The Reflection Of The Political Problems Experienced During Hz. Ebu Bekir's Access To The Caliphate In Ottoman Historical Writing

Yıl 2024, Cilt: 27 Sayı: 1, 59 - 82, 30.06.2024

Ferhat Apuhan

https://doi.org/10.58852/dicd.1470401

Öz

In the history of Islam, after the Hz. Prophet, the Muslim society faced many problems. Some of the problems encountered formed the basis of issues that persist until today. Therefore, the problems encountered without the Prophet and the search for solutions to these problems have been the subject of research throughout history. As a matter of fact, important studies have been carried out in this field. In fact, many works have been written about the studies carried out. Works that are followed with interest have been created regarding the period mentioned, both in the early Islamic history and in the modern era. However, the approaches of the historical writers who lived during the Ottoman Empire, which is considered one of the important periods of Islamic history, about the problems encountered in the specified time period were always a matter of curiosity. We have not come across many holistic studies aimed at satisfying this curiosity. In order to partially eliminate this deficiency, we determined the political developments, which are considered to be the source of the problems that Muslims faced after the death of the Hz. Prophet, as the research subject. While doing this we accepted the debates about who would be the caliph in the Hz. Prophet's last moments and death, and the events that were the subject of debate, as the main problem. Based on this the disturbances that occurred among the Muslim community during the transition of Hz. Ebu Bekir to the caliphate were included in our research field. We examined the Gadir-i Hum Incident and Kirtas, which came to the fore as the cause of the disturbances, within this framework. Both developments we have examined have been seen to be handled differently by Ottoman history writers and have been evaluated together with various views put forward. Additionally, in our research, we shared important data about the Sâkifetü Benî Sâide meeting, which is considered an important phase in Hz. Ebû Bekir's transition to the caliphate. Particularly noteworthy issues in the meeting were the ensar-muhacir conflict, asabiyyah and the emphasis on Qurayshism. Finally, Hz. Ali and Hz. Ebû Bekir we evaluated the issue of allegiance, which is widely believed to have taken place between from the perspectives of Ottoman historians. Of course, while presenting this work, we referred to all works that have a place and contribution to the historiography of the Ottoman period. We cited every author from Ahmedî to Ahmed Refik. Thus, in our research, we reflected the perspective of a period about the problems experienced in the early Islamic history.

Anahtar Kelimeler

History, Ottoman Empire, Author, Work, Approach

Etik Beyan

This article is based on my doctoral dissertation, which I successfully defended on February 15, 2024 at Ankara University Institute of Social Sciences, Department of Islamic History. Academic responsibility belongs to me.

Hz. Ebû Bekir’in Hilâfete Geçişinde Yaşanan Siyasal Problemlerin Osmanlı Tarih Yazıcılığındaki Yansıması

Öz

Hz. Peygamber’den sonra Müslüman toplum, pek çok sorunla karşılaşmıştır. Karşılaşılan sorunlardan bazıları, günümüze kadar sirayet etmiştir. Peygamber olmadan karşılaşılan problemler ve bu problemlere yönelik çözüm arayışları, tarih boyunca araştırmalara konu olmuş, bu alanda önemli çalışmalara imza atılmıştır. Gerek ilk dönem İslam tarihinde gerek modern çağda işaret edilen döneme dair ilgiyle takip edilen yapıtlar yoğunluktadır. Fakat İslam tarihinin önemli dönemlerinden kabul edilen Osmanlı Devleti zamanında yaşamış olan tarih yazarlarının işaret edilen zaman diliminde karşılaşılan problemler hakkındaki yaklaşımları merak konusudur. Mezkûr alanda merakımızı gidermeye yönelik bütüncül çalışmalara pek rastlamadık. Bu eksikliği kısmen de olsa gidermek amacıyla Hz. Peygamber’in vefatıyla birlikte Müslümanların içerisinde düştüğü sıkıntıların neler olduğu konusunda kaynak mesabesinde addedilen siyasal gelişmeleri, araştırma konusu olarak belirledik. Bunu yaparken Hz. Peygamber’in vefatı sonrasında yerine kimin halife olacağına dair tartışmaları ve tartışmalara konu olan hadiseleri, temel problem kabul ettik. Buradan hareketle Hz. Ebû Bekir’in hilâfete geçişi sürecinde Müslüman toplum arasında vuku bulan rahatsızlıklar, araştırma sahamız içerisinde yer almıştır. Rahatsızlıkların sebebi olarak ön plana çıkan Ğadir-i Hum Olayı’nı ve Kırtas’ı bu çerçevede inceledik. Yine Hz. Ebû Bekir’in hilâfete geçişinde önemli bir evre sayılan Sâkifetü Benî Sâide toplantısı hakkında mühim veriler paylaştık. Özellikle ensar-muhacir çekişmesi, asabiyet ve kureyşîlik vurgusu, toplantıda dikkat çeken hususlardan olmuştur. Son olarak Hz. Ali ile Hz. Ebû Bekir arasında kahir ekseriyetle yaşandığına inanılan biat mevzusunu Osmanlı müverrihlerinin bakış açılarına göre değerlendirdik. Tabi ki bu çalışmamızı ortaya koyarken zikredilen konularda Osmanlı dönemi tarih yazıcılığında yeri ve katkısı olan her müellifi referans noktası kabul edip eserlerine başvurduk.

