Mâlikîler’in Bazı Cerh Problemlerine Bakışı (Ebû’l-Velîd el-Bâcî Örneği)

Yıl 2024, Cilt: 27 Sayı: 2, 187 - 205, 31.12.2024

Uğur Erman

https://doi.org/10.58852/dicd.1544400

Öz

Hadis ilminde cerh ve taʿdîl hadislerin sened açısından Hz. Peygamber’e (a.s.) ait olup olmadığını belirleyen ve halen güncelliğini koruyan hadis ilminin bir alt disiplinidir. Kökeni Hz. Peygamber (a.s.) dönemine dayanan cerh ve tadil ilmi zamanla gelişim göstermiş, bu ilim için muhaddisler tarafından birtakım usuller belirlenmiştir. Hadislerin sıhhati bu ilim dalının hakemliğinde tespit edilmiştir. Esasen hadis ilminde cerh işlemi ictihâdî olduğundan cerh ve taʿdîl kriterleri dolayısıyla bu ilim dalının hadisin sened ve metin problemlerine bakış açısı değişkenlik gösterebilmiştir. Bu çerçevede Mâlikî bir muhaddis olan Ebû’l-Velîd el-Bâcî (öl. 474/1081) cerh ile ilgili bazı problemlere et-Taʿdîl ve’t-Tecrîḥ li-men Ḫarrece lehû’l-Buḫâriyyu fî’l-Câmiʿi’ṣ-Ṣaḥîḥ adlı eserinde değinmiş ve bu problemlere bazen naklî deliller öncülüğünde bazen de kendi görüşlerini ifade ederek cevap vermeye çalışmıştır. Bâcî, bu eserde cerh ve taʿdîl ilminin usul ve esaslarına değinerek cerh ve taʿdîl yapan kişinin özelliklerinin ne olacağı, cerhin caiz olup olmadığı, cerh ve taʿdîl yapabilecek uzmanların bazı tabirlerden ne kastettikleri, hangi râvîlerden hadis alınması gerektiği, bidʿat sahibi râvîlerin durumlarının ne olacağı gibi cerh ve taʿdîl problemlerine değinmiştir. Bu itibarla çalışmada Bâcî’nin cerh ve taʿdîl alanının bazı problemlerine bulduğu çözümlerin mâlikî olan muhaddis ve cerh-taʿdîl âlimleri ile diğer muhaddis ve cerh-taʿdîl âlimlerinin görüşleriyle uyuşup uyuşmadığı tespiti cihetine gidilecektir. Böylece elde edilen bulguların Mâlikilerde cerh ve taʿdîl anlayışını ve bu anlayışın fıkha nasıl yansıdığını çalışacak olan araştırmacılara öncül bir kaynak teşkil edeceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Cerh, Taʿdîl, Mâlikî, Bâcî.

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

The Maalikites' Perspective on Some Jarh Problems (The Example of Abu'l-Walid Al-Baji)

Öz

In the discipline of hadith, criticism and praise are sub-disciplines that determine whether hadiths belong to the Prophet Muhammad (p.b.u.h) and remain relevant today. This branch of knowledge, which originated in the time of the Prophet Muhammad (p.b.u.h) has developed over time, and hadith scholars have determined a number of techniques and methods for this knowledge. The authenticity of hadiths has been demined under the arbitration of this branch of knowledge. Since the act of criticism in hadith science is ijtihad, the perspective on the problems of science can vary due to the criteria of criticism and praise. In this context, Mâlikite hadith scholar Abu'l-Walid al-Baji (d. 474/1081) dealt with some problems related to criticism in his work entitled "al-Taʿdīl and al-Tajrīḥ li-man Kharrace lehû al-Bukḫāriyyu fī'l-Jāmiʿ al-Ṣaḥīḥ". He tried to answer these problems sometimes by taking the lead with evidence based on hearsay and sometimes by expressing his own views. In this work, al-Baji touched on the problems of criticism and praise by touching on the methods and principles of the science of criticism and praise, such as the characteristics of the person who criticizes and praises, whether criticism is permissible or not, the extensions that can criticize and praise what some expressions mean, which narrators should be taken from hadith, and the status of narrators who are innovators. In this context, this study will try to determine whether al-Bājī's solutions to some problems in the field of jarh and taʿdîl are compatible with the views of the muhaddiths and scholars of jarh and taʿdîl and other muhaddiths and scholars of jarh and taʿdîl. Thus, it is thought that the findings obtained will constitute a preliminary source for third parties who will study the understanding of jarh and ta'dīl in Mālikis and how this understanding is reflected in fiqh.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Jarh, Ta, Mālikī, Bâcî.

