THE VALIDITY AND EVIDENCE VALUE OF POLYGRAPHIC METHODS IN CRIMINAL PROCEDURE

Yıl 2025, Cilt: 27 Sayı: 2, 1167 - 1228, 27.11.2025

Meral Balcı

https://doi.org/10.33717/deuhfd.1732966

Öz

Polygraphic methods for determining the accuracy of a person's statement pose a problem in terms of its acceptability as a means of proof in criminal proceedings. The issue is mainly focused on whether such examinations violate human dignity and general personal rights, and whether the method used to determine the accuracy of statements is compatible with the fundamental principles of criminal procedure. To date, traditional evaluations of the polygraph (lie detector) have generally resulted in the acceptance that it is a prohibited method of interrogation. However, the progress made by research on statement control methods has also had its reflections on the legal field, and in some legal systems, the validity of polygraphic examinations has become more of an issue and has even begun to be recognized in the context of legal regulation. The question of whether technological developments have eliminated the obstacles to the validity of modern polygraphic examinations should be evaluated in relation to the principles of criminal procedure law.

Anahtar Kelimeler

Criminal Procedure Law , Polygraph , Prohibited Interrogation Method , Evidence , Validity

CEZA MUHAKEMESİNDE POLİGRAFİK İNCELEMELERİN GEÇERLİLİĞİ VE DELİL DEĞERİ SORUNU

Öz

Kişinin beyanının doğruluğunu tespit için kullanılan poligrafik incelemeler, ceza muhakemesinde ispat aracı olarak kabul edilebilirliği noktasında sorun arz etmektedir. Konu esas olarak, bu tür incelemelerin insan onurunu ve genel kişilik haklarını ihlal edip etmediği ve kullanılan beyan doğrulama yönteminin ceza muhakemesinin temel ilkeleriyle uyumlu olup olmadığı üzerinde yoğunlaşmıştır. Günümüze kadar geleneksel anlamda poligraf (yalan makinesi) üzerine yapılan değerlendirmeler, genel olarak yasak ifade alma ve sorgulama yöntemi olduğu kabulüyle sonuçlanmıştır. Bununla birlikte beyan kontrol yöntemlerine ilişkin araştırmalarla kaydedilen gelişmenin hukuk alanına da yansımaları olmuş ve bazı hukuk sistemlerinde poligrafik incelemelerin geçerliliği daha fazla konu edilmeye ve hatta yasal düzenleme bağlamında karşılık bulmaya başlamıştır. Teknolojik gelişmelerle beraber modern poligrafik incelemelerin geçerliliğine ilişkin engellerin ortadan kalkıp kalkmadığı hususu, ceza muhakemesi hukukunun esaslarıyla birlikte değerlendirilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Ceza Muhakemesi Hukuku , Poligraf , Yasak İfade Alma ve Sorgulama Yöntemi , Delil , Geçerlilik

