THE ANATOMY OF CRIMINAL RESPONSIBILITY: OFFENDER-BASED, ACT-BASED, CHARACTER-BASED AND THREAT-BASED CRIMINAL LAW

Yıl 2025, Cilt: 27 Sayı: 2, 1445 - 1479, 27.11.2025

Halil Cesur

https://doi.org/10.33717/deuhfd.1708693

Öz

In contemporary criminal law, the idea of offender-based criminal law often serves as a negative guiding principle—something that marks the external boundaries of the criminal justice system. Put simply, it suggests that criminal responsibility should consist in what a person does, not in who the person is. Legal scholars typically set up a strict contrast between act-based and offender-based approaches, presenting them in a dichotomic way. This article raises doubts about that dichotomy. It points out that some criminal law doctrines such as personal grounds for impunity or personal reasons for removing or reducing punishment—are shaped by an offender-based approach. This suggests that offender-based thinking may not always be something to avoid at all costs. If we accept this argument, two things follow. First, offender-based criminal law does not only function as a negative principle. In some cases, it can help describe and explain certain legal doctrines. Second, the sharp divide between act-based and offender-based criminal law should be abandoned. Instead, we need to explore more complex models of responsibility to better understand today’s legal practices. This article introduces two such models: character responsibility and risk responsibility. In both, the focus on the act is not completely abandoned, but neither do they fully embrace an offender-based approach. In other words, character-based and risk-based models represent middle grounds between act-based and offender-based criminal law.

Anahtar Kelimeler

offender-based criminal law , act-based criminal law , character responsibility , threat-based criminal law, criminal responsibility

CEZA SORUMLULUĞUNUN ANATOMİSİ FAİL, FİİL, KARAKTER VE TEHLİKE CEZA HUKUKU

Öz

Çağdaş ceza hukukunda fail ceza hukuku kavramı kaçınılması gereken sınırları belirleyen olumsuz bir rehber ilke gibi işlev görür. En basit anlatımla, bu kavram hukuk sistemlerinin ceza sorumluluğunu faili değil, fiili esas alarak oluşturması gerektiğini vaaz eder. Öğreti ise fail ceza hukukunu fiil ceza hukukunun karşıt konumuna yerleştirerek iki kutuplu bir kurgu ortaya koyar. Bu makale bahsi geçen iki kutuplu kurguya yönelik bir dizi kuşkuyu dile getiriyor. Şahsi cezasızlık sebepleri ve cezayı kaldıran şahsi sebepler dahil olmak üzere bazı hukuki kurumların fail odaklı biçimde şekillendiğini belirterek fail ceza hukukunun zorunlulukla yasak ilke gibi ele alınmayabileceğini iddia ediyor. Bu iddianın kabulü halinde ise şu iki sonucun doğduğunu ileri sürüyor. Birincisi, fail ceza hukuku sadece negatif bir rehber ilke gibi fonksiyon icra etmez. Aksine, bazen bazı hukuki kurumları betimlemek için kullanılabilir. İkincisi, fiil-fail ceza hukuku dikotomisi terk edilmelidir. Onun yerine, çağdaş ceza adaleti pratiklerine dair kavrayışımızı derinleştirmek için daha kompleks sorumluluk modelleri keşfedilmelidir. Makale karakter ve tehlike sorumluluğu kavramlarını ortaya koyarak iki farklı sorumluluk modelinin daha mevcut olduğunu belirtiyor. Bu iki sorumluluk modelinde fiil ilkesi tamamen terk edilmezken bütünüyle fail ceza hukukuna yaklaşılmaz. Eş deyişle, karakter ve tehlike ceza hukuku fail ve fiil ceza hukuku arasında yer alan sorumluluk modelleridir.