Etik Beyan

It is declared that scientific, ethical principles have been followed while carrying out and writing this study, and that all the sources used have been

Kaynakça

• Aşıkkutlu, Emin. “Bir İsnad Tenkid Yöntemi Olarak Şardı Cerh-Ta’diller ve Uygulamadaki Sonuçlan”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2001), 49-80.
• Bâcî, Ebû’l-Velîd Suleymân b. Ḫalef el-. et-Taʿdîl ve’t-Tecrîḥ li-men Ḫarrece lehû’l-Buḫâriyyu fî’l-Câmiʿi’ṣ-Ṣaḥîḥ. thk. Ebû Lubâbe Ḥuseyn. 3 Cilt. Riyad: Dâru’l-Livâʾ, 1406/1986.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed el-. el-Medhal ilâ Kitâbi’s-Sünen. thk. Muhammed Avvâme. Kâhire: Dâru’l-Yüsr li’n-neşri ve’t-Tevzî, 1437.
• Buhârî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İsmâʿîl b. İbrâhîm el-Buḫârî el-. Sahîhu’l-Buhârî. 9 Cilt. Mısır: es-Sultâniyye, 1311/1893.
• Ece, Abdurrahman. “İbn Abdülberr’in el-Ecvibetü’l-müstevʿibe fi’l-mesâʾili’l-müstaġribe fî kitâbi’l-Buharî Adlı Eseri”. Uluslararası Avrupa Soayal Bilimler Kongresi IV. 199-205. Ankara: İksad Yayınevi, 2019.
• Felâte, Ömer b. Hasan. el-Vazʿ fi’l-hadis. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 1437.
• Ḥâkim, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh en-Nîsâbûrî el-. Maʿrifetu ʿUlûmi’l-Ḥadîs̱. thk. es-Seyyid Muʿẓam Ḥuseyn. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 1397/1977.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi’ Muhammed. Ma’rifetu ulûmi’l-hadîs. thk. Muazzam Hüseyin. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1977.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Ḫaṭîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Aḥmed b. ʿAlî b. Sâbit el-Bağdâdî. el-Kifâye fî ʿİlmi’r-Rivâye. thk. Ebû ʿAbdullâh es-Sevraḳî, İbrâhîm Ḥamdî el-Medenî. Haydarâbâd: Cemʿiyyetu Dâireti’l Maârifi’l-Usmaniyye, 1357.
• Hayyûn, Reşîd el-. Cedelü’t-Tenzîl maa kitâbi halki’l-Kurân li’l-Câhız. Köln: Menşûrâtu’l-Cemel, 2000.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. et-Teḳaṣṣî li-ḥadîs̱i’l-Muvaṭṭaʾ ve şüyûḫi’l-İmâm Mâlik. thk. Faysal Yusuf Ahmed el Ali - et-Tâhir el-Ezher el-Huzeyrî. Kuveyt: Vizâratü’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1433.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah en-Nümerî. el-İstizkâr. thk. Sâlim Muhammed Atâ, Muhammed Ali Muavvaz. I-IX Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2000.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah en-Nümerî. et-Temhîd limâ fi’l-Muvattaʾ mine’l-meʿânî ve’l-esânîd. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf vd. Londra: Müesesetü’l-furkân li’t-türâsi’l-İslâmî, 1439.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah. el-Kâmil fî duafâi’r-ricâl. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavviz. I-IX Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1997.
• İbn Ebî Ḥâtim, Ebû Muḥammed ʿAbdurraḥman b. Muḥammed er-Râzî. el-Cerḥ ve’t-Taʿdîl. Haydarabad: Matbaatü Meclisi Dâireti’l-Maârifi’’l-Osmâniyye, 1371/1952.
• İbn Hacer el-Askalânî. el-Muḳterib fî beyâni’l-mużṭarib. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1422.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Muhibbüddin el-Hatîb. Mısır: Mektebetü’s-Selefiyye, 1380.
• İbn Ḥacer el-ʿAsḳalânî, Ebü’l-Fażl Şihâbüddîn Aḥmed b. ʿAlî b. Muḥammed el-ʿAsḳalânî. Lisânu’l-Mîzân. thk. ʿAbdulfettâḥ Ebû Ġudde. 10 Cilt. b.y.: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1423/2002.
