Turkiye In A French Report Dated 1930

Yıl 2025, Sayı: 1, 123 - 150, 31.03.2025

Fatih Selçuk

Öz

This article presents a two-page report on Turkiye, authored by a French officer in 1930, which was published and subsequently analyzed. The report provides a comprehensive analysis of Turkiye from demographic, political, economic, and military perspectives. A notable aspect of the report is its inclusion of demographic data, including information on Türkiye’s Kurdish and non-Muslim populations, which is not commonly found in other sources. It is important to note that the statistics presented in the report may be exaggerated. The evaluation of the Turkish regime as a dictatorship with modern tendencies is also noteworthy.According to the French officer, this dictatorship is a matter of self-confidence, in which he embarks on all kinds of breakthroughs. It is also important to note that the French officer is a foreigner, and there is also an atmosphere of mistrust. In addition to all these, the French officer limits the main issues in Türkiye under two headings: financial problems and the fight against the Kurdish rebellion, giving the impression that the regime is well-established and free from dangers. The officer’s detailed information, around the financial crisis in Turkiye’s foreign relations, the observation that he was in a difficult situation, as well as the observation that the French authorities also revealed that they were monitoring the military actions of the army against the Kurdish insurgency, are of particular interest. In contrast, the French officer’s primary alliance was with the Soviet Union. However, Ankara’s response to this was that he was also cautious in this regard and followed Bolshevik tendencies. Finally, detailed information on Turkiye’s military situation was provided by the French officer to the Turkish army. The report is largely in line with the facts.

Anahtar Kelimeler

single party period, Turkiye, France, Agri Rebellion

1930 Tarihli Bir Fransız Raporunda Türkiye

Öz

Bu makalede 1930 yılında Fransız bir subay tarafından Türkiye üzerine kaleme alınan iki sayfalık bir rapor ilk defa yayımlanmakta ve analiz edilmektedir. Rapor Türkiye’yi demografik, siyasi, ekonomik ve askeri açılardan ele almaktadır. Raporda verilen demografik bilgilerde Türkiye’deki Kürt ve gayrimüslim nüfusun Türkiye’nin resmi nüfus istatistiklerinden fazla gösterilmiş olması dikkate değerdir. Diğer yandan, Türkiye’deki rejimin modern eğilimli bir diktatörlük olarak değerlendirilmesi de dikkate değer bir husustur. Fransız subaya göre bu diktatörlük bir özgüven içerisinde türlü atılımlara girişmektedir. Ayrıca Fransız subay, yabancılara yönelik bir güvensizlik ortamının olduğunu da eklemektedir. Tüm bunların yanında, Türkiye’deki temel meseleleri mali sıkıntılar ve Kürt isyanı ile olan mücadele şeklinde iki başlık altında sınırlayan Fransız subay, bu meselelere rejimin oturmuş ve tehlikelerden uzak bir görünüm taşıdığı izlenimini vermektedir. Subayın ayrıntılarda sunduğu bilgiler, mali kriz etrafında Türkiye’nin çok zor bir durumda olduğu gözlemini sunmasının yanında, Fransız makamlarının Türk ordusunun Kürt isyanına karşı askeri hareketlerini izlediklerini de ortaya koymaktadır. Diğer yandan Fransız subay, Türkiye’nin dış ilişkilerinde esas müttefikin Sovyetler Birliği olduğunu ifade etmekle birlikte, Ankara’nın bu konuda da temkinli davrandığını ve Bolşevik eğilimleri izlediğini ifade etmektedir. Son olarak Türkiye’nin askeri durumu hakkında ayrıntılı bilgiler sunan Fransız subay, Türk ordusunun imkansızlıklar içerisinde olduğunu ifade etmekle birlikte, ordudaki Alman etkisine de dikkati çekmektedir. Rapor büyük oranda gerçeklerle örtüşen bir içeriğe sahiptir.