Anahtar Kelimeler

fail ceza hukuku , fiil ceza hukuku , karakter sorumluluğu , tehlike sorumluluğu , ceza sorumluluğu

Kaynakça

• Akbulut, Berrin: Ceza Hukuku Genel Hükümler, Adalet Yayınevi, Ankara 2024.
• Ambos, Kai: “Düşman Ceza Hukuku”, (çev. Oğuz, Serkan), Küresel Bakış Çeviri Hukuk Dergisi, Cilt 7, 2017, s. 77-107.
• Ambos, Kai: “Possession as a Criminal Offence and the Function of the Mental Element: Reflections from a Comparative Perspective” in For the Sake of Present and Future Generations: Essays on International Law, Crime and Justice in Honour of Roger S. Clark (eds. Linton, Suzannah/Simpson, Gerry/Schabas, William A.), Brill, Leiden 2015, s. 391-408.
• Aristoteles: Nikomakhos’a Etik, Say Yayınları, (çev. Babür, Saffet), İstanbul 2014.
• Arslan, Çetin/Usluadam, Asena Kamer: “Önleyici Kolluk Tedbirlerinin Uygulanmasında Karakter (Delili) Değerlendirmeleri Üzerine”, İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 11, 2024 s. 115-140.
• Ashworth, Andrew/Zedner, Lucia: Preventive Justice, Oxford University Press, Oxford 2014.
• Balan, Arzu: Ceza Hukuku Teorisinde “Meta”Morfoz: “Tehlike” Suçları, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara 2024.
• Bayles, Michael D.: “Character, Purpose, and Criminal Responsibility”, Law and Philosophy, Cilt 1, 1982, s. 5-20 (Character).
• Bozbayındır, Ali Emrah: “The Advent of Preventive Criminal Law: An Erosion of the Traditional Criminal Law?”, Criminal Law Forum, Cilt 29, 2018, s. 25-62.
• Çınar, Ali Rıza: Çocuk Ceza Hukuku: Suça Sürüklenen Çocukların Ceza Sorumluluğu ve Yargılanmaları, Yetkin, Ankara 2020.
• Çataklı, Hasan: “Kişisel Haksızlık Öğretisini İkna Edici Kılan Suç Dogmatiği ve Norm Teorisine İlişkin Argümanlar”, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (EBYÜHFD), Cilt XXIII, 2019 s. 277-306.
• Dubber, Markus: The Dual Penal State: The Crisis of Criminal Law in Comparative-Historical Perspective, Oxford University Press, Oxford 2018 (The Dual Penal States).
• Dubber, Markus: “Criminal Jurisdiction and Conceptions of Penality in Comparative Perspective”, University of Toronto Law Journal, Cilt 63, Sayı 2, 2013, s. 247-277 (Criminal Jurisdiction and Conceptions of Penality).
• Duff, Antony: Answering for Crime: Responsibility and Liability in the Criminal Law, Bloomsbury Publishing, London 2007 (Answering for Crime).
• Duff, Antony: Criminal Attempts, Oxford University Press, Oxford 1997.
• Duff, Antony: The Boundaries of the Criminal Law, Oxford University Press, Oxford 2010.
• Duff, Antony: “Choice, Character, and Criminal Liability”, Law and Philosophy, Cilt 12, 1993, s. 345-383.
• Dülger, Murat Volkan: Ceza Hukuku Genel Hükümler, Hukuk Akademisi, 2021.
• Erbaş, Rahime: Türk Ceza Kanunu’nda Görünüşte İhmali Suçlarda Garantörlük, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2019.
• Fletcher, George: Basic Concepts of Criminal Law, Oxford University Press, New York 1998 (Basic Concepts of Criminal Law).
• Fletcher, George: Rethinking Criminal Law, Oxford University Press, Oxford 2000.
• Fletcher, George: The Grammar of Criminal Law Volume I: Foundations, Oxford University Press, Oxford 2007 (The Grammar of Criminal Law).
• Gardner, John: Offences and Defences: Selected Essays in the Philosophy of Criminal Law, Oxford University Press, Oxford 2008.
• Gellman, Susan: “Hate Crime Laws Are Thought Crime Laws”, Annual Survey of American Law, 1992, s. 509-532.
