Şırnak (İdil) Yöresinde Halk Hekimliğinde Kullanılan Bitkiler ve Kullanım Alanları

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 92 - 106, 31.12.2024

Hatice Aksu , İlhan Kaya Tekbudak , M. Alp Furan , Gülistan Genli

https://doi.org/10.57244/dfbd.1455612

Öz

Bu çalışma Şırnak İli İdil İlçesi’nde halk hekimliğinde kullanılan tıbbi bitkileri belirlemek amacıyla yürütülmüştür. Bu amaçla 2019 yılı vejetasyon döneminde İdil İlçesi’ne bağlı 1 belde ve 34 köyde anket çalışması yapılmıştır. Çalışma kapsamında 112 kaynak kişi ile yüz yüze görüşme yapılmış ve 35 familyaya ait 79 bitki türünün halk ilacı olarak kullanıldığı tespit edilmiştir. Çalışma alanından bitki örnekleri toplanmış, herbaryumları yapılmış ve bilimsel olarak teşhis edilmiştir. Toplanan bitkiler Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü herbaryumunda bulunmaktadır. Çalışma alanında belirlenen ve en yoğun taksona sahip olan familyayalar sırası ile şu şekildedir: Rosaceae 10 (%9.6), Asteraceae 9 (%8.6), Lamiaceae 6 (%5.7), Cucurbitaceae 6 (%5.7), Solanaceae 4 (%3.8), Malvaceae 4 (%3.8) ve Fabaceae 4 (%3.8). Belirlenen bitkiler, bilimsel olarak tanımlandıktan sonra kullanılan kısımları, kullanım şekilleri ve tedavi edilen rahatsızlıklar hakkında bilgiler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Etnobotanik, tıbbi bitkiler, İdil, Şırnak.

Destekleyen Kurum

Bilimsel Araştırma Projeleri Başkanlığı Koordinasyon Birimi

Proje Numarası

FYL-2019-7961

Teşekkür

Bu araştırma Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Başkanlığı Koordinasyon Birimi tarafından FYL-2019-7961 No’lu proje ile desteklenmiştir.