Anahtar Kelimeler

tek parti dönemi, Türkiye, Fransa, Ağrı İsyanı

Kaynakça

• Le Ministère de l’Europe et des Affaires Étrangères (MAE), Le Centre Des Archives Diplomatiques À La Courneuve: 399PAAP/306.
• Cümhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi: 15 Teşrinievel 1927 De İnikat Eden Cümhuriyet Halk Fırkası Büyük Kongrasının 22 Teşrinievel 1927 Tarihli İçtimaında Müzakere Ve Kabul Edilmiştir, 1.bs. (b.y.y. 1927).
• Türkiye Cümhuriyeti Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü. 28 Teşrinievel 1927 Umumî Nüfus Tahriri, Fasikül 1, (İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası, 1929).
• Ada, Serhan. Türk-Fransız İlişkilerinde Hatay Sorunu (1918-1939), 2.bs. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 2013.
• Akyüz, Yahya. Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu 1919-1922, 3.bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2023.
• Aralov, Semyon İvanoviç. Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Anıları (1922-1923), çev. Hasan Âli Ediz, 2.bs. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
• Avcıoğlu, Doğan. Türkiye’nin Düzeni: Dün, Bugün, Yarın, cilt 1, 6.bs. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1973.
• Aybars, Ergün. İstiklal Mahkemeleri, İstanbul: Doğan Kitap, 2018.
• Boratav, Korkut. Türkiye İktisat Tarihi 1908-2002. 9.bs. Ankara: İmge Kitabevi, 2005.
• Deringil, Selim. Denge Oyunu: İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin Dış Politikası, İstanbul: İletişim Yayınları, 2024. Dost-Niyego, Pınar. Le Bon Dictateur: L’Image de Mustafa Kemal Atatürk en France (1919-1938), 1.bs. İstanbul: Libra Kitap, 2014.
• Emrence, Cem. 99 Günlük Muhalefet: Serbest Cumhuriyet Fırkası, 1.bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.
• Gönlübol, Mehmet ve Sar, Cem. Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası (1919-1938), 3.bs. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2013.
• Gürün, Kamûran. Türk-Sovyet İlişkileri (1920-1953), 2.bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2010.
• Howard, Harry N.. The Partition of Turkey (1913-1923), 1.bs. Oklahoma: University of Oklahoma Press, 1931.
• İnönü, İsmet. Defterler (1919-1973) cilt 1, haz. Ahmet Demirel 1.bs. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001.
• İnönü, İsmet. İsmet İnönü’nün Hatıraları: Cumhuriyetin İlk Yılları I (1923-1938), haz. Nurer Uğurlu başkanlığında bir kurul, B.y.y.: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık, 1998.
• Kili, Suna. ve Gözübüyük, A. Şeref. Türk Anayasa Metinleri: “Senedi İttifaktan Günümüze”, 1.bs. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1985.
• Koçak, Cemil. Belgelerle İktidar ve Serbest Cumhuriyet Fırkası, 1.bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006.
• Koçak, Cemil. Tek-Parti Döneminde Muhalif Sesler, 3.bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Koçak, Cemil. Türk-Alman İlişkileri (1923-1939), 1.bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1991.
• Madanoğlu, Cemal. Korgeneral Cemal Madanoğlu’nun Anıları, der. Tugay Madanoğlu, 3.bs. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2023.
• Okyar, Osman ve Seyithanoğlu, Mehmet. Atatürk, Okyar ve Çok Partili Türkiye, 7.bs. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• Pabuççular, Hazal. Cumhuriyet’in Dış Politikası: Olaylar, Aktörler, Kurumlar 1923-2023, 1.bs. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2023.
• Pamuk, Şevket. Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
• Selçuk, Fatih. Dengeler Değişirken: Milli Mücadele’de Türk-Fransız İlişkileri (1918-1922), 1.bs. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2022.
• Sevük, İsmail Habib. Atatürk’le Beraber, haz. Lütfü Tunç, 5.bs. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
• Sonyel, Salahi R.. Gizli Belgelerle Lozan Konferansı’nın Perde Arkası, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006.
• Sonyel, Salâhi R.. Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, cilt 2, 2.bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
• Soyak, Hasan Rıza. Atatürk’ten Hatıralar, 6.bs. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
• Soysal, İsmail. Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, cilt 1, 3.bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
• Tanör, Bülent. Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980), 8. bs. (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, bty) Ter-Matevosyan, Vahram. Komünizm Gözünden Kemalizm: Türkiye’nin Dönüşümüne Sovyet Yaklaşımları, çev. Gözde Yılmaz, 1.bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 2023.
• Tunçay, Mete. Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931), 7.bs. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2015.
• Uyar, Hakkı. Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, İstanbul: Boyut Yayıncılık, 2011.
• Yamaç, Müzehher. Fransız Diplomatik Belgelerinde Ağrı İsyanı (1926-1930), 1.bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2019.
• Yavuz, Bige. Kurtuluş Savaşı Döneminde Tük-Fransız İlişkileri (Fransız Arşiv Belgeleri Açısından 1919-1922), 1.bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1994.
• Yetkin, Çetin. Serbest Cumhuriyet Fırkası Olayı, 1.bs. İstanbul: Karacan Yayınları, 1982.
• Yılmaz, Mustafa. İngiliz Basını ve Atatürk’ün Türkiye’si, 1.bs. Ankara: Phoneix Yayınları, 2002.
• Zürcher, Erik Jan. Cumhuriyetin İlk Yıllarında Siyasal Muhalefet: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (1924-1925), çev. Gül Çağalı Güven, 4.bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.