REFLECTIONS OF THE NOMADIC CULTURE IN THE TIMURID EMPIRE: TENT ARCHITECTURE AND ITS SOCIAL FUNCTIONS

Yıl 2025, Cilt: 27 Sayı: 1, 303 - 322

Nagehan Küçükyıldız

https://doi.org/10.16953/deusosbil.1525631

Öz

The tent, emerged throughout history as a solution developed by people for the accommodation and shelter needs of the nomadic lifestyle. Designed in different sizes and forms, tents served as easily mountable, demountable, and portable dwellings to meet the requirements of nomadic communities. In this context, for ancient Turkic communities, the tent became an integral part of their lives and played a significant role. As in ancient Turkic societies, during the Timurid period, tents stood out as an important element reflecting the society's lifestyle, economic situation, and social and architectural structures. Therefore, great importance was placed on the interior and exterior design of tents, and artistic talents were showcased in tents similarly to architectural structures. Among the Timurids, the tent constituted an important element of the social structure, bringing families together and enhancing social solidarity. This solidarity strengthened the social ties of the Timurids and contributed to a culture of cohabitation. It's worth noting that tents were not only established for members of the dynasty but also set up for other segments of society, where they carried out all their activities. In the study, the functions, nature, and usage areas of Timurid period tents have been discussed in detail, and evaluations have been made on the contributions these tents provided to society. Additionally, detailed examinations have been conducted on the purposes for which the Timurids used these tents, where they used them, and the culture of society. Analyses conducted through miniatures provide information about the tents of both the dynasty and the common people, revealing the differences and similarities between these two groups.

Anahtar Kelimeler

Timurids, Tent, Nomadism, Economic Situation, Architectural Structure

TİMURLU İMPARATORLUĞUNDA KONAR-GÖÇER KÜLTÜRÜN YANSIMALARI: ÇADIR MİMARİSİ VE TOPLUMSAL İŞLEVLERİ

Öz

Çadır, tarih boyunca göçebe yaşam tarzının bir unsuru olarak insanların konaklama ve korunma ihtiyaçlarına yönelik geliştirdikleri çözümlerin bir ürünü olarak meydana çıkmıştır. Değişik ölçü ve formda tasarlanan çadırlar, göçebe toplulukların gereksinimlerini karşılamak üzere kolayca monte edilebilen, demonte edilebilen ve taşınabilir nitelikte konutlar olarak işlev görmüştür. Bu bağlamda Eski Türk toplulukları için çadır, hayatlarının ayrılmaz bir parçası olup önemli bir rol oynamıştır. Eski Türk toplumlarında olduğu gibi Timurlu döneminde de, çadırlar, toplumun yaşam tarzını, ekonomik durumunu, sosyal ve mimari yapılarını yansıtan önemli bir öğe olarak öne çıkmıştır. Bu nedenle, çadırların iç ve dış tasarımına büyük bir önem verilmiş ve sanatsal yetenekler, mimari yapılarla benzer şekilde çadırlarda da sergilenmiştir. Çadır, Timurlular arasında toplumsal yapının önemli bir unsurunu oluşturarak aileleri bir araya getirmiş ve toplumsal dayanışmayı artırmıştır. Bu dayanışma, Timurluların sosyal bağlarını güçlendirmiş ve bir arada yaşama kültürüne katkıda bulunmuştur. Belirtmek gerekir ki, çadırlar sadece hanedan üyeleri için değil, aynı zamanda toplumun diğer kesimleri için de kurulmuş ve tüm aktivitelerini gerçekleştirmişlerdir. Çalışmamızda, Timurlu dönemi çadırlarının fonksiyonları, mahiyeti ve kullanım alanları detaylı bir şekilde ele alınmış, bu çadırların topluma sağladığı katkılar üzerine değerlendirmeler yapılmıştır. Ayrıca, Timurluların bu çadırları hangi amaçlarla ve nerede kullanıp, toplumun kültürünü nasıl yansıttıkları incelenmiştir. Minyatürler aracılığıyla yapılan analizler, hanedan ile halk tabakasının çadırları hakkında bilgiler sunarak, bu iki grup arasındaki farkları ve benzerlikleri ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Timurlular, Çadır, Göçebelik, Ekonomik Durum, Mimari Yapı

Etik Beyan

Çalışma, etik Kurul kararı gerektiren çalışmalar arasında değildir.