Kaynakça

• Arıcan, Mehmet: “Ceza Muhakemesi Hukukunda İfade Alma ve Sorgu”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 17, Sayı 1, 2009, s. 43-66.
• Aydın, Devrim: Ceza Muhakemesinde Deliller, Yetkin Yayınları, Ankara 2014.
• Aydın, Murat: Ceza Muhakemesi Hukukunda Kendini İtham Etmeme Hakkı, Adalet Yayınevi, Ankara 2016.
• Beck, Susanne: “Unterstützung der Strafermittlung durch die Neurowissenschaften? Einsatz von Verfahren funktioneller Bildgebung als »Lügendetektoren« im Strafverfahren”, Juristische Rundschau, Sayı 4, 2006, s. 146-150.
• Birtek, Fatih: AİHM, Anayasa Mahkemesi ve Yargıtay Kararları Işığında Ceza Muhakemesinde Delil ve İspat, 2. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2017.
• Bundeskoordinierung Spezialisierter Fachberatung (BKSF), “Stellungnahme zum gerichtlichen Einsatz von Polygraphen (‘Lügendetektoren’) in Sachsen”, Berlin, 15.05.2018, https://www.bundeskoordinierung.de/de/article/119.einsatz-von-lügendetektoren-vor-gericht-unzulässig-und-ungeeignet.html.
• Centel, Nur/Zafer, Hamide: Ceza Muhakemesi Hukuku, 21. Baskı, Beta Yayınevi, İstanbul 2022.
• Dahle, Klaus-Peter/Lehmann, Robert: “Psychophysiologische Täterschaftsdiagnostik: Die Befragung des Tatverdächtigen mit dem Polygraphen”, Neue Vernehmungsmethoden – Hypnose, Hirnforschung, Polygraph, Bayerischer Anwaltverband (Hrsg.), München 2012.
• Demirbaş, Timur: Soruşturma Evresinde Şüphelinin İfadesinin Alınması, 2. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2011.
• Doğan, Koray: Ceza Muhakemesinde Belirsizlik Kuşkudan Sanık Yararlanır İlkesi, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2016.
• Epik, Aziz: “Die Selbstbelastungs- und Aussagefreiheit des Beschuldigten nach deutschem und englischem Recht”, Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft, Cilt 131, Sayı 1, 2019, s. 131-160.
• Erem, Faruk: Ceza Usulü Hukuku, 5. Baskı, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara 1978.
• Erman, R. Barış: “Ceza Muhakemesi Hukukunda Belirti ve İspat Değeri”, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 1, 2010, s. 679-701.
• Feyzioğlu, Metin: “Belirtilerin Şüphenin Yenilmesindeki İşlevi ve Benzer İsnatlara Ait Delil Araçlarının Somut Olayın Çözümünde Birlikte Değerlendirilmesi”, Ankara Barosu Dergisi, Cilt 57, Sayı 1, 2000, s. 19-46.
• Fischer, Larissa/Paul, Bettina/Voigt, Torsten H.: “Wahrheit unter dem Vergrößerungsglas. Vorstellungen von Subjekt und Technik in der Rechtsprechung zur Polygraphie Truth through the Microscope: Conceptualizations of Personhood and Technology in Judicial Texts on Polygraph Examinations”, Zeitschrift für Soziologie, Cilt 48, Sayı 5-6, 2019, s. 418-434.
• Ford, Elizabeth B.: “Lie detection: Historical, neuropsychiatric and legal dimensions”, International Journal of Law and Psychiatry, Cilt 29, 2006, s. 159-177.
• Frister, Helmut: “Der Lügendetektor - Zulässiger Sachbeweis oder unzulässige Vernehmungsmethode?”, Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft, Cilt 106, Sayı 2, 1994, s. 303-331.
• Gedik, Doğan: Ceza Muhakemesinde İspat ve Şüphenin Sanık Lehine Yorumlanması, 7. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2024.
• Gerhold, Sönke Florian: “Der Einsatz von Lügendetektorsoftware im Strafprozess - aufgrund des technischen Fortschritts in Zukunft doch rechtmäßig?”, Zeitschrift für Internationale Strafrechtsdogmatik, Cilt 9, 2020, s. 431-439.
