İŞ SÖZLEŞMESİNDE YER ALAN TAHKİM (ÖZEL HAKEM) ŞARTININ GEÇERLİLİK SORUNU

Yıl 2020, Cilt: 22 Sayı: 2, 905 - 946, 20.11.2020

Asiye Şahin Emir

https://doi.org/10.33717/deuhfd.793086

Öz

Günümüzde iş mahkemelerin artan iş yükü nedeniyle iş davalarının
sonuçlanması gecikmekte, bu durum adil yargılanma hakkını zedelemektedir.
Mahkemelerin iş yükünü hafifletmek ve uyuşmazlıkların daha kısa sürede
çözümlenmesini sağlamak amacıyla alternatif uyuşmazlık çözüm yollarının
uygulanması gün geçtikçe artmaktadır. Her ne kadar öğretide tahkimin, alternatif uyuşmazlık çözüm yolu olup olmadığına ilişkin tartışmalar bulunsa da,
tarafların kendi istekleri ile anlaşarak mahkeme dışında başvurdukları bir
uyuşmazlık çözüm yolu olduğuna ilişkin herhangi bir tereddüt bulunmamaktadır. Tahkim, uyuşmazlığa düşmüş olan iki tarafın anlaşarak bu uyuşmazlığın
çözümünü özel kişilere bırakması ve uyuşmazlığın özel kişiler tarafından incelenip karara bağlanmasıdır. İş Kanunu’nun 20. maddesinde yer alan düzenlemeye göre, iş sözleşmesi feshedilen işçi, fesih bildiriminde sebep gösterilmediği
veya gösterilen sebebin geçerli bir sebep olmadığı iddiasıyla işe iade talebinde
bulunmak istiyorsa önce arabulucuya başvurmak zorundadır. Arabuluculuk
faaliyeti sonucunda anlaşma gerçekleşmezse; iş mahkemesinde dava açılabileceği gibi taraflar anlaşarak uyuşmazlığı iş mahkemesi yerine özel hakeme
(tahkime) de götürebilir. Bu çalışmada, öncelikle hangi iş uyuşmazlıklarında
tahkime başvurulabileceği daha sonra iş sözleşmesinde yer alan tahkim şartının
geçerliliği, iş hukuku ilkeleri dikkate alınarak öğreti görüşleri ve Yargıtay
kararları ışığında incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tahkim şartı, iş sözleşmesi, alternatif uyuşmazlık çözüm yolları, bireysel iş uyuşmazlığı, işçinin korunması ilkesi

Kaynakça

• Akı, Erol/Altuntaş, H. Olcay/Bahçıvancılar, İbrahim: Uygulamada İş Güvencesi, Legal Yayıncılık, İstanbul 2005.
• Akyiğit, Ercan: “İş Güvencesi Uyuşmazlığının Özel Hakeme Götürülmesi”, Türk Ağır Sanayii ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri Sendikası Dergisi, Ağustos-Kasım 2004, http://www.tuhis.org.tr/upload/dergi/ 1348752551.pdf, s. 106-123, (ET.: 20.03.2010), (Özel Hakem).
• Akyiğit, Ercan: Türk İş Hukukunda İş Güvencesi, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2007, (İş Güvencesi).
• Alangoya, H. Yavuz: Medeni Usul Hukukumuzda Tahkimin Niteliği ve Denetlenmesi, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1973.
• Alangoya, H. Yavuz/Yıldırım, M. Kamil/Deren Yıldırım, Nevis: Medeni Usul Hukuku Esasları, 7. Bası, Beta Basım, İstanbul 2009.
• Alkan, Derya: Türk İş Hukukunda Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2019.
• Aydın, A. Buğra: “Bireysel İş Uyuşmazlıkları ve Tahkim”, Prof. Dr. Mehmet Akif AYDIN’a Armağan, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 21, S. 2, 2015, s. 839-863.
• Bedük, Mehmet: “Toplu İş Sözleşmesinden Doğan İşçi Alacağına İlişkin Hak Uyuşmazlığının Çözümü”, Toprak İşveren Dergisi, S. 106, Haziran 2015, s. 13-25.