Kaynakça

• Acıbuca, V., Bostan-Durak, D., (2018). Dünya’da ve Türkiye’de tıbbi ve aromatik bitkilerin yeri ve önemi. Çukurova Tarım Gıda Bilimleri Dergisi. 33(1): 378-44.
• Akan, H., Korkut, M.M., Balos, M.M., (2008). Arat dağı ve çevresinde (Birecik, Şanlıurfa) etnobotanik bir araştırma. Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri, 20 (1), 67-81.
• Akgül, A., (2008). Midyat (Mardin) civarında etnobotanik. Yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Aktan, T., (2011). Yenişehir (Bursa) ve köylerinin etnobotanik özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Manisa.
• Altundağ, E., (2009). Iğdır İlinin (Doğu Anadolu Bölgesi) doğal bitkilerinin halk tarafından kullanımı. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Anonim, (2023a). İdil Belediyesi. http://www.idil.bel.tr/idil/ (Erişim tarihi: 15.12.2023). Anonim, (2023b). İdil İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü. https://idil.meb.gov.tr/www/idil-tarihcesi/icerik/395 (Erişim tarihi: 28.12.2023).
• Anonim, (2023). https://www.altayli.net/ibni-sinanin-hekimligi-ve-ta babetin-gelism e s ine etkileri.html (Erişim tarihi: 03.01.2024).
• Arasan, Ş., (2014). Savur (Mardin) yöresinin halk hekimliğinde kullanılan bitkiler ve kullanım alanları. Yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Van.
• Arıtuluk, Z.C., (2010). Tefenni (Burdur) İlçesinin florası ve halk ilaçları. Yüksek lisans tezi. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Ayandın, H., (2010). Avşar, Şabanözü ve Çile Dağı (Polatlı/Ankara) arasında kalan bölgenin etnobotanik özellikleri. Yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Balos, M.M., Akan, H., (2007). Zeytinbahçe-Akarçay (Birecik, Şanlıurfa) arasında kalan bölgenin etnobotanik özellikleri. Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Fen Dergisi, 2 (29), 155-171.
• Baytop, T., (1999). Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi; Geçmişte ve Bugün. Nobel Tıp Kitapevleri, İstanbul. 480s.
• Bekki, S., (2021). Dünden Bugüne Halk Hekimliği Üzerine Düşünceler. In: Halk Kültüründe Sağlık. Motif Vakfı Yayınları, İstanbul. 33-37s.
• Bulut, Y., (2006). Manavgat (Antalya) yöresinin faydalı bitkileri. Yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta.
• Bulut G., (2008). Bayramiç (Çanakkale) yöresinde etnobotanik araştırmalar. Doktora tezi. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Davis, P.H., 1965-85. Flora of Turkey and East Aegean Islands. Vol. 1-9. Edinburgh University Press. Edinburgh.
• Deniz, L., Serteser, A., Kargıoğlu, M., (2010). Uşak Üniversitesi ve yakın çevresindeki bazı bitkilerin mahalli adları ve etnobotanik özellikleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 2010-01, 57-72.
• Doğan, G., Bağcı, E., (2011). Elazığ’ın bazı yerleşim alanlarında halkın geleneksel ekolojik bilgisine dayanarak kullanıldığı bitkiler ve etnobotanik özellikleri. Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 23 (2):77-86.
• Ertuğ, F., (2002). Bodrum yöresinde halk tıbbında yararlanılan bitkiler, Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, Bildiriler, 29-31 Mayıs, Eskişehir. 76-93s.
• Güldaş, N., (2009). Adıyaman İlinde etnobotanik değeri olan bazı bitkilerin kullanım alanlarının tespiti. Yüksek lisans tezi. Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Elazığ.
• Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T., Başer, H.C., (2000). “Flora of Turkey and the East Aegean Islands”, Vol.11, Edinburgh University Pres. Edinburgh.
• Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M., Babaç, M.T., (2012). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler), Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, Istanbul.
• Hayta, S., Polat, R., Selvi, S., (2014). Traditional uses of medicinal plants in Elazığ (Turkey). Journal of Ethnopharmacology, 154, 613-623.
• Kazan, D., (2007). Ortaca (Muğla) İlçesinin etnobotaniği. Yüksek lisans tezi. Muğla Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Muğla.
• Keskin, C., (2018). Mardin’de geleneksel halk hekimliğinde kullanılan tıbbi bitkiler ve geleneksel kullanımları. MAS International Conference on Mathematics-Engineering-Natural & Medical Sciences-II. December 22, Mardin.
• Metin, A., (2009). Mut ve çevresinde yetişen bitkilerin (Mersin) etnobotanik özellikleri. Yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Miara, M.D., Bendif, H., Rebbas, K., Rabah, B., Hammou, M.A., Maggi, F., (2019). Medicinal plants and their traditional uses in the highland region of Bordj Bou Arreridj (Northeast Algeria). Journal of Herbal Medicine, 16:100262.
• Muratgeldiev, Y., Küçüködük, M., Bingöl, Ü., Güney, K., Geven, F., (2000). İran-Turan floristik bölgesi. Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Fen Dergisi, 1, 119-124.
• Mükemre, M., (2013). Konalga, Sırmalı, Dokuzdam köyleri (Çatak-Van) ve çevrelerini etnobotanik özellikleri. Yüksek lisans tezi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Van.
• Oğuz, F., Tepe, I., (2017). Yüksekova (Hakkâri) yöresinde halk tababetinde kullanılan bitkiler ve kullanım alanları. Turkish Journal of Weed Science 20 (2), 28-37.
• Palombo, E. A., (2009). Traditional medicinal plant extracts and natural products with activity against oral bacteria: potential application in the prevention and treatment of oral diseases. Evid-Based Complementary and Alternative Medicine, 2011, s.1-15.
• Polat, R., (2010). Havran ve Burhaniye çevresinde tarımsal biyoçeşitlilik ve etnobotanik araştırmalar. Doktora tezi. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Balıkesir. Polat, R., Cakilcioglu, U., Kaltalioğlu, K., Ulusan, M.D., Türkmen, Z., (2015). An ethnobotanical study on medicinal plants in Espiye and its surrounding (Giresun-Turkey). Journal Ethnopharmacology, 163:1-11.
• Poyraz-Kayabaşı, N., (2011). Manyas ve Köylerinde etnobotanik bir çalışma. Yüksek lisans tezi. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Balıkesir.
• Sargın, S.A., (2013). Alaşehir ve Çevresinde (Manisa) tarımsal biyoçeşitlilik ve etnobotanik araştırmaları. Doktora tezi. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Balıkesir.
• Schippmann, U.W.E., Leaman, D., Cunningham, A.B., (2006). A comparison of cultivation and wild medicinal and aromatic plants under sustainability aspects. Frontis, 17, 75-95.
• Sönmez, E., Kırbağ, S., İnci, Ş., (2019). Antifungal and antibacterial effect of dodder (Cuscuta campestris) used for hepatitis treatment of mothers and newborn infants in province Mardin in Turkey. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 29 (4), 722-730.
• Şenkardeş, İ., (2010). Ürgüp Yöresinin (Nevşehir) geleneksel halk ilacı olarak kullanılan bitkileri. Yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Şimşek I., Aytekin, F., Yeşilada, E., Yıldırımlı, Ş., (2002). Anadolu’da halk arasında bitkilerin kullanılış amaçları üzerinde etnobotanik bir çalışma. Bitkisel İlaç Ham maddeleri Toplantısı, Bildiriler, 29-31 Mayıs, Eskişehir. 434-457s.
• Tek, R., (2021). Anadolu Türk halk hekimliği uygulamalarında analojik düşünce. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 18, 15-26.
• Temel, Z., Şengül, H., (2018). Mardin İli Midyat yöresinde süryani ev şarapçılığı üzerine sosyo –ekonomik bir değerlendirme. Çukurova Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 36 (7), 97-108.
• WHO, (2023). World Health Organization. https://www.who.int › world-health-statistic-reports. Erişim Tarihi: 18.10.2023.
• Yıldız, R., (1995). Büyük Şifalı Bitkiler Sular ve Kaplıcalar Ansiklopedisi. Huzur Yayınevi, İstanbul. s.536.