A CRITICAL REVIEW OF THE PHILOSOPHY AND THEORETICAL ARGUMENTS REGARDING THE PROBLEM OF HUDÛS

Yıl 2021, Cilt: 24 Sayı: 2, 145 - 158, 20.03.2022

Mehmet Fadıl Ünsal

Öz

In this article, one of the ancient issues of Islamic thought, the problematic of hudûs, is discussed. In this context, the ideas and arguments of Muslim philosophers, who advocate the intrinsic hudûs of the world, and theologians, who prioritize temporal hudûs, have been examined with a comparative method. In our study, first of all, the philosophical-theological framework of the concepts such as essence, object, individual essence and attribute, which constitute the elements of the universe, is shed light on. To understand the problem of hudûs on a sufficiently correct basis, first of all, requires an intellectual analysis of the mentioned terms. Secondly, by examining the philosophical theses about the intrinsic hudûs, the basic points of the philosophers were analyzed. Finally, it has been analyzed on which basic principles the theologians built the temporal hudûs doctrine. In our research, a critical and analytical method has been followed and attention has been drawn to the different meanings attributed to concepts such as hudûs, seniority and ibda.

Anahtar Kelimeler

Hudûs, Seniority, İbda, İntrinsic Hudûs, Temporal Hudûs

HUDÛS PROBLEMATİĞİNE İLİŞKİN FELSEFÎ ve KELÂMÎ ARGÜMANLARIN ELEŞTİREL BİR DEĞERLENDİRMESİ

Öz

Bu makalede İslam düşüncesinin kadim meselelerinden biri olan hudûs problematiği ele alınmıştır. Bu bağlamda âlemin zâtî hudûsünü savunan müslüman filozoflar ile zamansal hudûsü önceleyen kelamcıların fikir ve argümanları karşılaştırmalı bir yöntemle incelenmiştir. Çalışmamızda ilk olarak âlemin unsurlarını teşkil eden cevher, cisim, cevher-i ferd ve araz gibi kavramların felsefi-kelami çerçevesine ışık tutulmuştur. Zira hudûs problematiğinin yeterince doğru bir zeminde anlaşılabilmesi, her şeyden önce söz konusu terimlerin entelektüel bir analizini gerektirir. İkinci olarak, zati hudûse ilişkin felsefi tezler incelenerek filozofların temel dayanak noktaları analiz edilmiştir. Son olarak ise kelamcıların zamansal hudûs doktrinini hangi temel ilkeler üzerinden inşa ettikleri tahlil edilmiştir. Araştırmamızda eleştirel ve analitik bir metot takip edilmiştir ve hudûs, kıdem ve ibda gibi kavramlara yüklenen farklı anlamlara dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hudûs, Kıdem, İbda, Zâtî Hudûs, Zamanî Hudûs