• İbn Ḥibbân, Ebû Ḥâtim Muḥammed b. Ḥibbân el-Bustî. el-Mecrûḥîn mine’l-Muḥaddis̱în. thk. Ḥamdî ʿAbdulmecîd. 2 Cilt. Riyad: Darü’s-Sumey’i, 1420/2000.
• İbn Hibbân el-Büstî, Ebû Hâtim Muhammed. el-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-du’afâ’ ve’l-metrûkîn. thk. Hamdi Abdülmecid Selefi. Riyâd: Dârü’s-Sumey’î, 1420.
• İbn Kes̱îr, Ebû’l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Kes̱îr ed-Dimeşḳî. İḫtiṣâru ʿUlûmi’l-Ḥadîs̱. thk. Aḥmed Muḥammed Şâkir. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, ts.
• İbn Mâce, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Yezîd el-Ḳazvînî. Sunenu İbn Mâce. thk. Muḥammed Fuâd ʿAbdulbâḳî. 2 Cilt. b.y.: Dâru ʾİḥyâʾi’l-Kutubi’l-ʿArabiyye, ts.
• İbn Nuḳṭa, Ebû Bekir Muḥammed b. ʿAbdilğanî b. Ebî Bekir b. Şucâʿ Maʿînuddîn b. Nuḳṭa el-Bağdâdî. et-Taḳyîd li Maʿrifeti Ruvâti’s-Sunen vel-Mesânîd. thk. Kemâl Yûsuf el-Ḥût. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 1408/1988.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn ʿAbdurraḥmân b. Aḥmed b. ʿAbdirraḥmân Receb el-Bağdâdî ed-Dımaşḳī. Şerḥu ʿİleli’t-Tirmîẕî. thk. Humâm ʿAbdurraḥîm Saʿîd. Zerka: Mektebetu’l-Menâr, 1407/1987.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-ʿAbbâs Taḳiyyüddîn Aḥmed b. ʿAbdilḥalîm b. Mecdiddîn ʿAbdisselâm el-Ḥarrânî. Minhâcu’s-Sünneti’n-Nebeviyye fî Naḳḍi Kelâmi’ş-Şîʿa el-Ḳaderiyye. thk. Muḥammed Reşâd Sâlim. b.y.: Câmiatu’i imâm Mumammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1406/1986.
• İbn ʿAbdülber en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. ʿAbdillâh b. Muḥammed. Câmiʿu Beyâni’l-ʿİlm ve Faḍlih. thk. Ebû’l-ʾEşbâl ez-Zehîrî. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 1415/1994.
• İbnü’l-Kayserânî, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Tahir. Tezkiretü’l-huffâz. thk. Hamdi b. Abdülmecid b. İsmail es-Selefi. Riyad: Dârü’s-Sumay’î, 1. Basım, 1994.
• İbnü’l-ʿArabî, Ebû Bekr Muḥammed b. ʿAbdillâh b. Muḥammed el-Meâfirî. el-Ḳabes fî Şerḥi Muvaṭṭaʾi Mâlik b. Enes. thk. Muḥammed ʿAbdullâh Veletu Kerîm. 3 Cilt. b.y.: Dâru’l Ğarbi’l İslâmî, 1992.
• İbnü’l-ʿArabî, Ebû Bekr Muḥammed b. ʿAbdillâh b. Muḥammed el-Meâfirî. el-Mesâlik fî Şerḥi Muvaṭṭaʾi Malik. b.y.: Daru’l Ğarbi’l İslâmî, 1428/2007.
• İbnü’s-Ṣalâḥ, ʿEbû ʿAmr Taḳıyyüddîn ʿOs̱mân b. ʿAbdurraḥmân. Maʿrifetü envâʿi ʿulûmi’l-ḥadîs̱ = Muḳaddimetü İbni’ṣ-Ṣalâḥ. thk. ʿAbdullaṭîf Hamîm, Mâhir Yâsîn el-Faḥl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1423/2002.
• İbnü’s-Ṣalâḥ, ʿEbû ʿAmr Taḳıyyüddîn ʿOs̱mân b. ʿAbdurraḥmân. ʿUlûmü’l-ḥadîs̱ = Muḳaddimetü İbni’ṣ-Ṣalâḥ. thk. Nûreddîn ʿItr. Dımaşk; Beyrut: Dâru’l-Fikr; Dâru’l-Fikri’l-Muʿâṣır, 1406/1986.
• Ḳâḍî ʿİyâḍ, Ebû’l-Faḍl ʿIyâḍ b. Mûsâ el-Yaḥṣubî el-. el-İlmâʿ ilâ Maʿrifeti Uṣûli’r-Rivâye ve Taḳyîdi’s-Semâʿ. thk. es-Seyyid Aḥmed Ṣaḳr. Kahire: Dâru’t-Turâs, 1379/1970.
• Ḳâḍî ʿİyâḍ, Ebû’l-Faḍl ʿIyâḍ b. Mûsâ el-Yaḥṣubî el-. İkmâlu’l-Muʿlim bi Fevâʾidi’l-Muslim. thk. Yaḥyâ İsmâʿîl. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l Vefâ, 1419/1998.
• Kanâziî, Ebü’l-Mutarrif Abdurrahman b. Mervân el-. Tefsîru’l-Muvattâ. thk. Âmir Hasan Sabri. Katar: Dâru’n-Nevâdir, 1429.
• Kurtubî, İbn Abdilberr en-Nemerî el-. el-İntikâ fi Fedâili’s-Selâseti’I-Eimmeti’I-Fukahâ. Beyrût: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, ts.