Anahtar Kelimeler

Tarih, Osmanlı Devleti, Yazar, Eser, Yaklaşım

Etik Beyan

Bu makale 15 Şubat 2024 tarihinde Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi Anabilim Dalı'nda başarıyla savunmuş olduğum doktora tezinden yararlanarak hazırlanmıştır. Akademik sorumluluğu tarafıma aittir.

Kaynakça

• Abdüllatif Subhi Paşa. Hakaiku’l-Kelam fi-Tarihu’l-İslam. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1297/1880.
• Abdurrahman Şeref. Zübdetu’l-Kısâs. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1315/1897.
• Ahmed Cevdet Paşa. Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârih-i Hulefâ. 3. Cüz. İstanbul: yy, 1293/1876.
• Ahmed Cevdet Paşa. Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârîh-i Hulefâ. 4. Cüz. İstanbul: Karabetyan Matbaası, 1303/1886.
• Ahmed Cevdet Paşa. Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârih-i Hulefâ. İstanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1308/1890.
• Ahmed Mithat Efendi. Tarîh-i Umumi. İstanbul: Kırkanbar Matbaası, 1290/1873.
• Ahmed Refik (Altınay). Büyük Tarîh-i Umumi. nşr. İbrahim Hilmi. İstanbul: Kütüphane-i İslam ve Askerî, 1328/1910.
• Ahmedî. İskendernâme. TBMM Kütüphanesi El Yazması Bölümü, nr. 1940-396/243, 954/1547.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. Müsnedu’l- el-İmâm Ahmed b. Hanbel, thk. Şuayb el-Arnavut, Adil Mürşid. 1-50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Âli Cevâd. Muhtasar Târih-i İslâm. Dersaadet: Bâb-ı Âli Caddesi 25 Nolu Matbaa, 1314/1896.
• Ali Reşâd, Ali Seydi. Târih-i İslam-Haritalı ve Reimli. İstanbul: İkdam Matbaası, 1327/1909.
• Ali Seydi. Aşere-i Mübeşşere’nin Tercüme-i Ahvâli ve Menâkıbı. Selanik: Selanik Matbaası, 1327/1909.
• Almaz, Almaz. Şükrullah b. Şihâbeddîn Ahmed b. Zeyneddîn Zekî Behcetü't-Tevârîh (İnceleme-Metin-Tercüme), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.
• Apak, Adem. “Osmanlı Meşrutiyet Dönemi Tarihçilerinden Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi’nin Tarih Metodolojisiyle İlgili Görüşler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/8 (Ocak 1999), 277-285.
• Azimli, Mehmet. “Sa’d b.Ubade”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/377-378. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî, el-Câmiû’s-sahih, nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 1-8 Cilt. Beyrut: Daru Tavki’n-Necât, 2. Baskı, 1422/1991.
• Cenâbî Mustafa Efendi. Târîhu'l-Cenâbî (Aylemu’z-Zâhir). 1-2 Cilt. Edirne: Selimiye Yazma Eserler Kütüphanesi, Selimiye Yazmalar Koleksiyonu, 4707, 999/1590.
• Dayhan, Ahmet Tahir. “Üseyd b. Hudayr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/363-364. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Demircan, Adnan. Hz. Ali’nin Hilâfet Hakkı Meselesinde Ğadir-i Hum Olayı. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
• Diyârbekirli Said Paşa. Mir’âtü’l-’İber. 5-6 Cilt. İstanbul: Karabet ve Kasbar Matbaası, 1304/1886.
• Fayda, Mustafa. “Ebu Bekir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/101-108. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Ğadir-i Hum”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/279-280. Ankara: TDV Yayınları, 1996. Gelibolulu Mustafa Âlî. Künhü’l-Ahbâr. 3 Cilt. İstanbul: Takvimhâne-i Âmire, 1277/1860.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillah el-Müstedrek ale’s-Sahihayn. nşr. Mustafa Abdulkadir Atâ, 1-4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1411/1990.
• Hatipoğlu, Mehmed Said. “İslamda İlk Siyasi Kavmiyetçilik/Hilâfetin Kureyşiliği”, 23/3-4 (Ekim 1978), 1-93.