• Gökcen, Ahmet/Alşahin, Mehmet Emin/Çakır, Kerim: Ceza Muhakemesi Hukuku, 8. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2024.
• Grasser, Michael: “Der Polygraf - Entwicklung, bisherige Anwendung, rechtliche Zulässigkeit und zukünftige Möglichkeiten”, Anke Borsdorff/Martin H.W. Möllers (Hrsg.), Der Einfluss internationaler Entwicklung auf die Arbeitsfelder der Polizei, Lübeck; Brühl/Rheinland: Fachhochsch. des Bundes für öffentliche Verwaltung, Brühl, 2001, s. 92-107.
• Grubin, Don/Madsen, Lars: “Lie detection and the polygraph: A historical review”, The Journal of Forensic Psychiatry & Psychology, Cilt 16, Sayı 2, 2005, s. 357-369.
• Haynes, John-Dylan: “Bilder des Gehirns als Bilder des Denkens und Fühlens”, Der steuerbare Mensch? Über Einblicke und Eingriffe in unser Gehirn, Tagungsdokumentation, MEDIALIS Offsetdruck GmbH, Berlin 2009, s. 21-33.
• Hillenkamp, Thomas: “Hirnforschung, Willensfreiheit und Strafrecht– Versuch einer Zwischenbilanz”, Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft, Cilt 127, Sayı 1, 2015.
• Inbau, Fred E.: “Some Avoidable Lie-Detector Mistakes”, The Journal of Criminal Law and Criminology, Cilt 89, Sayı 4, 1999, s. 1371-1376.
• Jahn, Matthias (çev. Gülsün Ayhan Aygörmez Uğurlubay): Ceza Yargılaması Hukukunda Delil Değerlendirmesi ve İnandırıcılık Muhakemesinin Temelleri, (ed. Yener Ünver) Karşılaştırmalı Güncel Ceza Hukuku Serisi 15 Prof. Dr. Veli Özer Özbek’e Armağan Ceza Muhakemesi Hukukunda Delil ve İspat, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2014.
• Karakehya, Hakan: Ceza Muhakemesi Hukuku, 6. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2024.
• Karasulu, Zeynep: “Nöroteknoloji ve Bilişsel Özgürlük”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 71, Sayı 4, 2022, s. 1851-1874.
• Koca, Mahmut: “Ceza Muhakemesi Hukukunda Deliller”, Ceza Hukuku Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, 2006, s. 207-225.
• Kovács, Péter: Die Zulässigkeit der instrumentellen Lügendetektion im Strafverfahren mit speziellem Augenmerk auf die forensische Polygraphie - Österreich, Deutschland und Ungarn im Rechtsvergleich, Graz, März 2024.
• Kunter, Nurullah/Yenisey, Feridun/Nuhoğlu, Ayşe: Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, 18. Baskı, Beta Yayınevi, İstanbul, 2010.
• Laudon, Mirko: “AG Bautzen: Freispruch dank Lügendetektor”, https://www.strafakte.de/strafprozessrecht/luegendetektor-strafverfahren/. Lewis, Jerry A./Cuppari, Michelle: “The polygraph: The truth lies within”, The Journal of Psychiatry & Law, Cilt 37, 2009, s. 85-92.
• Maden, Mehmet: “Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Bakımından Adil Yargılanma Hakkı Çerçevesinde Delil Yasakları”, Anayasa Yargısı, Cilt 31, Sayı 1, 2015, s. 207-234.
• Matz, Nele: “Die Anerkennung des Lügendetektors in europäischen Rechtsordnungen Eine vergleichende Betrachtung insbesondere der Zulässigkeit als Beweismittel”, ZaöRV, Cilt 59, 1999, s. 1107-1131.
• Meegan, Daniel V.: “Neuroimaging Techniques for Memory Detection: Scientific, Ethical, and Legal Issues”, The American Journal of Bioethics, Cilt 8, Sayı 1, 2008, s. 9-20.
• Meixner, John B. Jr.: “Applications of Neuroscience in Criminal Law: Legal and Methodological Issues”, Curr Neurol Neurosci Rep, Cilt 15, Sayı 2, 2015, s. 1-10.
