Ali Hıbrî Efendi ve Havâssu’l-Kur’ân Tarzında Bir Eseri: Şifâü’l-Ebdân

Yıl 2024, Sayı: 59, 153 - 175, 28.06.2024

Fatma Zehra Donat

https://doi.org/10.21054/deuifd.1446308

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’in arkasındaki gizli sırlar saymakla bitmez. İslâm âlimleri Kur’ân-ı Kerîm’in belli bir tertip üzere okunmasıyla Kur’ândaki bazı havâslara nail olabileceğimizi dile getirmektedir. İslamiyetten önce ve sonra insanlar maddi manevi hastalıklarına şifâ olması için farklı tıbb-i nebevî yöntemlerini denemişlerdir. İslamiyetten sonra yüce kitabımız Kur’ân-ı Kerîm’in içindeki ayetlerin, surelerin ve esmâü’l hüsnâların dua niyetiyle okunması onun bizim için eşsiz bir kaynak olduğunu göstermektedir. Bu doğrultuda havassü’l kur’ân eserleri yazılmıştır. İnsanların tüm bedeniyle, psikolojik olarak inanarak duada bulunmasının hasta kişiye yüksek bir umut ve moral olduğu ileri sürülmektedir. 17. asır Osmanlı âlimlerinden Ali Hıbrî Efendi’nin “Şifâü’l-ebdâni’l-merzâ fî sırri menâfi’l-Kur’âni’ş-Şerîfi ve’l-esmâi’l-hüsnâ” adlı eseri, havâssu’l-Kur’ân tarzında yazılmış bir eseridir. Bu çalışmamızda Kur’ân-ı Kerîm’in şifâ kaynağı olması bakımından havâssu’l-Kur’ân’ın ne olduğu, bu alanda yazılan eserlerin neler olduğu araştırılmış, Ali Hıbrî Efendi’nin hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmiş, “Şifâü’l-ebdân” adlı eseri tanıtılmış ve eserin muhtevâ incelemesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Havâss, Havâssu’l-Kur’ân, Ali Hıbrî Efendi, Şifâ, Duâ

A Work in the Style of Havassu'l-Qur'an: Şifâü'l-Ebdan

Öz

The hidden secrets behind the Holy Quran are countless. Islamic scholars state that by reading the Holy Quran in a certain order, we can achieve some of the moods in the Quran. Before and after Islam, people tried different medical methods to cure their material and spiritual diseases. After Islam, reading the verses, surahs and names of names in our holy book, the Holy Quran, with the intention of prayer shows that it is a unique resource for us. In this direction, havassü'l quran works were written. It is claimed that people praying with all their body and psychological belief gives a high hope and morale to the sick person. The work of Ali Hıbrî Efendi, one of the 17th century Ottoman scholars, titled "Şifâü'l-ebdâni'l-merzâ fî secret menâfi'l-Kur'âni'ş-Şerîfi ve'l-esmâi'l-hüsnâ", havassu'l- It is a work written in the style of the Qur'an. In this study, it was researched what havassu'l-Kur'an is in terms of the Holy Quran being a source of healing, what the works written in this field are, information was given about the life and works of Ali Hıbrî Efendi, and "Şifâü'l -ebdân” was introduced and the content of the work was examined.

Anahtar Kelimeler

Havâss, Havassu, Ali Hıbrî Efendi, Healing, Prayer.