Kaynakça

• Abdü'l-Mühsin, Abdü'l-Maksud Muhammed Sultan, Fikretü'z-Zaman ̒İnde'l-Eşâ ̒ire, Metebetü Hancî, Kahire 2000.
• Âlûsî, Hisâmüddin, Hivârün Beyne'l-Felâsifeti ve'l-Mütekellimîn, Mebeatu'z-Zehrâ, Bağdat 1967.
• Bağdâdî, Ebü'l-Berekât, Kitâbü'l-Mu'teberfi'l-Hikme, İdâretüCemiyyetiDâireti'l-Meârif el-Osmaniyye, Haydaradab h.1358.
• Bâkıllânî, Ebü Bekr, et-Temhid,Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2005.
• Beyzâvî, Kâdî, Tevâliu'l-Envâr,(Metâliu'l-Enzâr şerhi ile birlikte),el-Metbaatü'l-Hayriyye, Kahire h.1323.
• _______ Tefsîrü'l-Beyzâvî, Dârü'l-Marife, Beyrut 2013.
• Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerif, Şerhu'l- Mevâkıf, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2012.
• Cüveynî, İmamü'l-Haremeyn,eş-Şâmil, Menşeetü'l-Me ̒ârif, İskenderiyye 1969.
• Devvânî, Celâlüddin, Şerhü'l-Celâl ed-Devvânî ̒alâ'l- ̒Akâidi'l-̒Adudiyye,(Haşiyetu'l-Gelenbeviyye ile birlikte), Darü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2017.
• Fârâbî, Ârâu Ehli'l -Medineti'l-Fâzile, Müessetü Hendâvî, Kahire, ts.
• Hayyât, Ebü'l-Hüseyn, Kitâbu'l-İntisâr, Kahire 2009.
• Hedice,Hammâdî Abdullah, Menhecu'l-İmam Fahreddin er-RâzîBeyne'l-Eşâ ̒irave'l-Mu ̒tezile, Dârü'n-Nevâdir, Lübnân 2012.
• Hillî, Hasan b.Yusuf, Keşfu'l-Murad fî Şerhi Tecridi'l-İtikâd, Müessesetü'l-Alemî li'l-Matbuat, Beyrutts.
• İbn Sînâ,eş-Şifa el-İlâhiyyat, İntişârâtü Nasır Hüsrev, Tahran h.1363.
• _______el-Îşârâtve't-Tenbihât, (Şerhü'l-İşârâtve't-Tenbihât ile birlikte),Neşrü'l-Belâğâ, Kum h.1393.
• _______Mekûlât (Kategoriler) ,trc. Muhittin Macit, Literayay., İstanbul 2010.
• _______en-Necât,(ŞerhuKitâbu'n-Necât ile birlikte),FatimeBustân Şirin, Tahran h.1382.
• _______Kitâbü't-Ta'lîkât, Dârü'l-Farkad, Suriye 2009.
• _______Resâyîlünfi'l-Hikmeti ve'l-Meâd, Dârü'l-Arap li'l-Büstânî, Kahire ts.
• Îcî, Adudüddin, Cevâhirü'l-Kelâm, (Adudüddin el-îcî’nin “Cevâhirü’l-Kelâm” isimli eserinin tahkik ve tahlili adlı eser ile birlikte), İstanbul 2020.
• _______el-Mevâkıf,(Şerhu'l- Mevâkıf ile birlikte),Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2012.
• _______el- Mevâkıf, Alemu'l-Kütüp, Beyrutts.
• _______el-̒Akîdü'l-̒Aduddiyye,(Haşiyetü'l-Gelenbevî ̒alâ Şerhi'l-Celâl ed-Devvânî ̒alâ'l-̒Akaidi'l- ̒Adudiyye ile birlikte), Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2017.
• Kâdî, Abdülcebbâr,Şerhu'l-Usûli'-l-Hamse, Türkiye Yazma Eserleri Kurumu, İstanbul 2013.
• Karadaş, Cağfar, Bâkıllâniye göre Allah ve Âlem Tasavvuru, Arasta yay., 2003.
• Karlığa, H.Bekir, "Cisim", TDV İslami Ansiklopedisi, İstanbul 1993.
• Kâtî, Hüsâmüddin, ŞerhuKitâbiİsâgocî, Dârü'l-Feth 2013.
• Kavşut, Muhammet Sait, “Molla Sadra’nın Tekâmüli Nefs Tasavvuru” e-Şarkiyat, c.10, sa.4 (Aralık-2018), s.1492-1513.
• Kaya, Veysel, Felsefî Kelâm Çerçevesinde İbnSînâ’nın Kelâma Etkisi(Basılmamış Doktora Tezi), Bursa 2013.
• Kestelli, Muslihuddin Mustafa, Haşiyetü'l-KestelîʻalâŞerhi'l- ̒Akâid, İstanbul, ts.
• Kutluer, İlhan, "Cevher", TDV İslam Ansklopedisi, İstanbul 1993.
• Mâtûrîdî, Te'vîlâtü Ehli's-sünne, thk. Fatıma Yusuf el-Haymî, Müessesetü'r-Risâle, Beyrut 2004.
• Nesefî, Ebü'l-Mü ̒ in,Tebsıratü'l-Edille, DİB yay., Ankara 2004.
• Neşşâr, Ali Samî, Neşetufikri'l-felsefî fi'l-İslam, Dârü'l-Me ̒ ârif, Kahire, ts.
• Râzî, Fahreddin,el-Mebâhisü'l-Meşrikiyye, İntişârâtu'l-Beydâr, ts.
• Sâbûnî, Nureddin, el-Bidâye, İstanbul, 2015.
• Sâçaklî Zâde, Metnü'l-Âdâb, Dârü'l-Nûri'l-Mubîn, Amman, Ürdün 2014.
• Şehristânî, Musâreatü'l-Felâsife, Matbaatü'l-Cebelâvî, 1976.
• Semerkandî. Şemsuddin, es-Sahâifü'l-İlahiyye, Mektebetu'-Fellâh li'n-Neşri ve't-Tevzi, Kahire 1985.
• Tabâtabâî, es-Seyid Muhammed Huseyn, Nihâyetü'l-Hikme, Muessesetü'l-Neşri'l-İslâmî, Kum h.1428.
• Tâî, Muhammed Basıl, Mezhebü'z-Zerretiİnde'l-Müslimîn, Ürdün, ts.
• Teftâzânî, Sa'düddîn, Şerhu'l-̒Akâid,(Cemu'l-FerâidbiİnâretiŞerhi'l-̒Akâid haşiyesi ile birlikte), Mektbetü'l-Medîne, Pakistânh.1430.
• Topaloğlu, Bekir, "Kudret", TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara 2002.
• Zerkân, Muhammed Salih, Fahreddin er-Râzî ve Ârâuhu'l-Kelâmiyyeve'l-Felsefiyye, Dârü'l'Fikr, Lübnan, ts.
• Zeynüddin, Ömer b. Sahlân, el-Besair en-Nasîrîyyefi'l-Mantık, Müsteşâru Mahkemetü İraniyye, Tahran h.1390.