SİVİL TOPLUM PERSPEKTİFİNDEN GÖÇMEN VE SIĞINMACILARA YÖNELİK AYRIMCILIK VE SOSYAL DIŞLANMA: NİTEL BİR ARAŞTIRMADAN YANSIYANLAR

Yıl 2025, Cilt: 27 Sayı: 2, 914 - 941, 15.06.2025

Olcay Güldalı , Reyhan Atasu Topcuoglu

https://doi.org/10.16953/deusosbil.1644919

Öz

Bu araştırma, sivil toplum perspektifinden göçmen ve sığınmacılara yönelik ayrımcılık ve sosyal dışlanma olgusunu sosyal hizmet disiplininin temel ilkeleri bağlamında değerlendirmek amacıyla yapılmıştır. Bu araştırma, fenomenolojik yaklaşımı temel alan bir nitel araştırma olarak tasarlanmıştır. Araştırma, Ağustos-Ekim 2021 tarihleri arasında İzmir’de yürütülmüştür. Araştırma kapsamında İzmir’de göçmen ve sığınmacılara yönelik faaliyet yürüten 14 sivil toplum kuruluşundan 21 kişiyle çevrimiçi derinlemesine görüşme gerçekleştirilmiştir. Araştırma bulguları, “sivil toplum çalışanlarının göçmen ve sığınmacıları konumlandırma biçimleri”, “sivil toplum perspektifinden göçmen ve sığınmacılara yönelik ayrımcılık ve sosyal dışlanma” ve “sivil toplum çalışanlarının göçmen ve sığınmacıların ayrımcılık ve sosyal dışlanmaya yönelik baş etme stratejilerine dair tespitleri” olmak üzere üç ana tema bağlamında analiz edilerek yorumlanmıştır. Araştırma bulgularına göre hak temelli sivil toplum söylemine ve sığınma hakkına yapılan vurguya rağmen bazı sivil toplum çalışanları tarafından göçmen ve sığınmacıların sorun, tehdit, mağdur ve muhtaç olarak görülerek olumsuz şekilde konumlandırıldığı ve kategorize edildiği dikkat çekmiştir. Bazı sivil toplum çalışanlarının İzmir’de yerel halkın genel olarak göçmen ve sığınmacılara yönelik mesafeli olduğunu ve onları istemediğini vurguladığı görülmüştür. Araştırma kapsamında göçmen ve sığınmacıların çeşitli ayrımcılık ve sosyal dışlanma biçimlerine maruz kaldığı dikkate değer bir husus olarak ortaya çıkmıştır. Ayrımcılık ve sosyal dışlanma karşısında göçmen ve sığınmacıların görünmez olma, kimliğini gizleme, kabullenme gibi çeşitli olumsuz baş etme stratejilerine başvurdukları dikkat çekmiştir. Ayrımcılık ve sosyal dışlanmanın göçmen ve sığınmacıların toplumsal yaşama katılımı ve entegrasyonunu olumsuz etkilediği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Sivil Toplum , Göçmen ve Sığınmacılar , Ayrımcılık , Sosyal Dışlanma , Sosyal Hizmetin Temel İlkeleri

Etik Beyan

Etik kurul izni alınmıştır.

DISCRIMINATION AND SOCIAL EXCLUSION AGAINST MIGRANTS AND ASYLUM SEEKERS FROM CIVIL SOCIETY PERSPECTIVE: REFLECTIONS FROM A QUALITATIVE RESEARCH

Öz

This research was conducted to evaluate the phenomenon of discrimination and social exclusion against migrants and asylum seekers from the perspective of civil society in the context of the basic principles of social work discipline. This research is designed as a qualitative research based on the phenomenological approach. The research was conducted in Izmir between August and October 2021. Within the scope of the research, online in-depth interviews were conducted with 21 people from 14 civil society organisations working for migrants and asylum seekers in Izmir. The research findings were analysed and interpreted in the context of three main themes: ‘how civil society workers position migrants and asylum-seekers’, ‘discrimination and social exclusion against migrants and asylum-seekers from the perspective of civil society’ and ‘determinations of civil society workers on the coping strategies of migrants and asylum-seekers against discrimination and social exclusion’. According to the research findings, despite the rights-based civil society discourse and the emphasis on the right to asylum, it is noteworthy that some civil society workers negatively position and categorise migrants and asylum seekers as problems, threats, victims and needy. It was observed that some civil society workers emphasised that local people in Izmir are generally distant towards migrants and asylum seekers and do not want them. Within the scope of the research, it is noteworthy that migrants and asylum seekers are exposed to various forms of discrimination and social exclusion. In the face of discrimination and social exclusion, it is noteworthy that migrants and asylum-seekers resort to various negative coping strategies such as being invisible, hiding their identity and acceptance. It has been observed that discrimination and social exclusion negatively affect the participation and integration of migrants and asylum-seekers in social life.