Kaynakça

• Aka, İ. (2000). Timur ve Devleti. 2. bs., Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Aka, İ. (2012).Timurlular. Diyanet İslam Ansiklopedisi, XLI, 177-180.
• Akın, K. & Keş Y. (2017). Türk Kültüründeki çadır geleneğinin Osmanlı minyatür sanatına yansımaları. Journal of Interdisciplinary and Intercultural Art: II (2), 113- 128.
• Alan, H. (2015). Timurlular -Bozkırdan Cennet Bahçesine (1360-1505. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Aydın, E. (2022). Eski Türklerde Gündelik Hayat. İstanbul: Kronik Yayınları.
• Barthold, W. (2015). Uluğ Bey ve Zamanı. İsmail Aka (Çev.), 2. bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bozkurt, N. (1993). Çadır. Diyanet İslam Ansiklopedisi, VIII, 158-162.
• Ca’ferî Muhammed el-Hüseynî. (2011). Târih-i Kebîr (Tevârîh-i Enbiyâ ve Mülûk). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Clavijo, R. G. (2016). Timur Devrinde Kadis’ten Semerkand’a Seyahat. çev. Ömer Rıza Doğrul, 1.bs., İstanbul.
• Çoruhlu, Y. (2019). Erken Devir Türk Sanatı (İç Asya’da Türk Sanatının Doğuşu ve Gelişmesi). 4. bs. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Dede Korkut Kitabı Han’ım Hey. (2014). haz. İlhan Genç, Atabey Kılıç ve İ. Hakkı Aksoyak, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği. I, Ankara.
• Ebû’l Kâsım Şukrâ’î. (1316). Silsile-î Tîmûrî ya Gûrgânî. Hemedân.
• Fasîh Ahmed b. Celâleddîn Muhammed Hâfî. (1239). Mücmel-i Fasîhî, I-III. (ths. Mahmûd Ferruh), Meşhed: Kitâbfurûş-i Bâstân.
• Fournıau, V. (2005). Semerkand 1400-1500 Timur’un Vaha Kenti: Bir İmparatorluğun ve Rönesans’ın Kalbi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Golubev, G. (2011). Uluğ Bey. Abdrasul İsakov (trc.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Gündüz, O. (1997). Türkiye’de göçebe mesken örneği: Çadır. Türk Çoğrafya Dergisi, 32, 185-195.
• Hândmîr, Gıyâsûddîn b. Hâce Hûmâmîddîn Muhammed b. Hâce Celâliddîn Muhammed b. Hace Burhânîddîn Muhammed-î Hüseynî Şîrâzî. (1362). Habîbû’s-Siyer fî Ahbâri Efrâdi’l-Beşer, I-IV. Muhammed Debîr Siyâkî (Nşr.), Tâhran: Kitâbfûrûş-î Hayyâm.
• Hâtıfî, A. (1958). Timurname. Madras.
• İbni Arabşah. (2012). Acâibu’l Makdûr (Bozkırdan Gelen Bela). D. Ahsen Batur (Çev.), İstanbul: Selenge Yayınları.
• Jamaluddin, S. (1977). The Jalayırs And Amır Taımur. Proceedings of the Indian History Congress, 38, 690-698.
• Johannes, S. (2020). Timur’un Sarayında, -Fransa’ya Gönderdiği Elçinin Kaleminden Emîr Timur’un Hayatı, Devleti ve Halkı-. Ahmet Deniz Altunbaş (Çev.), İstanbul: Kronik Yayınları.
• Kanar, M. (2010). Farsça Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları.
• Kanat, C. (1996). Memlûk-Timurlu Münasebetleri (1382-1447). (Yayımlanmış Doktora Tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, İzmir
• Kangı, M. (2017). Asya Türk İslam Minyatür Sanatında Kadın İmgesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
