PRAGMATİZM PRAGMATİSM VE PRAGMATİSİZM PRAGMATİCİSM ARASINDAKİ FARK ÜZERİNDEN ABDÜLHAK ŞİNASİ HİSAR’IN “FAHİM BEY VE BİZ” ROMANI

Yıl 2019, Sayı: 23, 95 - 107, 01.12.2019

Mehmet Akif Duman

Öz

“Pragmaticism” C. S. Peirce’ün 1905’ten itibaren düşünce sistemini ifade etmek için kullandığı terimdir. Pragmatizmin kurucusu olarak Peirce, zaman içerisinde pragmatizm terimi altında yer alan içerikle arasına mesafe koyma gereği hisseder. Bu yeni kavramı daha ziyade birçok pragmatist tarafından pragmatizmle gerçeğin temel bir ilkesi olarak öğretilen “göreceli fayda” felsefesine karşı çıkmak için kullanır. Pragmatik kavramının yazarların pençelerine düştüklerinde beklenilmesi gereken en nankör şekilde suiistimal edildiklerini düşünür. Durumu ironik ve aslında dramatik olarak izah eder. Peirce evladını çocuk tacirlerinden uzak tutmak maksadı ile ve daha yüksek bir amaca ulaşmak için bir veda öpücüğü vererek terk etmektedir CP 5. 414; Peirce 1991, 432 . Bu kavramsal ayrım yirminci yüzyılın en baskın felsefi fikri dahi addedilebilecek CP 6.501, bkz. CP 5.415 pragmatiğin hem dönüm hem de kırılma noktasıdır. Bu makale ile maksadımız hem bu ayrımı netleştirmek hem de eylemsel döngünün en iyi kullanıldığı romanlardan olan “Fahim Bey ve Biz”de bunu tatbik etmek ile pragmatiğin edebi metin tahlilinde ne kadar işlevsel olduğunu göstermektir

Anahtar Kelimeler

Pragmatizm, Pragmatisizm, Ch. S. Peirce, W. James, F. C. S. Schiller, J. Dewey, edimbilim, Abdülhak Şinasi Hisar, Fahim Bey ve Biz.

ABDÜLHAK ŞİNASİ HİSAR’S NOVEL “FAHİM BEY VE BİZ” BASED ON THE DIFFERENCE BETWEEN PRAGMATISM AND PRAGMATICISM

Öz

“Pragmaticism” is the term used by C.S. Peirce from 1905 to express his thought system. As the founder of pragmatism, Peirce feels the necessity of distancing himself from the content that has gradually accumulated under the concept of pragmatism. He uses this new term rather to oppose the philosophy of relative benefit, which is taught by many pragmatists as a basic principle of pragmatism and reality. Peirce thinks the concept of pragmatics has been abused in the clutches of the authors in the most ungrateful way, as it was expected. He describes the situation as ironic and in fact dramatic. Peirce leaves his child with a goodbye kiss, to keep him away from kidnappers and to reach a higher destiny CP 5. 414, Peirce 1991, 432 . This conceptual difference is both the turning point and the breaking point of pragmatics, which can be described as the most dominant philosophical idea of the 20th century CP 6.501, s. CP 5.415 . My intention with this article is to clarify both this difference and to show how pragmatics is functional in the analysis of literary texts, by applying it to the novel "Fahim Bey ve Biz", in which the cycle of actions belongs to the best

Anahtar Kelimeler

Pragmatism, Pragmaticism, Ch. S. Peirce, W. James, F. C. S. Schiller, J. Dewey, Abdülhak Şinasi Hisar, Fahim Bey ve Biz.