• Bedük, Mehmet: “Toplu Hak Uyuşmazlığı Halinde İşçinin Yargısal Yollara Başvuru Hakkı”, Terazi Hukuk Dergisi, C.11, S. 147, Kasım 2018, s. 14-23, (Toplu Hak Uyuşmazlığı).
• Born, B. Gary: International Arbitration: Law and Practice, 2. Edition, KluwerLaw, London 2015.
• Canbolat, Talat: “6356 Sayılı Kanunda Barışçıl Çözüm Yolu Olarak Arabuluculuk”, Çalışma ve Toplum Dergisi, S. 39, 2013/4, s. 247-274.
• Centel, Tankut: İş Güvencesi, Gözden Geçirilmiş ve Yenilenmiş 2. Baskı, Legal Yayıncılık, İstanbul 2020.
• Civan, Orhan Ersun: Genel İş Koşulları, Beta Basım, İstanbul 2015.
• Çankaya, Osman Güven/Günay, Cevdet İlhan/Göktaş, Seracettin: Türk İş Hukukunda İşe İade Davaları, Yetkin Yayınları, Ankara 2006.
• Çelik, Nuri: “Karar İncelemesi İş Sözleşmesinde Kararlaştırılan Özel Hakem Anlaşmasının İradeyi Sakatlayan Bir Durumun Varlığı İspatlanamadıkça Geçerli Sayılması”, Prof. Dr. Ünal Narmanlıoğlu’na Armağan, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 9, Özel Sayı, 2007, s. 17-30.
• Çelik, Nuri/Caniklioğlu, Nurşen/Canbolat, Talat: İş Hukuku Dersleri, Yenilenmiş 32. Bası, Beta Basım, İstanbul 2019.
• Çukur, Mürsel/Koç, Muzaffer: “Ülkemizde Bireysel İş Uyuşmazlıklarının Çözümünde Özel Hakem” Çimento İşveren Dergisi, C. 24, S. 5; Eylül 2010, http://www.ceis.org.tr/dergiDocs/makale145.pdf, (ET.: 05.03.2020).
• Dayınlarlı, Kemal: HUMK’da Düzenlenen İç Tahkim (Açıklamalı ve İçtihatlı), Dayınlarlı Hukuk Yayınları, Ankara 1997.
• Demir, Fevzi: En Son Yargıtay Kararları Işığında İş Hukuku ve Uygulaması, 6715 ve 7036 Sayılı Kanun Hükümleri İşlenerek Yeniden Gözden Geçirilmiş 11. Baskı, Albi Yayınları, İzmir 2018.
• Ekmekçi, Ömer: “Toplu İş Hukuku Bakımından İş Güvencesi Yasa Tasarısının Değerlendirilmesi”, İş Güvencesi Yasasının Değerlendirilmesi Türk Hukukunun Güncel Sorunları 2001 Temmuz Toplantısı İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul 2001, s. 53-61, (İş Güvencesi Yasa Tasarısı).
• Ekmekçi, Ömer: Toplu İş Hukuku Dersleri, 2. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2019, (Toplu İş Hukuku).
• Ekonomi, Münir: “Hizmet Aktinin Feshi ve İş Güvencesi”, Çimento İşveren Dergisi, Mart 2003 eki, s. 1-40.
• Erbaş, C. Gökhan: “Bireysel İş Hukukunda Arabuluculuk”, Hukukta Alternatif Çözüm Yolları, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2018, s. 187-197.
• Ertürk, Şükran: “Genel İş Koşulları ve Genel İş Koşullarının Denetlenmesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. 15, Özel Sayı, Prof. Dr. M. Polat Soyer’e Armağan, C. 1, 2013, s. 81-118.
• Evren, Öcal Kemal: “İş Güvencesinde Tahkim ve İçerik Denetimi”, Mali Çözüm Dergisi, S. 100, Temmuz-Ağustos 2010, s. 195-201.
• Eyrenci, Öner:” 4857 Sayılı İş Kanunu ile Getirilen Yeni Düzenlemeler için Genel Bir Değerlendirme”, Legal İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, S. 1, 2004, s. 15-56.
• Eyrenci, Öner/Taşkent, Savaş/Ulucan, Devrim: Bireysel İş Hukuku, 9. Baskı, Beta Basım, İstanbul 2019.