• Momsen, Carsten: “Die Renaissance des Polygraphen? Wie effektiv lassen sich amerikanische Verteidigungsstrategien im deutschen Strafverfahren nutzen?”, KriPoZ 3, 2018, s. 142-151.
• Nam, Borum/Kim, Joo Young/Bark, Beomjun/Kim, Yeongmyeong/Kim, Jiyoon/Won So, Soon/Choi, Hyung Youn/Kim, In Young: “FacialCueNet: unmasking deception - an interpretable model for criminal interrogation using facial expressions”, Applied Intelligence, Cilt 53, Sayı 22, 2023, s. 1-15.
• Özbek, Veli Özer/Doğan, Koray/Bacaksız, Pınar: Ceza Muhakemesi Hukuku, 15. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2022.
• Özen, Mustafa: Ceza Muhakemesi Hukuku Dersleri, 8. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2023.
• Öztürk, Bahri/Tezcan, Durmuş/Erdem, Mustafa Ruhan/Sırma Gezer Özge/Saygılar, Yasemin F./Alan Esra/Özaydın, Özdem/Tütüncü, Efser Erden/Altınok Villemin, Derya/Mehmet Can Tok, Nazari ve Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, 16. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2022.
• Peters, Karl: “Eine Antwort auf Undeutsch: Die Verwertbarkeit unwillkürlicher Ausdruckserscheinungen bei der Aussagewürdigung”, Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft, Cilt 87, 1975, s. 663-679.
• Putzke, Holm: “BGH, Beschl. v. 30.11.2010 – 1 StR 509/10”, Zeitschrift für das Juristische Studium, Cilt 6, 2011, s. 557-563.
• Putzke, Holm/Scheinfeld, Jörg/Klein, Gisela/Undeutsch, Udo: “Polygraphische Untersuchungen im Strafprozess – Neues zur faktischen Validität und normativen Zulässigkeit des vom Beschuldigten eingeführten Sachverständigenbeweises”, Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft, Cilt 121, Sayı 3, s. 607-644.
• Rajan, Panthayil Babu: “Polygraph Tests - Benefits and Challenges”, Academicus - International Scientific Journal, 2019, s. 146-155.
• Rill, Hans-Georg: Forensische Psychophysiologie Ein Beitrag zu den psychologischen und physiologischen Grundlagen neuerer Ansatze der “Lügendetektion”, (Doktora Tezi), Johannes Gutenberg-Universitat, 2001.
• Rose, Frank (çev. Yener Ünver): “İleri Sürülen Tanık Neden Bir Şey Söylemelidir? Ceza Muhakemesine İlişkin Bir Delil İrad ve İkame Talebine İlişkin Koşul Bağlantılarına İlişkin Güncel Tartışmaların Durumu”, (ed. Yener Ünver) Karşılaştırmalı Güncel Ceza Hukuku Serisi 15 Prof. Dr. Veli Özer Özbek’e Armağan Ceza Muhakemesi Hukukunda Delil ve İspat, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2014.
• Roskies, Adina L.: “Mind Reading, Lie Detection, and Privacy”, J. Clausen, N. Levy (eds.), Handbook of Neuroethics, Springer Science, 2015, s. 679-695.
• Sabatini, Giuseppe: “Poligraf ve Vicdan Hürriyeti”, (çev. Öztekin Tosun), Journal of Istanbul University Law Faculty, Cilt 28, Sayı 2, 1962, s. 430-446.
• Schauer, Frederick: “Neuroscience, lie-detection, and the law Contrary to the prevailing view, the suitability of brain-based lie-detection for courtroom or forensic use should be determined according to legal and not scientific standards”, Trends in Cognitive Sciences, Cilt 14, Sayı 3, 2010, s. 101-103.
• Seiterle, Stefan: Hirnbild und “Lügendetektion” Zur Zulässigkeit der Glaubwürdigkeitsbegutachtung im Strafverfahren mittels hirnbildgebender Verfahren, Duncker&Humblot, Berlin 2010.
• Soyaslan, Doğan: Ceza Muhakemesi Hukuku, 8. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2020.
