Akdeniz'de Kriz, Diplomasi, Siyaset: İngiltere Meclis Görüşmelerinde Kıbrıs (1861-1911)

Yıl 2025, Sayı: 1, 37 - 51, 31.03.2025

Emre Bayramlı

Öz

Kıbrıs Akdeniz’in Sicilya ve Sardinya’dan sonra üçüncü büyük adasıdır. Ada Doğu Roma idaresi sonrası eski Kudüs Kralı Gui de Lusignan ve soyu tarafından yönetildikten sonra 1489'da Venedik Cumhuriyeti’nin eline geçmiştir. Suriye ve Mısır’ın fethi sonrası Trablusşam, Mersin, İçel gibi kıyılara yakın olan ve sık sık deniz ticaretini taciz eden Kıbrıs’ın alınması Osmanlı için adeta zorunluluk haline gelmiş ve ada zorlu bir kuşatma sonrası 1571 yılında imparatorluğa katılmıştır. Osmanlı yönetimi altında pek çok idari dönüşüm yaşayan Kıbrıs, Doğu Akdeniz’deki stratejik konumu sayesinde tarihin her döneminde bölgenin politik güçleri arasında çekişme konusu olmuştur; nitekim ada 19. yüzyılda dönemin büyük deniz gücü İngiltere’nin de stratejik hedefleri arasındadır. Osmanlı Devleti 1877 Rus Savaşı sonrası yaşanan buhran sürecinde bir ittifak anlaşması ile adayı çatışmasız bir şekilde İngiltere’ye emanet eder. Hem bu ittifakın, hem de devir sürecinin öncesinde ve sonrasında adanın durumunun, İngiltere meclisindeki tartışmalarda önemli bir yer tuttuğu görülür.

Anahtar Kelimeler

Diplomasi, Akdeniz, Osmanlı İmparatorluğu, Kıbrıs, Büyük Britanya

Crisis, Diplomacy and Politics in the Mediterranean: 1861-1911, Cyprus in the Debates of the British Parliament

Öz

Cyprus is the third largest island in the Mediterranean after Sicily and Sardinia. The island was ruled by Gui de Lusignan, the former King of Jerusalem, and his descendants after the Eastern Roman rule, and in 1489 it was taken over by the Republic of Venice. After the conquest of Syria and Egypt, Cyprus, which was close to coasts such as Tripoli, Mersin and İçel and frequently harassed maritime trade, became a necessity for the Ottomans and the island was annexed to the empire in 1571 after a difficult siege. Cyprus, which underwent many administrative transformations under Ottoman rule, has been the subject of contention among the political powers of the region in every period of history thanks to its strategic location in the Eastern Mediterranean; in fact, the island was among the strategic targets of Britain, the great maritime power of the period, in the 19th century. During the depression after the Russian War of 1877, the Ottoman Empire entrusted the island to Britain without any conflict through an alliance agreement. Both before and after this alliance and the transfer process, the status of the island occupied an important place in the debates in the British parliament.

Anahtar Kelimeler

Cyprus, Diplomacy, Mediterranean, Ottoman Empire, Great Britain

Kaynakça

• Hansard, House of Commons Debates
• Arı, Bülent, Akdeniz'de İki Süper Gücün Hâkimiyet Mücadelesi İspanya ve Osmanlı (1568 - 1588) Kıbrıs - İnebahtı - Armada, Ankara: Kadim Yayınları, 2019.
• Cobham, Claude D., Excerpta Cypria: Materials For A History Of Cyprus With An Appendix On The Bibliography Of Cyprus, Cambridge: Cambridge University Press 1908.
• Çevikel, Nuri, Kıbrıs: Akdeniz’de Bir Osmanlı Adası (1570-1878), İstanbul: 47 Numara Yayıncılık, 2006.
• Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri cilt 1 Osmanlı İmparatorluğu Antlaşmaları, Ankara: TTK, 1953.
• Goodlad, Graham D., British Foreign and Imperial Policy 1865-1919, London: Routledge, 2000.
• Hill, George, Kıbrıs Tarihi Osmanlı ve İngiliz İdaresi Dönemi (1571-1948), çeviren Nazım Can Serbest, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.
• Hyam, Ronald, Britain's Imperial Century 1815-1914 A Study of Empire and Expansion, Lanham: Barnes and Noble, 1993.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, cilt 8, Ankara: TTK, 2011.
• Kinneir, John Macdonald, Journey Through Asia Minor, Armenia and Koordistan, London: John Murray, 1818.
• Luke, Harry C., Cyprus Under the Turks (1571-1878), London: Oxford University Pres, 1921.
• Uçarol, Rıfat, Siyasi Tarih 1789-2010, İstanbul: Der Yayınları, 2015.
• Uçarol, Rıfat, 1878 Kıbrıs Sorunu ve Osmanlı – İngiliz Antlaşması, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları,1978.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, cilt 3, Ankara: TTK, 1998.
• Dinç, Güven, "Kıbrıs Saray Tercümanlığı Kurumu (1779-1816)." 16. Türk Tarih Kongresi 4,1 (2010): 423-437.
• Dinç, Güven,"Yunan İsyanı Sırasında Kıbrıs’ta İstihbarat Faaliyetleri (1821) ", 2. Uluslararası Demokrasi Sempozyumu Emperyalizm, Hegemonya ve İstihbarat Faaliyetleri, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2019.
• Doğan, Güner, “Savaştan Uzlaşmaya: İnebahtı Deniz Savaşı Öncesi ve Sonrası İtalyan Yazınında Türkler (1570-1573).” Tarih Dergisi 76 (2022): 161-180. https://doi.org/10.26650/iutd.202209.
• Sonyel, Salâhi R., "İngiltere Dışişleri Bakanlığı Belgelerine Göre Osmanlı Padişahı Abdülhamit 48 Saat İçinde Kıbrısı İngilizlere Nasıl Kiraladı.", Belleten 42, (1978): 725-744. https://doi.org/10.37879/belleten.1978.725 .
• Şahin, İsmail, “İngiltere’nin Akdeniz Siyasetinde Kıbrıs (1580-1878).” Asia Minor Studies 4, 7 (2016): 149-176. https://doi.org/10.17067/ams.78952.
• Temperley, Harold, “Disraeli and Cyprus”, The English Historical Review 46, 182 (1931): 274–279.
• Gürsoy, Cevat Rüştü, "Kıbrıs", TDV İslâm Ansiklopedisi, erişim 07.11.2024, https://islamansiklopedisi.org.tr/kibris#1.