SOĞUK SAVAŞ SÜRECİNDE TÜRK SAĞ DÜŞÜNCESİNDE AYDIN İMGESİ

Yıl 2022, Cilt: 24 Sayı: 1, 223 - 244, 30.03.2022

Bayram Koca Ekin Kadir Selçuk

https://doi.org/10.16953/deusosbil.953827

Öz

Türkiye’de Soğuk Savaş’ın yoğun yaşandığı dönem, 1960 ile 1980 yılları arasıdır. Bu süreçte, solcu aydınların kamusal alanda hâkimiyeti olduğu söyleyebilir. Hatta kimi solcu aydınlar, ordudaki bazı subaylarla işbirliği yaparak darbe ile yönetime gelmeye çalışmışlardır. Soğuk Savaş sürecinde solcu aydınların kamusal alandaki etkinliğine tepki olarak Türk sağı aydınlarının örgütlendiğini ve onlara karşı devleti/düzeni korumaya çalıştığını gözlemleriz. Bu çerçevede Soğuk Savaş sürecinde Türk sağı aydınlarının, komünizme karşı bir şekilde konumlandıklarını iddia edebiliriz. Türk Sağı aydınları, kendilerini “yerli ve milli” saymakta, solun ise bu topraklara modernleşme politikaları sonrası “suni ve köksüz” bir şekilde geldiklerini öne sürmektedirler. Türk Sağı aydınları, modernleşme politikaları ve sonrasındaki Kemalist reformlarla Türkiye’de milli kültürün ihmal edildiğini iddia etmekte ve milli kültürdeki bu ihmalden dolayı solun ülkeye girdiğini öne sürmektedir. Bu minvalde sağ düşünce, Soğuk Savaş sürecinde sola karşı milli kültürü güçlendirmeye çalışmıştır.
Bu çalışmanın amacı, 1960-1980 yılları arası sağ düşüncede “aydın” kavramına dair yaklaşımları ele almaktadır. Bu çerçevede Necip Fazıl Kısakürek, Nurettin Topçu, Cemil Meriç, Mümtaz Turhan, Erol Güngör ve Sabri Ülgener’in aydın kavramına yönelik düşünceleri ele alınacaktır. İlk olarak sağ düşüncede modernleşme ve Kemalizm imgesine yer verilecek, sonrasında Türk sağı aydınlarının milli kültürün güçlendirmesine dair düşünceleri tartışılacaktır. Son olarak ise 1970’lerde sağ düşüncenin çatı örgütü olan Aydınlar Ocağı deneyimi ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Aydın, Türk Sağı, Türk Solu, Kemalizm, Anti-Komünizm