• Hezarfen Hüseyin Efendi. Tenkihü’t-tevârih, ty.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd b. Mâce el-Kazvinî. Sünenu İbn Mâce. thk. Râid b. Sabrî b. Ebî Alfe. Riyâd: Dâru’l-Hadâra, 1436/2010.
• İbnu’l-Cevâd Efdaleddîn. Muhtasar İslam Tarihî. İstanbul: Kader Matbaası, 1326/1908.
• İbnu’l-Cevâd Efdaleddîn. Tarih Dersleri-Düvel-i İslamiye Vekâyası. Kader Matbaası, 1325/1907.
• İbnü’n-Nüzhet Cevâd. Tarih-i Umumi. İstanbul: Artin Asaduryan ve Mahdumları Matbaası, 1328/1910.
• Kâtip Çelebi. Fezleketü Akvali’l-Ahyar fi İlmi’t-Tarih ve’l-Ahyar. ty.
• Kandemir, M. Yaşar. “Beşir b. Sa’d”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/6-7. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kandemir, M. Yaşar. “Hubâb b. Münzir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/264. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Komisyon. Kur'an-ı Kerim ve Türkçe Meali. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2010.
• Lutfi Paşa. Halasü’l-Ümme fi Ma’rifeti’l-E’imme. Süleymaniye Kütüphanesi Ayasofya Koleksiyonu, nr. 02877, 961/1554.
• Lütfullah Ahmed. Hayat-ı Hulefâ-yi Râşidîn/Hz. Ebubekir es-Sıddık. İstanbul: Maarif Kütüphanesi/Necm-i İstikbâl Matbaası, 1322/1904.
• Mahmud Esad. İslam Tarihi. nşr. Ord. Prof. Dr. Sadi Irmak. İstanbul: Tan Matbaası, 1965.
• Mahmud Esad. Tarih-i İslam. İstanbul: Kütüphane-i İslam ve Askerî, 1328/1910.
• Malik b. Enes, Ebû Abdullah Malik b. Enes b. Malik el-Medenî, el Muvatta, nşr. Muhammed Fuâd Abdulbaki. Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, 1406/1985.
• Mehmed b. Mehmed Edirnevî (Rumî). Nuhbetü’t-tevârih ve’l-ahbâr. İstanbul: Takvimhâne-i Âmire, 1276/1859.
• Mehmed Es’âd Efendi. Tahlîlî ve Tenkidî Târih-i İslam. Şehzâdebaşı/İstanbul: Evkâf-ı İslamîyye Matbaası, 1336/1918.
• Mehmed Halid. Mufassal Tarih-i İslam. İstanbul: Şark ve Maarif Kütüphaneleri, 1928.
• Mizancı Mehmed Murad. Muhtasar Tarih-i Umumi. İstanbul: Civelekyan Matbaası, İkinci Baskı., 1302/1885.
• Muhammed Hamidullah. İslam Peygamberi. çev. Salih Tuğ. Ankara: Yeni Şafak Kültür Armağanı, 2003.
• Muslihuddin Lârî. Mir’atu’l-Edvâr ve Mirkâtu’l-Ahbâr. çev. Hoca Sâdeddin Efendi. yy, 1085/1674.
• Müneccimbaşı Ahmed Dede Efendi. Sahâifu’l-Ahbâr, ty.
• Nâmık Kemal. Büyük İslam Tarihi, der. Hasan Ilgar. İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1975.
• Nişancızâde Muhyiddin Mehmed. Mir’âtû’l-kâinat. 1-2 Cilt. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Pertevniyal, No. 855, 1269/1853.
• Râşid Mehmed Ali. Tevârih-i Enbiya fi İrşâdi’l-Ezkiyâ. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1282/1865.
• Seyyid Emîr Ali. Musavver Târih-i İslâm, çev. Mehmed Rauf. Kahramanmaraş: SAMER, 2021.
• Süheyli Ahmed Efendi. Târîh-i Şâhî. İstanbul, ty.
• Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi. Tarih-i İslam. 1-2 Cilt. İstanbul: Hikmet Matbaası, 1327/1909.
• Tâberî, Ebû Cafer Muhammed bin Cerîr. Tarih-i Taberî. çev. M. Faruk Gürtunca. 1-4 Cilt. İstanbul: Sağlam Yayınevi, ty.
• Varıcı, Adem. “İslam Tarihinde Bir Dönüm Noktası-Ğadîr-i Hum Olayı ve Hz. Ali’nin Velâyeti Konusunda Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme”. İslam Medeniyeti Dergisi 6/46 (Aralık 2020), 51-67.
• Yağlıkçızâde Ahmed Rifat. Nakdü’t-tevârih. İstanbul: Şeyh Yahya Efendi Matbaası, 1879.
• Yağlıkçızâde Ahmed Rifat Efendi. Lugat-ı Tarihiyye ve Coğrafiyye. 1 Cilt. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1299/1882.
• ?-Târih-i İslam/Tercüme-i Siyer-i Seyidu’n-Nas, 1096/1685.