Anahtar Kelimeler

Civil Society , Migrant and Asylum-seekers , Discrimination , Social Exclusion , Basic Principles of Social Work

Kaynakça

• Akbaş, E. (2019). Sosyal hizmetin revize edilen küresel tanımının gösterdikleri: Paradigma değişimi. Turkish Studies-Social Sciences, 14 (5), 1945-1956.
• Akkan, B. E., Deniz, M. B., & Ertan, M. (2011). Sosyal dışlanmanın Roman halleri. Anadolu Kültür, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Politika Forumu & Edirne Roman Kültürünü Araştırma Geliştirme Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği.
• Akyıldız, C., Ekmekci, İ., & Başlıgil, H. (2020). Göçmen işçilerin İSG faktörlerinin incelenmesi, sonuçlar üzerinde tartışma ve öneriler: Kapsam belirleme derlemesi. Gazi Journal of Engineering Sciences, 6 (2),145-159.
• Androff, D. (2016). Practicing rights: Human rights-based approaches to social work practice. Routledge
• Arıcan, E. (2019). Gündelik hayat bağlamında Suriyeli sığınmacıları şeytanlaştırma pratikleri: Önder Mahallesi örneği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Atasü-Topcuoğlu, R. (2012). Düzensiz göç: Küreselleşmede kısıtlanan insan hareketliliği. İçinde G. Ihlamur-Öner ve A. Öner. (Der.) Küreselleşme çağında göç: Kavramlar, tartışmalar (s. 501-509). İletişim Yayınları.
• Atasü-Topcuoğlu, R. (2020). Sosyal hizmetler ve sosyal politika açısından gelen göç ve uyum: Değişim odağında bir perspektif. İçinde S. Sallan Gül, S. Dedeoğlu ve Ö. Kahya Nizam (Ed.), Türkiye’de mültecilik, zorunlu göç ve toplumsal uyum: Geridönüş mü, birlikte yaşam mı? (s. 87-100). Bağlam Yayıncılık.
• Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3 (2), 77-101. https://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa
• Bozok, N., & Bozok, M. (2020). “Pandemi mevcut sorunları derinleştirdi!”: İstanbul’da kayıtdışı Afgan göçmenler, sağlık, hastalık ve kovid-19 pandemisi. Göç Dergisi, 7 (2), 165-188.
• Castles, S., & Miller, M. J. (2008). Göçler çağı: Modern dünyada uluslararası göç hareketleri (Çev. B. U. Bal ve İ. Akbulut). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Creswell, J. S. (2023). Nitel araştırma yöntemleri (Çev. Ed. S. B. Demir ve M. Bütün). Siyasal Yayınevi.
• Çolakoğlu, K. (2021). Suriyeli sığınmacıların toplumsal uyumuna yönelik devlet, yerel yönetim ve sivil toplum kuruluşlarının etkileri: İzmir örneği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Çorabatır, M., & Hassa, F. (2013). Sivil toplum örgütlerinin Türkiye’deki Suriyeli mülteciler için yaptıkları çalışmalar ile ilgili rapor. İltica ve Göç Araştırmaları Merkezi.
• Deniz, A. Ç., Ekinci, Y., & Hülür, A. B. (2016). “Bizim müstakbel hep harap oldu”: Suriyeli sığınmacıların gündelik hayatı (Antep-Kilis çevresi). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Dinçer, C. G. (2018). Türkiye’de mülteci olmak. In Ü. Doğanay (Ed.), Ayrımcılığın yüzleri (s. 136-144). Kapasite Geliştirme Derneği.
• Doğanoğlu, M. (2020). Öznenin siyasi kuruluşu ve “ötekiliğin” kılcallığı: Gaziantep’te “Suriyeli” araba plakası. İçinde Y. Ahi, M. N. Gültekin ve M. Açıkgöz (Ed.), Göç ve kent: Etkileşimler (s. 255-266). Nika Yayınevi.
• Dominelli, L. (2021). Baskı karşıtı sosyal çalışma (Çev. Ed. Ö. Cankurtaran) Nika Yayınevi.