Kaynakça

• Ahteri, Mustafa Efendi. Ahteri-i Kebir, haz. Ahmet Kırkkılıç-Yusuf Sancak. Ankara: TDK Yayınları, 2009.
• Akbıyık, Huriye. Kur’ân İlimlerinden Birisi Olarak Havâssü’l-Kur’ân, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Ali el-Hibrî el-Kütâhî. Hediyyetü'l-Hibrî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hamidiyye, 581, 2b-488b.
• Ali el-Hibrî el-Kütâhî. Şerhu’l-Fıkhi’l-Ekber. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nurosmaniye, 4917.
• Ali Hıbrî Efendi, el-Minhâcü’l-Muhammedî ve’t-Tarîkı’l-Ahmedî. İstanbul: Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 1926.
• Ali Hıbrî Efendi, ez-Zuhrü'l-Ahir. Beyazıt Devlet Ktp. Beyazıt, nr.7884.
• Ali Hıbrî Efendi, ez-Zuhrü'l-Ahir. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Serez, nr. 945.
• Ali Hıbrî Efendi, Hediyyetü’l-Hibrî fî Tercemeti Minhâci’l-Muhammedî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hamidiye Bölümü, 581.
• Ali Hıbrî Efendi, Zuhrü’l-Masîr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa Bölümü, 1077.
• Ali Hıbrî Efendi. el-ʿUkudü’d-Dürriyye fî şerhi Ferâʾizi’l-Hibriyye. İstanbul: Beyazıt Devlet Ktp., Beyazıt, nr. 2640.
• Ali Hıbrî Efendi. er-Risâletü'l-Fıkh. Ankara: Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, 3148/2).
• Ali Hıbrî Efendi. Münyetü’l-Abidin. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, 949.
• Ali Hıbrî Efendi. Tuhfetü’t-tullâb. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Atıf Efendi, 2515.
• Ali Hibrî Efendi, Fevâid-i Hibrîyye. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Serez, nr. 2757.
• Ali Hibrî Efendi, Şifâü’l-Ebdâni’l-Merzâ fî Sırri Menâfi‘i’l-Kur’âni’ş-Şerîf ve’l-Esmâi’l-hüsnâ. İstanbul: Süleymaniye Ktp. Kılıç Ali Paşa Bölümü, nr. 102.
• Ali Hibrî Efendi. Şerhu’l-fıkhi’l-ekber. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nurosmaniye, 4917.
• Arısoy, İbrahim Alper. Türk-Yunan İlişkilerine Adalar Arasından Bakış: Kızılhisar Karystos. İstanbul: Efe Akademi Yayınları, 2023.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. 1 Cilt. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 1. Baskı, 2010.
• Bağdatlı, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâü’l-Müʾellifîn ve Âs̱ârü’l-Musannifîn, Nşr. Rıfat Bilge- Mahmut Kemal İnal. 1. İstanbul: Milli Eğitim Basım Evi, 1951.
• Bağdatlı, İsmail Paşa. Îzâhu’l-Meknûn fî Zeyl-i ala Keşfü’z-Zunûn an Esâmi'l-Kütüb ve'l-Fünûn. thk. Şerefettin Yaltkaya Kilisli Rifat Bilge. 1. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı, 1972.
• Bursalı Mehmet Tahir. “Hıbrî Ali Efendi”, Sırat-ı Müstakîm, VII. Cilt, 1329, s.39.
• Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri haz. Mustafa Tatçı ve Cemal Kurnaz. I-II-III Cilt. Ankara: Bizim Büro Yayınları, 2009.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 2009.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 19. Basım, 2016.
• Ebu Muhammed Ali el-Hayr el-Kütâhî el-Kızılhisâri. Şifâü’l-Ebdâni’l-Merzâ fî Şerh-i Menâfii’l-Kur’ân ve’l-Esmâi’l-Hüsnâ. İstanbul: Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Beyazıt Bölümü, 1272.
• Ebu’z-Ziyâ Mehmet Tevfik. Lugât-i Ebu’z-Ziya. İstanbul: Matbaa-i Ebuziyâ, 1306/1888.
• Eroğlu, Muhammed. “Havâssu’l Kur’ân”.Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi16/ 522-523. İstanbul: TDV Yayınları,1997.
• Ez-Zerkeşî, Ebu Abdullah Muhammed b. Bahadır. El-Burhan fî Ulûmi’l Kur’an, Thk. Mustafa Abdulkadir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1988.
• Güler, Kadir. Kütahya Şairleri II. Kütahya: Ekspres Matbaası, 1. Baskı,2017.
• Güler, Kadir-Türkmen, Uğur. Kütahya Sanatçıları. Kütahya: Ekspres Matbaası, 1. Baskı,2013.
• Güler, Mehmet. “Hıbrî Ali Efendi’nin Bilinmeyen Kasideleri”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 12.Sayı (Temmuz 2023),171-206.
• Günay, İlhâmi. “Ali Hıbrî El-Kütahî’nin Havâssu’l-Kur’ân Konusundaki Şifâü’l-Ebdân’ının Yeni Bir Nüshasının Literatüre Kazandırılması”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi / Dumlupınar University Journal of Social Sciences, (48. Sayı Nisan 2016), 314 – 331.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekr ez-Zer’i ed-Dımeşkî. Zâdu’l-Meâd fî Hedyi Hayri’l-İbâd, Muessetu’r- Risâle. 4 Cilt. Beyrût: 1998.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekr ez-Zer’i ed-Dımeşkî. Zâdu’l-Meâd fî Hedyi Hayri’l-İbâd, Muessetu’r- Risâle. 4 Cilt. Beyrût: 1998.
• İhsanoğlu, Eklemeddin. Osmanlı Tıbbî Bilimler Literatürü Tarihi. 1 Cilt. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, 2008.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu’cemü'l-Müellifin. 7 Cilt. Beyrut: Dımeşk Yayınevi, 1957.
• Köksal, Merve. Osmanlı Dönemi Fıkh-ı Ekber Tercümeleri ve Ali El-Hıbrî El-Kütahî’nin Tercümesi. Kocaeli: Koceli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Memet, Amet Molla. Ege Adalarında Klasik Türk Şiiri ve Şairler. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Müjgan, Cunbur. “Hıbrî”. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi 5/34 Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı,2004
• Nâcî, Muallim. Lugat-i Nâcî. İstanbul: Asir Matbaa, 1308/1891.
• Özvarlı, Mehmet Sait. “Hıbrî, Ali Efendi” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi17/428. İstanbul, TDV Yayınları,1998.
• Şener, Halil İbrahim Manzûm Esmâü’l-Hüsnâlar. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1985.
• Taşköprizâde. Ahmed b. Mustafa. Miftâhu’s-Saʿâde ve Misbâhu’s-Siyâde fî Mevżûʿâti’l-ʿUlûm. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1405.
• TDK. Erişim 27 Kasım 2023. https://sozluk.gov.tr/
• Uludağ, Süleyman. “Havâs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 16/517. İstanbul: TDV Yayınları,1997.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi, 1988.