• Güzel, Ali: “İş Güvencesine İlişkin Yasal Esasların Değerlendirilmesi”, İş Güvencesi Sendikalar Yasası Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Yasası Semineri, İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul 2004, s. 16-146.
• Ildır, Gülgün: Alternatif Uyuşmazlık Çözümü Medeni Yargıya Alternatif Yöntemler, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2003, (Uyuşmazlık Çözümü).
• Ildır, Gülgün: “İş Kanunu’na Göre Uyuşmazlıkların Özel Hakem Yolu ile Çözümü”, THD, S. 2, Ekim 2006, s. 11-16, (Özel Hakem Yolu).
• İlhan, Hüseyin Afşin: Tahkim Sözleşmesinin Geçerliliği, Adalet Yayınevi, Ankara 2016.
• Kekeç, Elif Kısmet: Arabuluculuk Yoluyla Uyuşmazlık Çözümünde Temel Aşamalar ve Taktikler, 6325 Sayılı Kanuna Göre Güncellenmiş 2. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2014.
• Köme Akpulat, Ayşe: İş Mahkemelerinde Yargılamanın Özellikleri, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2018.
• Kuru, Baki: İstinaf Sistemine Göre Yazılmış Medeni Usul Hukuku Ders Kitabı, Yetkin Yayınları, Ankara 2017.
• Limoncuoğlu, Alp: “Karşılaştırmalı Hukukta Bireysel İş Uyuşmazlıklarının Alternatif Çözüm Yolları”, İzmir Ekonomi Üniversitesi Bireysel İş Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları Sempozyumu, İzmir Ekonomi Üniversitesi Yayınları No. 52, İzmir, 2013, s. 19-35.
• Manav Özdemir, Eda: “İş Mahkemelerinin İşleyişi ve Bireysel İş Uyuşmazlıklarının Alternatif Çözüm Yöntemleri”, Çalışma ve Toplum Dergisi, S. 47, 2015/4, s. 185-222.
• Mollamahmutoğlu, Hamdi/Astarlı, Muhittin/Baysal, Ulaş: İş Hukuku Ders Kitabı, Cilt: 1 Bireysel İş Hukuku, 3. Baskı, Lykeion Yayınları, Ankara 2019.
• Mutlay, F. Barış: Bireysel İş Hukukunda Tahkim, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2006, (Tahkim).
• Mutlay, F. Barış: “İşe İade Davalarında Arabuluculuk”, Çalışma ve Toplum Dergisi, S. 59, 2018/4, s. 2129-2154, (Arabuluculuk).
• Narmanlıoğlu, Ünal: İş Hukuku II, Toplu İş İlişkileri, Yeni Mevzuata Göre Yazılmış 2. Bası, Beta Basım, İstanbul 2013.
• Narter, Sami: İş Güvencesi, İşe İade Davaları ve Tazminatlar, 3. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2018.
• Oğuz, Özgür: Türk İş Hukukunda Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları, Legal Yayıncılık, İstanbul 2016, (Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları).
• Oğuz, Özgür: Türk İş Hukukunda Dava Şartı Olarak Arabuluculuk, Legal Yayıncılık, İstanbul 2019, (Dava Şartı Arabuluculuk).
• Özbek, Mustafa Serdar: Alternatif Uyuşmazlık Çözümü, 2. Cilt, 4. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2016.
• Özcan, Durmuş: Gerekçeli-Açıklamalı – İçtihatlı İş Kanunları Şerhi, Adalet Yayınevi, İstanbul 2014.
• Özekes, Muhammet: “İş Kanununun 20. ve 21. Maddelerinin Medeni Yargılama ve İcra Hukuku Açısından Değerlendirilmesi” 75. Yaşında Baki KURU’ya Armağan, Ankara 2004, s. 479-514.
• Özekes, Muhammet/Birben, Erhan: “2822 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunundaki Mecburi Tahkim ile İhtiyari Tahkimin Karşılaştırılması”, Prof. Dr. Turhan Tûfan YÜCE’ye Armağan, İzmir 2001, s. 149-176.