• Spranger, Tade Matthias: “Legal Implications in Connection with the Generation and Usage of Neuro-Scientific Findings”, JIBL, Cilt 6, 2009, s. 228-234. (Neuro-Scientific Findings)
• Spranger, Tade Matthias: “Das gläserne Gehirn? Rechtliche Probleme bildgebender Verfahren”, Der steuerbare Mensch? Über Einblicke und Eingriffe in unser Gehirn, Tagungsdokumentation, MEDIALIS Offsetdruck GmbH, Berlin 2009, s. 35-47. (Das gläserne Gehirn?)
• Stalinski, Dirk: Aussagefreiheit und Geständnisbonus (Doktora Tezi), Heinrich-Heine-Universität, Düsseldorf 2000.
• Stübinger, Stephan: Lügendetektor ante portas Zu möglichen Auswirkungen neurowissenschaftlicher Erkenntnisse auf den Strafprozess, ZIS, Cilt 11, 2008, s. 538-555.
• Şahin, Cumhur: Sanığın Kolluk Tarafından Sorgulanması, Yetkin Yayınları, Ankara 1994. (Sanığın Kolluk Tarafından Sorgulanması)
• Şahin, Cumhur: Ceza Muhakemesinde İspat Delillerin Doğrudan Doğruyalığı İlkesi, Yetkin Yayınları, Ankara 2001. (Ceza Muhakemesinde İspat)
• Şahin, Cumhur/Göktürk, Neslihan: Ceza Muhakemesi Hukuku, 15. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2024.
• Şeker, Murat: İnsan Hakları ve ‘Yalan Makinası’, İnsan Hakları Yıllığı, Cilt 7-8, 1985-1986, s. 171-180.
• Taner, Fahri Gökçen: Ceza Muhakemesi Hukukunda Adil Yargılanma Hakkı Bağlamında Çelişme ve Silahların Eşitliği, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2019.
• Topal Gizlenci, Beyza Nur: Ceza Muhakemesinde Belirti, Adalet Yayınevi, Ankara 2024.
• Toroslu Nevzat/Feyzioğlu, Metin: Ceza Muhakemesi Hukuku, Savaş Yayınevi, Ankara 2023.
• Tosun, Öztekin: Türk Suç Muhakemesi Hukuku Dersleri, Cilt 1 Genel Kısım, 3. Bası, Fakülteler Matbaası, 1981.
• Tosun, Öztekin/Gürelli, Nevzat: “Heyecan Göstergesi ile Yalanın Bulunması ve Ceza Hukuku”, Journal of Istanbul University Law Faculty, Cilt 30, Sayı 3-4, 2011, s. 498-544.
• Undeutsch, Udo: “Die Verwertbarkeit unwillkürlicher Ausdruckserscheinungen bei der Aussagenwürdigung. Eine Anfrage von psychologischer Seite”, Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft, Cilt 87, Sayı 3, 1975, s. 650-662.
• Usluadam, Asena Kamer: Ceza Muhakemesi Hukukunda Karakter Delili, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2022.
• Ünver, Yener: “Ceza Muhakemesinde İspat, CMK ve Uygulamamız”, Ceza Hukuku Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, 2006. (İspat)
• Ünver, Yener: “Ceza Hukuku Felsefesi Açısından İnsan Onuru ve Mevzuatımız”, Ceza Hukuku Dergisi, Sayı 7, 2008, s. 41-82. (İnsan Onuru)
• Ünver, Yener/Hakeri, Hakan: Ceza Muhakemesi Hukuku, Cilt 1, 22. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2024. (Ceza Muhakemesi Hukuku Cilt 1)
• Ünver, Yener/Hakeri, Hakan: Ceza Muhakemesi Hukuku, Cilt 3, 22. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2024. (Ceza Muhakemesi Hukuku Cilt 3)
• Yenisey, Feridun/Nuhoğlu, Ayşe: Ceza Muhakemesi Hukuku, 12. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2024.
• Yıldız, Ali Kemal: Ceza Muhakemesinde İspat ve Delillerin Değerlendirilmesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, İstanbul 2002.
• Yurtcan, Erdener: Ceza Yargılaması Hukuku, 15. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2018.
• Zoğlar Durmaz, Burcu: Ceza Muhakemesi Hukukunda İspat Bakımından İfade ve Sorgu, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2021.