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2011, ss. 368-408.
• Olick, Robert S.: “Genetic Discrimination in the Workplace After GINA”, Genetic Discrimination Transatlantic Perspectives On The Case For a European-Level Legal Response, (Ed. Gerard Quinn, Aisling de Paor and Peter Blanck), Routledge, New York, 2015, ss. 128-140.
• Paor, Aisling de/Lowndes, Noel: “Tracing The History, Evolution and Future Orientation of Genetic Science and Technology”, Genetic Discrimination Transatlantic Perspectives On The Case For a European-Level Legal Response, (Ed. Gerard Quinn, Aisling de Paor and Peter Blanck), Routledge, New York, 2015, ss. 11-35.
• Paor, Aisling de/Ferri, Delia: “Regulating Genetic Discrimination in the European Union”, European Journal of Law Reform, Cilt 17, Sayı 1, 2015, ss. 14-32.
• Prince, Anya/Waterstone, Michael: “The Genetic Information Nondiscrimination Act (GINA) 2008”, Genetic Discrimination Transatlantic Perspectives On The Case For a European-Level Legal Response, (Ed. Gerard Quinn, Aisling de Paor and Peter Blanck), Routledge, New York, 2015, ss. 114-127.
• Protection of Workers’ Personal Data - ILO Code of Practice, https://www.ilo.org/public/libdoc/ilo/1997/97B09_118_engl.pdf, (01.05.2020)
• Rojas, Hugo: “Labor Law And Genetic Discrimination in Chile”, Florida Journal of International Law, Cilt 16, Sayı 3, 2004, ss. 561-578.
• Senyen-Kaplan, E. Tuncay: Bireysel İş Hukuku, Yenilenmiş 10. Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara, 2019.
• Senyen Kaplan, E. Tuncay: İş Hukukunda Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Özel Sayı, 2017, ss. 225-268. (Eşitlik)
• Smith, George P. II/Burns, Thaddeus J.: “Genetic Determinism or Genetic Discrimination”, Journal of Contemporary Health Law and Policy, Cilt 11, Sayı 1, 1994, ss. 23-62.
• Sur, Melda: “İş İlişkisinde Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı”, Sicil İş Hukuku Dergisi, Sayı 37, 2017, ss. 33-51.
• Süzek, Sarper: İş Hukuku, Yenilenmiş 18. Baskı, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• Süzek, Sarper: “İşverenin Eşit Davranma Borcu”, Sicil İş Hukuku Dergisi, Sayı 12, 2008, ss. 34-38, (Eşit Davranma).
• Spaak, Torben: “Genetic Discrimination”, Minn. J.L. Sci. & Tech., Cilt 7, 2005-2006, ss. 639-656.
• Şen, Murat: “Gen Analizlerinin İş Hukuku Alanında Kullanımı”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt I, Sayı 1, 2012, ss. 129-144.
• Taylor, Mark J.: “Data Protection, Shared (Genetic) Data and Genetic Discrimination”, Medical Law International, Cilt 8, Sayı 1, 2006, ss. 51-78.
• Tuncay, A. Can: İş Hukukunda Eşit Davranma İlkesi, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1982.
• Tunçomağ, Kenan/Tankut, Centel: İş Hukukunun Esasları, 9. Baskı, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2018.
• Ulucan, Devrim: “Eşitlik İlkesi ve Pozitif Ayrımcılık Yasağı. DEÜHFD. C. 15, Özel Sayı, 2013, ss. 369-383.
• Ünal, Canan: İş Hukukunda Yaş Ayrımcılığı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2018.
• Ünal, Canan: “Yaş Ayrımcılığı Kapsamında İş Sözleşmesinin Sona Ermesinde Yaş ve Emekliliğin Değerlendirilmesi”, İş Hukukunda Yeni Yaklaşımlar, (Ed. Kübra Doğan Yenisey, Seda Ergüneş Emrağ), Beta Yayıncılık, İstanbul, 2017, ss. 313-377, (Emeklilik).
• Ünal, Canan: “İş Sözleşmesinin Kurulmasında Sağlığa İlişkin Veriler”, İş Hukukunda Genç Yaklaşımlar III, (Ed. Tankut Centel), On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2018, ss. 261-318, (Sağlık)
• Yıldız, Gaye Burcu: İşverenin Eşit İşlem Yapma Borcu, Yetkin Yayıncılık, Ankara, 2008.
• Yıldız, Gaye Burcu: “İş Sözleşmesinin Feshinde Eşit İşlem Yapma Borcu ve Ayrımcılık Yasağı”, Prof. Dr. Ali Güzel’e Armağan, C. I, İstanbul, 2010, ss. 837-871, (Ayrımcılık).