Kaynakça

• Akıncı, Mehmet (2008). Türk Muhafazakar Düşüncesinde Ana Temalar: 1946-1980 Dönemi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Akyol, Taha (1991). Sağın tabanı tavanı yenileşmeye zorluyor. Hıdır Göktaş ve Ruşen Çakır (Der.), Vatan Millet Pragmatizm Türk Sağında İdeoloji ve Politika içinde (ss. 217-236). İstanbul: Metis Yayınları.
• Alpkaya, Faruk (2009). Bir 20. Yüzyıl Akımı: “Sol Kemalizm”. Ahmet İnsel (Der.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Kemalizm içinde (ss. 477-500). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aydınoğlu, Ergun (2007). Türkiye Solu 1960-1980. İstanbul: Versus.
• Aytürk, İlker ve Bora, Tanıl (2020). Yetmişli Yıllarda Sağ-Sol Kutuplaşmasında Siyasî Düşünceler. Mete Kaan Kaynar (der.), Türkiye’nin 1970’li Yılları içinde (ss. 307-328). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ayvazoğlu, Beşir (1991). Türkiye’de Sağcı Olmak. Türkiye Günlüğü, Güz (16): 32-43.
• Batur, Muhsin (1985). Anılar ve Görüşler – “Üç Dönemin Perde Arkası”. Ankara: Milliyet Yayınları.
• Bauman, Zygmunt (2003). Yasa Koyucular ile Yorumcular – Modernite, Postmodernite ve Entelektüeller Üzerine. Kemal Atakay (Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Birkan, Tuncay (2018). Dünya ile Devlet Arasında Türk Muharriri 1930-1960. İstanbul: Metis Yayınları.
• Bora, Tanıl (2007). Milliyetçi-Muhafazakâr ve İslâmcı Düşünüşte Negatif Batı İmgesi. Uygur Karabaşoğlu (Der.), Modern Türkiye'de Siyasî Düşünce - Modernleşme ve Batıcılık içinde (ss. 251-255). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora, Tanıl (2012). Türk Sağı: Siyasal Düşünce Tarihi Açısından Bir Çerçeve Denemesi. İnci Özkan-Kerestecioğlu ve Güven Gürkan Öztan (Der.), Türk Sağı Mitler, Fetişler, Düşman İmgeleri içinde (ss. 9-28). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora, Tanıl ve Taşkın, Yüksel (2009). Sağ Kemalizm. Ahmet İnsel (Der.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce – Kemalizm içinde (ss. 529-545). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora, Tanıl (2017). Cereyanlar – Türkiye’de Siyasi İdeolojiler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Boran, Behice (1968). Türkiye ve Sosyalizm Sorunları. İstanbul: Gün Yayınları.
• Çulhaoğlu, Metin (2019). Çetin Altan ve “Onlar Uyanırken”: Birlikte Uyanışın 1967 yılında Çekilmiş Fotoğrafı. Gökhan Atılgan (Der.), Mühürler– Türkiye Sosyalist hareketinden Eserler içinde (ss. 255-282). İstanbul: Yordam Yayınları.
• Darendelioğlu, İlhan (1976). Türkiye’de Komünist Hareketleri. İstanbul: Toker Yayınları.
• Dede, Kadir (2017). Altmışlı Yılların Anayasal Gündemi ya da Bir Siyasal Özne Olarak 1961 Anayasası. Mete Kaan Kaynar (Der.), Türkiye’nin 1970’li Yılları içinde (ss. 809-844). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Demirel, Süleyman (1991). Artık Demokrasiler Tezsizdir. Hıdır Göktaş ve Ruşen Çakır (Der.), Vatan Millet Pragmatizm Türk Sağında İdeoloji ve Politika içinde (ss. 15-36). İstanbul: Metin Yayınları.
• Ergüç, Veysel (2013). Türkiye’de Muhafazakar Milliyetçilik: Erol Güngör Örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ergüç, Veysel (2020). Aydınlar Ocağı ve Türk-İslam Sentezi. Der. Mete Kaan Kaynar (Der.), Türkiye’nin 1970’li Yılları içinde (ss. 403-414). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gökalp, Ziya (1976). Türkçülüğün Esasları. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Güngör, Erol (1996). Sosyal Meseleler ve Aydınlar. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Güngör, Erol (2011). Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kahraman, Hasan Bülent (1995). Sağ Türkiye ve Partileri. Ankara: İmge Kitapevi.
• Kara, İsmail (2016). Nurettin Topçu’nun Eserlerinin Teşekkülü ve Yayın Süreçleri Üzerine Birkaç Not. Musa Kazım Arıcan, Mustafa Orçan ve Muhammed Enes Kala (Der.), 40 Yıl Sonra Nurettin Topçu “Nurettin Topçu Bugün Bize Ne Söyler?” içinde (ss. 42-52). Ankara: Türkiye Yazarlar Birliği Yayınları.
• Kısakürek, Necip Fazıl (1976). Son Devrin Din Mazlumları. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
• Kısakürek, Necip Fazıl (2017). İdeolocya Örgüsü. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