• Pekcanıtez, Hakan/Özekes, Muhammet/Akkan, Mine/Taş Korkmaz, Hülya: Medeni Usȗl Hukuku, Cilt 3, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2017, (Pekcanıtez/İlgili Bölüm Yazarı, Pekcanıtez Usȗl).
• Polat, Ayşegül: “Asimetrik Tahkim Sözleşmelerinin Geçerliliği”, ASÜB Hukuk Fakültesi Dergisi, 2019/1, s. 3-65.
• Roma, Elizabeth: “Mandatory Arbitration Clauses in Employment Contracts and the Need for Meaningful Judicial Review”, American University Journal of Gender, Social Policy & the Law. V. 12, I. 3, 2004, s. 519- 544.
• Sarı, Mehmet: “Tahkime Elverişlilik”, Terazi Hukuk Dergisi, C. 4, S. 32, Nisan 2009, s. 145-172.
• Sarıbay, Gizem: Türk İş Hukukunda İş Güvencesi Kapsamında Fesih Usulü, Feshe İtiraz ve Feshe İtirazın Sonuçları, Legal Yayıncılık, İstanbul 2007.
• Sarıbay Öztürk, Gizem: “6356 Sayılı Kanunda Barışçıl Çözüm Yolu Olarak Arabuluculuk”, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 15, S. 1, Prof. Dr. Turhan Esener’e Armağan Özel Sayısı C.1, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2016, s. 749-780.
• Serim, Ekrem: “Türk İş Hukukunda Zorunlu Tahkim”, Yargıtay Dergisi, C. 26, S. 1-2, Ocak-Nisan 2000, s. 190-200.
• Shulman, Harry: “Reason, Contract, and Law in Labor Relations”, Yale Law School Legal Scholarship Repository, 1955, https://digitalcommons.law.yale.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=5629 &context=fss_papers, (ET.: 15.03.2020).
• Soyer, M. Polat: Genel İş Koşulları, Özgün Matbaacılık, İzmir 1987, (Genel İş Koşulları).
• Soyer, M. Polat: “İş İlişkisinin Kurulması, Hükümleri ve İşin Düzenlenmesi”, Yargıtay’ın İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku 2008 Yılı Kararlarının Değerlendirilmesi, Türk İş Yayını, Ankara 2010, s. 11-85.
• Sur, Melda: “Türkiye’de İş Uyuşmazlıklarının Alternatif Çözüm Yolları”, MÜHF-HAD, C. 20, S. 1, 2014, Prof. Dr. Ali Rıza Okur’a Armağan Özel Sayı, s. 567-579, (Alternatif Çözüm Yolları).
• Sur, Melda: İş Hukuku Toplu İlişkiler, Gözden Geçirilmiş-Güncelleştirilmiş 9. Bası, Turhan Kitapevi Yayınları, Ankara 2020, (Toplu İlişkiler).
• Süzek, Sarper: “İş Hukukunda İç Yönetmelikler”, AÜHFD, C. 44, S. 1-4, 1995, (İç Yönetmelikler).
• Süzek, Sarper: “Yeni Türk Borçlar Kanunu Çerçevesinde Genel İş Koşulları”, Sicil İş Hukuku Dergisi, S. 24, Aralık 2011, s. 5-12, (Genel İş Koşulları).
• Süzek, Sarper: “Tip İş Akitlerinin ve İç Yönetmeliklerin Kurulma Koşulları ve Denetimi”, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.15, S.1, Prof. Dr. Turhan Esener’e Armağan Özel Sayısı C.1, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2016, s. 459-472, (Tip İş Akitleri).
• Süzek, Sarper: İş Hukuku, Yenilenmiş 18. Baskı, Beta Basım, İstanbul 2019, (İş Hukuku).
• Şahlanan, Fevzi: “İş Güvencesi Kanununun Kapsamı ve Yasal Süreç”, Mercek Dergisi, S. 30, Nisan 2003, s. 15-20, (İş Güvencesi).
• Şahlanan, Fevzi: “İşe İade Davalarına İlişkin Özel Hakem Sözleşmesi”, Tekstil İşveren Dergisi, Hukuk Eki, S. 354, 2009, s. 2-5.