Kaynakça

• Apel, K. O. (1975), Der Denkweg des Charles Sanders Peirce. Eine Einführung in den amerikanischen Pragmatismus, Suhrkamp, Frankfurt a. M..
• Apel, K. O. (1973), Transformation der Philosophie, C. I (Sprachanalytik, Semiotik, Hermeneutik), Suhrkamp, Frankfurt a. M.
• Apel, K. O. (1976), Transformation der Philosophie, C.II (Das Apriori der Kommunikations-gemeinschaft), Suhrkamp, Frankfurt a. M.
• Duman, M. Akif (2018b), “Lynne Tirrell’in Anapher Teorisi’nin Metin Tahliline İlişkin Pratik Faydaları: Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Hikâyeleri Örneği”, Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (EFAD)- Cilt/Volume 1, Sayı/Issue 1, s.33-49.
• Duman, M. Akif (2018c), “Hans Blumenberg’in Epistemoloji Teorisi ve Bilhassa “Horror Vacui” Kavramı Çerçevesinde Yusuf Atılgan’ın “Saatlerin Tıkırtısı” İsimli Hikâyesi”, Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi- International Journal Of Social Sciences, Injoss, Yıl/Year: 2018 - Cilt/Volume: 1 - Sayı/Issue: 3-Özel Sayı, ss.61-72.
• Duman, M. Akif (2018d), Lacan’ın Metafor Anlayışı, Gece Akademi, Ankara.
• Duman, M. Akif (2018e), “John Langshaw Austin ve Ted Cohen’in Dil-Eylem (Speech Act) Teorileri Çerçevesinde Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın “Ecir ve Sabır” Hikâyesine Atf-ı Nazar”, Molesto, Cilt:1, Sayı:4, s.38-52.
• Duman, M. Akif (2019a), “Aristoteles ve Coenen Merkezli Analoji Teorisi Kapsamında Sait Faik’in İlk Dönem Hikâyelerine Genel Bir Bakış”, Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, Cilt 2, Mart 2019, s.49-94.
• Duman, M.A (2019b), “Freud’un Rüya Tasavvuru Kapsamında Peyami Safa’nın Matmazel Noraliya’nın Koltuğu Romanından Misaller ile Metaforun Geçici İkâme Teorisi”, Humanitas, 7(13), s.61-78.
• Duman, M. Akif (2019c), “Monroe C. Beardsley’in Absürtlük Teorisi’nin Oğuz Atay’ın ‘Unutulan’ İsimli Hikâyesinden Misaller İle İzahı”, Edebî Eleştiri Dergisi, c. 3/1, s. 74-105.
• Duman, M. Akif (2019d), “Ricoeur’nün Paradoks Teorisi ve Bühler’in Gestalt’i Bakımından Ahmet Hamdi Tanpınar’ın “Abdullah Efendi’nin Rüyaları” İsimli Hikâyesi, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature], Yıl 5, Sayı 10, Bahar 2019, ss. 116-146.
• Duman, M. Akif (2019e), Nietzsche, Hobbes ve Locke Merkezli Metaforik Reaksiyon Kapsamında Yaşar Kemal’in “Yatak” ve Nezihe Meriç’in “Susuz” Hikâyelerinin Mukayesesi”, Akra Kültür Sanat Ve Edebiyat Dergisi, 2019 (S.18) c.8, s.127-143.
• Fisch, M. H. (1964), “A Chronicle of Pragm 1865-79”, The Monist 48.
• Hisar, Abdülhak Şinasi (1996), Fahim Bey ve Biz, Bağlam, İstanbul.
• Horkheimer, M. ([1947]/ 1967), Zur Kritik der instrumenteilen Vernunft, Frankfurt.
• James, William (1975), Pragmatism and The Meaning of Truth, Cambridge.
• James, W. (1897), The Will to Believe, and other essays in popular philosophy, Longmans, Green & Co, New York.
• Kant, Immanuel (1781), Kritik der reinen Vernunft (KrV).
• Karaosmanoğlu, Y. Kadri (1969), Gençlik ve Edebiyat Hatıraları, Bilgi Basımevi, Ankara.
• Kempski, Jürgen v. (1952), Charles S. Peirce und Pragmatismus, Stuttgart.
• Klüver, J. (1971), Operationalismus. Kritik und Geschichte einer Philosophie der exakten Wissenschaften, Friedrich Frommann Verlag, Stuttgart.
• Lorenzen, P. (1980), Methodisches Denken, Suhrkamp, Frankfurt a. M.
• Martens, Ekkehard (1975), Texte der Philosophie des Pragmatismus. Charles Sanders Peirce, William James, Ferdinand Canning Scott Schiller, John Dewey, Reclam, Stuttgart.
• Morris, Ch. W. (1938), “Foundations of the Theory of Signs”, in: International Encyclopedia of Unified Sciences 1, Nr. 2. University of Chicago Press, Chicago.
• Nagl, Ludwig (1992): Charles Sanders Peirce, a.M/ New York Campus, Frankfurt.
• Pape, H. (1979), Erfahrung und Wirklichkeit als Zeichenprozeß: Charles S. Peirces Entwurf einer Spekulativen Grammatik des Seins, Suhrkamp, Frankfurt a. M.
• Peirce, Ch, S. (1931- 1935 ve 1958), Collected Paper of Ch. S. Peirce, C. I-VI. yay. Ch. Hartshorne ve P. Weiss, Cambridge/Mass. 1931- 1935; C.VII-VIII. yay. A. W. Burks. Cambridge/Mass. 1958. (Bd. I- VI, 1960) [CP].
• Peirce, Ch, S. (1967), “Die Festlegung einer Überzeugung”, Ch. S. P., Schriften I. Zur Entstehung des Pragmatismus, yay. K. O. Apel. (Çev. G. Wartenberg), s.293- 325 [CP 5. 358- 387], am Main Suhrkamp, Frankfurt
• Peirce, Ch, S. (1968), Über die Klarheit unserer Gedanken, (çev. K. Oehler), Frankfurt.
• Peirce, Ch, S. (1982), Writing of Charles Sanders Peirce. A Chronological Edition, (ed. M. H. Fisch, C. W. Kloesel vd.), Indiana Uni. Press. Bloomington,Ciltler: (1) 1857-1866, (2) 1867- 1871, (3) 1872-1878 ve (4) 1879-1884. Bu çalışma CP ile takriben eş karşılıklara sahiptir.
• Peirce, Ch. S. (1970), Was heißt Pragmatismus? Ch. S. P. Schriften II. Vom Pragmatismus zum Pragmatizismus, yay. K. O. Apel. (Çev. G. Wartenberg), s. 389-415 [CP 5. 411- 437], Am Main Suhrkamp, Frankfurt
• Peirce, Ch. S. (1991), Schriften zum Pragmatismus und Pragmatizismus. yay. K. O. Apel. (Çev. G. Wartenberg), Suhrkamp, Frankfurt a. M.
• Russell, B. ([1909]/ 1971), “Der Pragmatismus”, in: B. R., Philosophische und politische Aufsätze, ed. W. Steinvorth, Stuttgart, s.61-98.
• Tanpınar, A. Hamdi (1992), “Fahim Bey ve Biz”, Edebiyat Üzerine Makaleler, Haz. Zeynep Kerman, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Wittgenstein, L. ([1953]/1971), Philosophische Untersuchungen, Suhrkamp.