• Gómez-Jara, Carlos: “Enemy Combatants versus Enemy Criminal Law”, Buffalo Criminal Law Review, Cilt 11, Sayı 4, 2008 https://ssrn.com/abstract=1097066 (Erişim tarihi:11.06.2025).
• Gödekli, Mehmet: “Türk Ceza Öğretisi ve Uygulamasında Etkin Pişmanlık”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Cilt 7, Sayı 29, 2017, s. 277-360.
• Gözler, Kemal: Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Kitabevi, Bursa 2018.
• Jakobs, Günther: “On the Theory of Enemy Criminal Law”, in Foundational Texts in Modern Criminal Law, (ed. Dubber, Markus) Oxford University Press, Oxford 2014, s. 415-424.
• Hakeri, Hakan: Ceza Hukuku Genel Hükümler, Adalet Yayınevi, Ankara 2024.
• Hill, D. J./Whistler, D.: “Thought Crime and the Treason Act 1351”, Liverpool Law Review, Cilt 43, 2022, s. 517-537 https://doi.org/10.1007/s10991-022-09296-5 (erişim tarihi: 11.06.2025).
• Huigens, Kyron: “Virtue and Inculpation”, Harvard Law Review, Cilt 108, 1995, s. 1423-1480.
• Hurd, Heidi M.: “Why Liberals Should Hate ‘Hate Crime Legislation’”, Law and Philosophy, Cilt 20, 2001, s. 215-232.
• Hurd, Heidi M./Moore, Michael S.: “Punishing Hatred and Prejudice”, Stanford Law Review, Cilt 56, 2003, s. 1081-1146.
• Husak, Douglas N.: Overcriminalization: The Limits of the Criminal Law, Oxford University Press, Oxford 2008.
• Husak, Douglas N.: “The Alleged Act Requirement in Criminal Law” in The Oxford Handbook of Philosophy of Criminal Law (eds. Deigh, John/Dolinko, David), Oxford University Press, Oxford 2011, s. 107-124 (The Alleged Act Requirement).
• İçel, Kayıhan: “Çocuk Mahkemeleri Kanunu Üstüne Düşünceler”, İstanbul Hukuk Mecmuası, Cilt 45, Sayı 1, 1981, s. 277-88.
• Kan, Çağrı: “Takdiri İndirim Nedenlerinin Uygulanması Açısından Hakimin Takdir Hakkında Ölçüt Sorunu”, Suç ve Ceza, Cilt 4, Sayı 2, 2021, s. 807-835.
• Kazaker, Gözde: “Zilyetlik Suçları”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 27, Sayı 3, 2023, s. 295-344 (Zilyetlik suçları).
• Keçelioğlu, Elvan: “Risk Toplumu’nda Ceza Hukuku’nun Değişen Yüzü” içinde Prof. Dr. Nevzat Toroslu’ya Armağan, AÜHF, Ankara 2015, s. 627-638.
• Keçelioğlu, Elvan: “Sırf Hareket Suçu Soyut Tehlike Suçu Mudur?”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 25, Sayı 2, 2021, s.433-464.
• Keyman, Selahattin: “Cürmi Fiilin Yapısal Unsuru Olarak Hareket”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 40, Sayı 1, 1988, s. 121-154.
• Kirchheimer, Otto: “Criminal Law in National-Socialist Germany” in Studies in Philosophy and Social Science (eds. Lowenthal, Leo/Horkheimer, Max), Volume 9, Institute of Social Research, Frankfurt am Main 1941.
• Koca, Mahmut/Üzülmez, İlhan: Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Seçkin, Ankara 2024.
• Lacey, Nicola: In Search of Criminal Responsibility: Ideas, Interests, and Institutions, Oxford University Press, Oxford 2016.
• Lacey, Nicola: State Punishment, Routledge, London 2012 (State punishment).
• Lee, Youngjae: “Recidivism as Omission: A Relational Account”, Texas Law Review, Cilt 87, 2009, s. 571-622.
• Moore, Michael S.: Act and Crime: The Philosophy of Action and Its Implications for Criminal Law, Oxford University Press, Oxford 1993.
• Moore, Michael S.: “Choice, Character, and Excuse”, Social Philosophy and Policy, Cilt 7, Sayı 2, 1990, s. 29-58.
• Osmanoğlu, Bilal: Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukukunda Etkin Pişmanlık, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2024.