• Mizzî, Yusuf b. Abdurrahman. Tehzîbü’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. I-XXXV Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1980.
• Müslim, Ebû’l-Ḥasen Muslim b. el-Ḥaccâc el-Ḳuşeyrî en-Nîsâbûrî. Ṣaḥîhu Müslim. thk. Muḥammed Fuâd ʿAbdulbâḳî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1374/1955.
• Özçelik, Fikret. “Cerh-Ta’dîlde Rivayetlerin Muârazası: Hammâd b. Seleme’nin Kays b. Sa’d Rivayeti Özelinde”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/1 (2020).
• Özçelik, Fikret. Hadis Usûlünde Râvi Değerlendirme Metodu-İbn Ebî Hâtim Örneği-. İstanbul: Nida Akademi, 2009.
• Özçelik, Fikret. Rivayet Bağlamında Râvi Tenkidi (Şartlı Cerh-Ta‘dîl). İstanbul: Nida Akademi, 2021.
• Özel, Ahmet. “Bâcî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/414-415. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Râmhürmüzî, Ebû Muḥammed el-Ḥasen b. ʿAbdurraḥmân b. Ḫallâd el-Fârisî er-. el-Muḥaddis̱u’l-Fâṣıl beyne’r-Râvî ve’l-Vâʿî. thk. Muḥammed ʿAccâc el-Ḫaṭîb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1404/1983.
• Süyûṭî, Ebü’l-Fażl Celâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr b. Muḥammed el-Ḫuḍayrî es-. Tedrîbu’r-Râvî fî Şerḥi Taḳrîbi’n-Nevevî. thk. Ebû Ḳuteybe Naẓar Muḥammed el-Fâryâbî. 2 Cilt. b.y.: Dâru Ṭaybe, ts.
• Şemsuddîn es-Seḫâvî, Ebû’l-Ḫayr Muḥammed b. ʿAbdurraḥmân b. Muḥammed. Fetḥu’l-Muğîs̱ bi-Şerḥ Elfiyyeti’l-Ḥadîs̱ li’l-ʿIrâḳî. thk. ʿAlî Ḥuseyn ʿAlî. 4 Cilt. Mısır: Mektebetu’s-Sunne, 1424/2003.
• Tirmiẕî, Ebû ʿÎsâ Muḥammed b. ʿÎsâ et-. Sünenü’t Tirmizî. thk. Beşşâr ʿAvvâd Maʿrûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1998.
• Turan, Halil İbrahim. Rical Tenkidinin Doğuşu ve Gelişimi (Hicri İlk İki Asır). İstanbul: İfav Yayınları, 2015.
• Yurdagür, Metin. “Haşviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/426-427. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Yücel, Ahmet. Hadis Tarihi. İstanbul: İfav Yayınları, 2012.
• Ẕehebî, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. ʿOs̱mân eẕ-. el-Muğnî fi’ḍ-Duʿafâ. thk. Dr. Nûreddîn ʿItr. b.y.: y.y., ts.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-iʿtidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed Bicavi. I-IV Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1. Basım, 1963.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Şuayb el-Arnavut, Hüseyin el-Esed. I-XXV Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1405.
• Zerkeşî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh b. Bahâdır eş-Şâfiʿî ez-. el-İcâbe li mâ İstedraket ʿAişe ʿalâ’ṣ-Ṣaḥâbe. thk. Rifʿat Fevzî ʿAbdulmuṭṭalib. Kahire: Mektebetü’l Hâncî, 1421/2001.
• Zürkānî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilbâkī b. Yûsuf ez-. Şerhu’z-Zürkânî ale’l Muvattai’l-İmam Mâlik. thk. Taha Abdurrauf Sa’d. Kahire: Mektebetü’s -sekâfeti’t diniyye, 1424.
• ʿAbdulʿaẓîm el-Munẕirî, Ebû Muḥammed ʿAbdulʿaẓîm b. ʿAbdulḳavî el-Munẕirî. Cevâbu’l-Ḥâfıẓ el-Munẕirî ʿan Esʾile fi’l-Cerḥ ve’t-Taʿdîl. thk. ʿAbdulfettâḥ Ebû Ġudde. Halep: Mektebetu’l-Maṭbûʿâti’l-İslâmiyye, ts.
• ʿAlî b. el-Medînî, Ebû’l-Ḥasen ʿAlî b. ʿAbdullâh el-Baṣrî. el-ʿİlel. thk. Muḥammed Muṣṭafâ el-ʾAʿẓamî. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 1980.
• Kur’ân-ı Kerîm, ts.