• Şişli, Zeynep: “Bireysel İş Uyuşmazlıkları ve Yargısal Çözüm”, Ankara Barosu Dergisi, 2012, S. 2, http://www.ankarabarosu.org.tr/siteler/ ankarabarosu/tekmakale/2012-2/02.pdf, (ET.: 08.03.2020), (Bireysel İş Uyuşmazlıkları).
• Şişli, Zeynep: “Bireysel İş Uyuşmazlıklarının Yargısal Çözüm Yolları”, Tartışma, Bireysel İş Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları Sempozyumu, İzmir Ekonomi Üniversitesi Yayınları, İzmir 2013.
• Tanrıver, Süha: “Hukuk Uyuşmazlıkları Bağlamında Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları ve Özellikle Arabuluculuk”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 64, 2006, s. 151-177.
• Taşkent, Savaş: “İş Sözleşmesinin Kurulması ve Sona Ermesi”, Türkiye Toprak, Seramik, Çimento ve Cam Sanayii İşverenleri Yayını, İstanbul 2003, s. 104-131.
• Tulukçu, Nezihe Binnur: İş Mahkemeleri Kanunu ve Arabuluculuk Hükümlerine Göre İş Güvencesi-İşe İade, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2017.
• Tuncay, Aziz Can/Savaş Kutsal, Burcu: Toplu İş Hukuku, 7. Baskı, Beta Basım, İstanbul 2019.
• Tunçomağ, Kenan/Centel, Tankut: İş Hukukunun Esasları, 9. Baskı, Beta Basım, İstanbul 2018.
• Türel, Erol: Tahkim Yargılaması ve İlgili Mevzuat, (Yazarın Kendi Yayını), İstanbul 2004.
• Uçum, Mehmet: “İşe İade Taleplerinde Başlıca Sorunlar”, İş Güvencesi Kurumu ve İşe İade Davaları, Legal İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku 2005 Yılı Toplantısı, İstanbul 2005.
• Ulucan, Devrim: İş Güvencesi, Türkiye Toprak, Seramik, Çimento ve Cam Sanayii İşverenleri Sendikası Yayını, 2. Bası, İstanbul 2003.
• Uluocak, Nihal: “Milletlerarası Tüketici ve İş Akitlerinde Tahkim Şartının Geçerliliğine Dair Fransız Yargıtayının ve Doktrininin Görüşleri”, Milletlerarası Hukuk Bülteni- Prof. Dr. Yılmaz Altuğ’a Armağan, S. 17 (1-2), 1997- 1998, s. 517-531.
• Walker, Wolf Dietrich: “Alman İş Mahkemeleri ile İş Yargılama Usulüne Genel Bir Bakış”, Çev. Çiğdem Yazıcı Tıktık, İKÜHFD., Prof. Dr. Turhan Esener’e Armağan, C.15, S.1, 2016, s. 267-278.
• Yavuz, Cevdet: “Türk Hukukunda Tahkim Sözleşmesi ve Tabi Olduğu Hükümler”, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi II. Uluslararası Özel Hukuk Sempozyumu “Tahkim”, İstanbul 2009, s. 133-177.
• Yeğengil, Rasih: Tahkim, Cezaevi Matbaası, İstanbul 1974.
• Yıldız, Gaye Burcu: İş Hukukunda Sözleşmesel Kayıtlar, Yetkin Yayınları, Ankara 2014.
• Yılmaz, Ejder: “Avukatın Uzlaşma Sağlama Yetkisi”, 75. Yaş Günü İçin Prof. Dr. Baki Kuru Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara 2004, s. 843-856.
• Yücel, Müjgan; “İş Güvencesi Kapsamında Özel Hakem Şartı (İş Kanunu Madde 20)”, Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi S. 4, 2004, s. 1346-1365, (Özel Hakem Şartı).
• Yücel, Müjgan: “Fesih Bildirimine İtirazda Özel Hakemin Kararlarının Kapsamı, İşe Başlatmama Halinde Tazminata Miktar Belirtmeden Karar Verilmesine İlişkin Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin Bir Kararı”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 14, S. 3, 2008, s. 275-287, (Fesih Bildirimine İtirazda Özel Hakem).
• Zengin, Burcu: “Tahkim Şartının Genel İşlem Koşullarına İlişkin Kurallar Karşısında Durumu”, Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 12, S. 2, s. 129-153.