• Koca, Bayram (2017). Altmışlı Yıllarda Türkiye'de Anti-komünizm: Truman Doktrini'nden Komünizmle Mücadele Dernekleri'ne. Mete Kaan Kaynar (Der.), Türkiye’nin 1960’lı Yılları içinde (ss. 545-570). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Koyuncu-Lorasdağı, Berrin ve Onur-İnce, Hilal (2004). Avrupa Merkezcilik Üzerinden Uygarlık Kavramına İki Farklı Bakış: Norbert Elias ve Cemil Meriç. Doğu Batı, 29, 243-270.
• Mardin, Şerif (1991). “Aydınlar” Konusunda Ülgener ve Bir İzah Denemesi. Türkiye’de Din ve Siyaset – Makaleler III içinde (ss. 255-265). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Meriç, Cemil (2002). Umrandan Uygarlığa. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Meriç, Cemil (2004). Bu Ülke. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Meriç, Cemil (2013a). Kültürden İrfana. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Meriç, Cemil (2013b). Mağaradakiler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Meşe, Ertuğrul (2016). Komünizmle Mücadele Dernekleri - Türk Sağında Antikomünizmin İnşası. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öğün, Süleyman Seyfi (2009). Türk Muhafazakarlığının Kültürel Politik Kökleri. Ahmet Çiğdem (Der.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce –Muhafazakarlık içinde (ss. 539-582). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öztan, Güven Gürkan (2012). Türk Sağında Devlet Fetişizmine Dair. İnci Özkan-Kerestecioğlu ve Güven Gürkan Öztan (Der.), Türk Sağı: Mitler, Fetişler, Düşman İmgeleri içinde (ss. 425-458). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öztan, Güven Gürkan (2020). I. Milliyetçi Cephe İktidarında Devletin Zor ve İdeolojik Aygıtlarının Yapılandırılması (1975-1977). Mete Kaan Kaynar (Der.), Türkiye’nin 1970’li Yılları içinde (ss. 415-440). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Peker, Recep (1984). İnkılap Dersleri. Ankara: İletişim Yayınları.
• Sayılgan, Aclan (1968). Solun 94 Yılı (1871-1965): Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Sosyalist-Komünist Hareketler. Ankara: Mars Matbaası.
• Sezer Şanlı, A. (2020). Kuramdan Eyleme Akademiden Aktif Siyasete: Behice Boran’ın Aydın Kimliği Üzerine Kuramsal Bir Değerlendirme. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 38, 19-38.
• Şener, Mustafa (2008). Türkiye İşçi Partisi. Murat Gültengil (Der.), Modern Türkiye'de Siyasî Düşünce – Sol içinde (ss. 356-375) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Taşkın, Yüksel (2019) Anti-Komünizmden Kürelleşme Karşıtlığına Milliyetçi Muhafazakâr Entelijansiya. İstanbul, İletişim Yayınları.
• Tevetoğlu, Fetih (1967). Türkiye’de Sosyalist ve Komünist Faaliyetler. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Topçu, Nurettin (1997). Türkiye’nin Maarif Davası. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Topçu, Nurettin (2008). Ahlak Nizamı. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Topçu, Nurettin (2010). Kültür ve Medeniyet. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Topçu, Nurettin (2012). İradenin Davası, Devlet ve Demokrasi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Turhan, Mümtaz (2018). Garplılaşmanın Neresindeyiz?. Ankara: Altınordu Yayınları.
• Ülgener, Sabri F. (2006). Zihniyet, Aydınlar ve İzm’ler. İstanbul: Derin Yayınları.
• Yadigaroğlu, Hüseyin (2012). Sabri F. Ülgener Düşüncesi’nde Aydın Kavramı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Yalçın, Süleyman (1991). “Türkiye'nin harp gibi bir buhrana ihtiyacı var”, Hıdır Göktaş ve Ruşen Çakır (Der.), Vatan Millet Pragmatizm Türk Sağında İdeoloji ve Politika. içinde (ss. 103-112). İstanbul: Metis Yayınları.
• Yılmaz, Murat (2008). Mümtaz Turhan. Tanıl Bora (Der.), Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce – Milliyetçilik içinde (ss. 552-578). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yılmaz, Murat (2009). Sabri Fehmi Ülgener. Ahmet Çiğdem (Der.), Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce – Muhafazakarlık içinde (ss. 490-508). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yurttaş-Özcan, Fatma (2011). Bir Aydın Hareketi Olarak Aydınlar Ocağı ve Türk Siyasetine Etkileri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensititüsü, Sakarya.