• Glesne, C. (2016). Becoming qualitative researchers: An introduction. Pearson.
• Güldalı, O., & Şatıroğlu Güldalı, P. (2022). Sosyal sınıf temelli insan hakları ve hak ihlalleri: Sosyal hizmet disiplinine dair çıkarımlar. İçinde Abdullah Işık (Ed.), Türkiye’de insan hakları ve sosyal hizmet: Yaklaşım ve uygulama (s.371-394). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Güldalı, O., & Çamur, G. (2024). Sosyal hizmet araştırması üzerine yeniden düşünmek. Eleştirel bir değerlendirme. Sosyal Politika ve Sosyal Hizmet Çalışmaları Dergisi, 5 (2), 129-142.
• Güldalı, O. (2018). Baskı karşıtı sosyal hizmet: Modern dünya-sistemi açısından eleştirel bir değerlendirme. Toplum ve Sosyal Hizmet, 29 (1), 228-244.
• Güllüpınar, F. (2014). Almanya’da göçmen politikaları ve Türkiyeli göçmenlerin trajedisi: Yurttaşlık, haklar ve eşitsizlikler üzerine. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14 (1), 1-16. https://doi.org/10.18037/ausbd.37339
• Güngördü, F. N. (2018). Processes and factors of social exclusion in arrival cities: Attitudes towards Syrians under temporary protection in Tarlabaşı, Istanbul. GRID - Architecture, Planning and Design Journal, 1 (2), 177–198.
• IFSW (International Federation of Social Workers). (2014). Global definition of social work. http://ifsw.org/policies/definition-of-social-work/
• Hopyar, Z. (2024). Avrupa Birliği göç yönetiminde insan hakları ihlali olarak Frontex uygulamaları. Adalet Dergisi, (72), 275-296.
• Hrant Dink Vafkı. (2020). Medyada nefret söylemi ve ayrımcı söylem 2019 raporu. Hrant Dink Vakfı Yayınları.
• Ilcan, S., Rygiel, K., & Baban, F. (2018). The ambiguous architecture of precarity: Temporary protection, everyday living and migrant journeys of Syrian refugees. International Journal of Migration and Border Studies, 4 (1/2), 51-70.
• İpek Can, Y. (2007). Türkiye’de sivil toplumu yeniden düşünmek: Neo-liberal dönüşümler ve gönüllülük. Toplum ve Bilim, 108, 88-128.
• Kahya Nizam, Ö. (2016). Uydu kentlerden sınır kentlere Türkiye’de kent mültecileri ve gündelik yaşam deneyimleri. İçinde M. S. Tümtaş, A. Dericioğulları Ergun ve C. Ergun (Ed.), Kente dair (s. 334-360). Bağlam Yayıncılık.
• Kahya Nizam, Ö. (2019). Türkiye’nin uluslararası göç deneyiminde milliyetçilik söyleminin yeniden inşası: İzmir’deki Suriyeliler örneği [Yayımlanmamış doktora tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Kaya, G., & Sarıkaya, B. (2020). Uluslararası göçmenlerı̇n kent ı̇çı̇ mekandaki ı̇lı̇şkı̇lerı̇: İzmı̇r Basmane oteller sokağı. International Social Sciences Studies Journal, 6 (59), 1237-1250.
• Kucur, F., & Bayram, M. N. (2023). Göçmenlerle çalışan sivil toplum kuruluşları yetkililerin saha gözlemleri: İstanbul ve Şanlıurfa örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25 (1), 276-300.
• Künüroğlu, F., Acar, B., & Dönmez, U. B. (2021). Kesişimsel ayrımcılık: Tanım, kapsam ve kesişimsellik perspektifinden göç araştırmaları. Nesne, 9 (22), 1013-1026. https://doi.org/10.7816/nesne-09-22-15).
• Mackreath, H., & Sağnıç, Ş. G. (2017). Türkiye’de sivil toplum ve Suriyeli mülteciler. Yurttaşlık Derneği.
• Marger, M. N. (2015). Race and ethnic relations: American and global perspectives. Cengage Learning.