• Karcıoğlu, U. (2018). Orta Asya’da Bulunan Bazı Kurganlardaki At Gömüleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kafkas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars,.
• Kemâlüddîn Abdürrezzâk b. Celâlîddîn İshâk es-Semerkândî. (1383). Matla’-ı Sadeyn ve Mecmâ’-ı Bâhreyn, I-II-III-IV. Abdülhüseyn Nevâî (Haz.), Tahrân: Pejuheşgâh-ı Ulûm-i İnsânî.
• Küçükyıldız, N. (2020). Timurlular Döneminde Kadın. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmalar Enstitüsü, Erzurum.
• Macit, E. (2017). Timurlular Zamanında Azerbaycan. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Erzurum.
• Macit, E. (2022). Timurlularda yeme içme kültürü. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi. 5 (1). 163-171.
• Mahir, F. B. (2020). Minyatür. Diyaney İslam Ansiklopedisi. 30. Ankara 118-123.
• Mahmud, K. (2006). Divanü Lûgat-it Türk. Besim Atalay (Trc.), I, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Manz, B. F. (2017). Timurlenk (Bozkırların Son Göçebe Fatihi). Zuhal Bilgin (Çev.), 2. bs.. İstanbul: Kronik.
• Marozzi, J. (2018). Timurlenk (İslam’ın Kılıcı- Cihan Fatihi). Hülya Kocaoluk (Çev.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Özgüdenli, O. G. (2017). Selçuklular (Büyük Selçuklu Devleti Tarihi (1040-1157). 3. bs., I, İstanbul: İsam Yayınları.
• Özgüdenli, O. G. (2020). Selçuklu Çağında Kırsal Hayat: Göçebeler ve Köylüler. Ortaçağ’da Türkler, Moğollar, İranlılar (Kaynaklar ve Araştırmalar), İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Roux, J. P. (1994). Aksak Timur -İslamın Kutsal Savaşçısı-. Ali Rıza Yalt (Çev.), İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Sahafıasl, P. (2020). Büyük Selçuklu Minyatür Sanatının İzleriş İbn’ül-Mekarim Hasan’ın Kelile ve Dİmne’sindeki Minyatürler. (Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Samsun.
• Sami, Ş. (2007). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Semerkandî, Kemâleddîn Abdurrezzâk, (1383). Matla’-ı Sa’deyn ve Mecma’-ı Bahreyn, I-II. (Haz: Abdülhüseyn Nevâî), Pejuheşgâh-ı Ulûm-i İnsânî, Tahrân.
• Şahbaz, M. &Taşkıran H. (2020). Timur Dönemi hediye ve hediyeleşme. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20 (1), 286-303.
• Şahin Çandarlı, A. (2016). Türk çadırı üzerine. Tarihin peşinde. Uluslararası Tarih ve Araştırmalar Dergisi. 16. 25-39.
• Şahin, M. (2013). Timur İmparatorluğu’nda müzik-eğlence kültürü ve yetişen müzisyenler. Hıstory Studies, 5 (2), 429-441.
• Şâmî, N. (1989). Zafernâme. Necati Lugal (Çev.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tacü’s-Selmânî, (1999). Tarihnâme. İsmail Aka (Çev.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Torun, Y. (2011). Dede Korkut Hikâyelerinde Barınma ile İlgili Sözler ve Bu Sözlerin Birlikte Kullanımları Üzerine. Turkish Studies, İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume, 6 (3), 1251-1263.
• Yezdî, Ş. A. (2019). Emîr Timur (Zafernâme). D. Ahsen Batur (Çev.), 2. bs., İstanbul: Selenge Yayınları.