• Ozansü, Mehmet Cemil: Ceza Hukukunda Kasttan Doğan Sübjektif Sorumluluk, Seçkin, Ankara 2007.
• Önok, R. Murat: “Trafik Güvenliğini Tehlikeye Sokma Suçu (TCK m. 179)”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı 121, 2015, s. 157-194.
• Özbek, Veli Özer/Doğan, Koray/Meraklı, Serkan/Bacaksız, Pınar/Başbüyük, İsa: Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2020.
• Özgenç, İzzet: Ceza Hukuku Genel Hükümler, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2019.
• Roberts, Julian: Punishing Persistent Offenders: Exploring Community and Offender Perspectives, Oxford University Press, Oxford 2008.
• Sieber, Ulrich: “Ceza Hukukunun Sınırları” Beta, (Çev. Yenisey, Feridun), İstanbul 2007.
• Sieber, Ulrich: “Güvenlik Hukukunun Yeni Mimarisi-Global Risk Toplumunda Suç Kontrolü” içinde Bilişim Teknolojisi ile Globalleşen Dünyadaki Tehlikelerin Önlenmesi ve Ceza Hukuku, Seçkin, (çev. Külçür, Erdem) Ankara 2021, s. 387-424.
• Spena, Alessandro: “Iniuria Migrandi: Criminalization of Immigrants and the Basic Principles of the Criminal Law”, Criminal Law and Philosophy, Cilt 8, 2014, s. 635-657.
• Steiker, Carol: “Punishing Hateful Motives: Old Wine in a New Bottle Revives Calls for Prohibition”, Michigan Law Review, Cilt 97, Sayı 6, 1999, s. 1857-1873.
• Simester, Andrew: Fundamentals of Criminal Law: Responsibility, Culpability, and Wrongdoing, Oxford University Press, Oxford 2021.
• Soyaslan, Doğan: “Cezanın Bireyselleştirilmesi”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 11, Sayı 1, 2003, s. 25-49.
• Toroslu, Nevzat: Cürümlerin Tasnifi Bakımından Suçun Hukuki Konusu, Savaş Kitabevi, Ankara 2019.
• Tadros, Victor: “Wrongdoing and Motivation”in Philosophical Foundations of Criminal Law (eds. Duff, Antony/Green, Stuart), Oxford University Press, Oxford 2011, s. 206-227.
• Tadros, Victor: Criminal Responsibility, Oxford University Press, Oxford 2007.
• Ünver, Yener: Ceza Hukukuyla Korunması Amaçlanan Hukuksal Değer, Seçkin, Ankara 2003.
• Vormbaum, Thomas/Bohlander, Michael: A Modern History of German Criminal Law, Springer, Heidelberg 2014.
• Yaffe, Gideon: “Criminal Attempts”, Yale Law Journal, Cilt 124, Sayı 1, 2014, s. 92-126.
• Yankah, Ekow N.: “Good Guys and Bad Guys: Punishing Character, Equality and the Irrelevance of Moral Character to Criminal Punishment”, Cardozo Law Review, Cilt 25, 2004, s. 1019-1041.
• Yankah, Ekow N.: “Republican Responsibility in Criminal Law”, Criminal Law and Philosophy, Cilt 9, Sayı 3, 2005, s. 457-475.
• Yenidünya, Caner: “5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nda Ayırımcılık Suçu”, Çalışma ve Toplum: Ekonomi ve Hukuk Dergisi, Sayı 4, 2006, s. 97-116.
• Yenisey, Feridun: “Genç Ceza Hukukunun Yeniden Yapılandırılması Hakkında Bazı Düşünceler” içinde Çocuklar ve Suç Ceza (Ed. Ünver, Yener), Seçkin, Ankara 2005, s. 19-48.
• Yurtlu, Fatih: “Terör Suçlarıyla Mücadelede Yeni Konsept: Önalan Suçları – BGH Kararları Işığında Almanya Örneği”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 29, 2021, s. 2169-2208.
• Zafer, Hamide: Ceza Hukuku Genel Hükümler, Beta Yayıncılık, Ankara 2021.
• Yarg. CGK, T. 9.9.2021, E. 2019/242, K. 2021/377 (Kazancı İçtihat Bilgi Bankası, Erişim Tarihi: 11.06.2025).
• Yarg. 23. HD., T. 9.9.2015, E. 2015/3122, K. 2015/3845, (Kazancı İçtihat Bilgi Bankası, Erişim Tarihi: 11.06.2025)