• Mavi, İ. (2022). İnsan hakları bağlamında göçün güvenlikleştirilmesi. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (26), 252-268. https://doi.org/10.56074/msgsusbd.1148047
• Mccouat, M. (1971). On prejudice and socialization: Towards social work action. Australian Social Work, 24 (3-4), 13-19.
• Oner, A. C., Durmaz-Drinkwater, B., & Grant, R. J. (2020). Precarity of refugees: The case of Basmane-İzmir, Turkey. Journal of Ethnic and Migration Studies, 47 (20), 4651-4670.
• Okitikpi, T., & Aymer, C. (2010). Key concepts in anti-discriminatory social work. Sage Publications.
• Salduz Doruk, Ç., & Artan, T. (2023). Göç alanında çalışan sosyal hizmet uzmanlarının çokkültürcü sosyal hizmet uygulaması hakkındaki görüşlerinin değerlendirilmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 34 (4), 771-789.
• Saraçoğlu, C. (2009). ‘Exclusive recognition’: The new dimensions of the question of ethnicity and nationalism in Turkey. Ethnic and Racial Studies, 32 (4), 640-658. https://doi.org/10.1080/01419870802065226
• Saraçoğlu, C., & Bélanger, D. (2019). Loss and xenophobia in the city: Contextualizing anti-Syrian sentiments in Izmir, Turkey. Patterns of Prejudice, 53 (4), 363-383.
• Sezik, M., & Ağır, O. (2015). Suriye’den Türkiye’ye yaşanan göç dalgasından kaynaklanan güvenlik sorunları. Birey ve Toplum: Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (1), 95-124. https://doi.org/10.20493/bt.96863
• Somay, B. (2012). Ayırarak birleştirmek mümkün müdür? İçinde K. Çayır ve M. Ayan Ceyhan (Ed.), Ayrımcılık: Çok boyutlu yaklaşımlar (s. 97-104). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Şatıroğlu Güldalı, P., & Özmen, Z. (2022). Eğitim düzeyi yüksek Suriyelilerin sosyoekonomik ve kültürel sorunlarının toplumsal kabul ve uyum açısından değerlendirilmesi: Kayseri örneği. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 12, 346-373.
• Şatıroğlu Güldalı, P., & Buz, S. (2021). Küreselleşme, hareketlilik ve sosyal hizmet: “Düzensiz” göç ve ulusötesi sosyal hizmet uygulaması. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23 (2), 699-722.
• Şimşek, D. (2018). Mülteci entegrasyonu, göç polı̇tı̇kaları ve sosyal sınıf: Türkı̇ye’deki Surı̇yelı̇ mültecı̇ler örneğı̇. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 40 (2), 367-392.
• Şimşek, D., & İçduygu, A. (2017). Giriş: Ululararası göç, politika ve güvenlik. Toplum ve Bilim, 140, 6-10.
• Tümtaş, M. S. (2019). Nöbetleşe dışlanma: Suriyeli mülteciler üzerine bir tartışma. İçinde A. Dericioğulları Ergun, M. K. Namal, ve M. Koçancı (Ed.), Türkiye’de sosyal politika ve dezavantajlı gruplar (s. 161–184). Kırmızı Yayınları.
• Yertüm, U. (2023). Göçmenlerle çalışmak: Sosyal hizmet saha çalışanlarının deneyimleri üzerine nitel bir araştırma. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 84, 159-175. https://doi.org/10.26650/jspc.2023.84.1294083
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, A., & Uzgören, E. (2016). Limits to temporary protection: Non-camp Syrian refugees in İzmir, Turkey. Journal of Southeast European and Black Sea Studies, 16 (2), 195-211.
• Yükseker, D., Kurtuluş, H., Tekin, U., & Kaya Erdoğan, E. (2023). Göçmen mahallelerinde yaşam: Türkiye’de 2010 sonrası göçler ve göçmenlerin toplumsal katılımı. Heinrich Böll Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği.