KARTÏR AS A INSTITUTIONALIZER OF ZOROASTRIANISM

Yıl 2021, Sayı: 28, 355 - 375, 29.10.2021

Hayreddin Kızıl

Öz

There are many magus whose names are mentioned in the religious texts of the Sassanid reign. In this study, Kartïr and his activities, whose name was not found in Pahlawi books and other sources, were examined. Kartïr’s activities have a crucial place in the institutionalization of Zoroastrianism. He impressed the emperor in Mani’s execution. When there was no strong rival like Mani, he initiated his activities for the institutionalization of Zoroastrianism. Kartïr has written inscriptions on his behalf where the inscriptions of the emperors were located. In these inscriptions, he conveys his resume and what he has done. Accordingly, he worked for the expulsion of Manichaeism and other religions from Sassanid regions. He wanted to prevent the different ideas that arose within Zoroastrianism. He opened herbedestan in order to train mowbed, and established Bahram/Vahram Fires. Kertir’s activities for the institutionalization of religion are only in the inscriptions he left. These activities are not included in other sources.

MECÛSÎLİĞİN KURUMSALLAŞTIRICISI KERTİR

Öz

Sasani dönemine ait dinî metinlerde ismi geçen birçok din adamı vardır. Bu çalışmada Pehlevice eserlerde ve diğer kaynaklarda ismine rastlanmayan Kertir ve faaliyetleri ele alındı. Kertir’in faaliyetlerinin Mecûsîliğin kurumsallaşmasında önemli bir yeri vardır. Mani’nin idam edilmesinde imparatoru etkilemiştir. Mani gibi güçlü bir rakip kalmayınca Mecûsiliğin kurumsallaşması için faaliyetlerde bulunmuştur. Kertir, imparatorların kitabelerinin bulunduğu yere kendi adına kitabeler yazdırmıştır. Bu kitabelerde özgeçmişini ve yaptıklarını aktarmaktadır. Buna göre Maniheizm ve diğer dinlerin Sasani topraklarından sürülmesi için çalışmıştır. Mecûsîlik içinde ortaya çıkan farklı fikirleri önlemek istemiştir. Mecûsî din adamlarını yetiştirmek için herbedestanlar açmış, yeni Behram ateşleri kurmuştur. Kertir’in dinin kurumsallaşmasına yönelik faaliyetleri, sadece bıraktığı kitabelerde yer almış, diğer kaynaklarda ne de kendisinden ne de faaliyetlerinden söz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kartir, Mani, Nakş-ı Receb, Nakş-ı Rustem, Sasani

Kaynakça

• Alıcı, M. (2012). Kadim İran’da Din Monoteizm’den Düalizm’e Mecûsî Tanrı Anlayışı. Ayışığı Kitapları.
• Alıcı, M. (2018). Işığın Elçisi Mani ve Gnostik Düşüncesi. Divan Kitap.
• Alıcı, M. (2019). İslam Öncesi İran’da Dinî Düşünce. İçinde H. Uygur & A. Rexhepi (Ed.), İran Düşünce Tarihi (ss. 13-87). İRAM Yayınları.
• Altungök, A. (2015). İslâm Öncesi İran’da Devlet ve Ekonomi -Sâsânî Dönemi- (M.S. 226-652). Hikmetevi Yayınları.
• Ardâvîraf. (2011). Ardâvîrâfnâme (N. Yıldırım, Çev.). Pinhan.
• Asmussen, J. P. (2008). Christians In Iran. İçinde The Cambridge History of Iran (C. 3-2, ss. 924-948). Cambridge University Press.
• Aydın, M. (2007). Hıristiyan Kaynaklarına Göre Hıristiyanlık. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Balcı, M. (2016). Taşa Kazınmış Sözler İslam Öncesi Fars Öğüt Edebiyatı. Büyüyenay Yayınları.
• Boyce, M. (1979). Zoroastrians Their Religious Beliefs And Practices. Routledge & Kegan Paul.
• Carey, J. R. D. (t.y.). Relations Between The Kings and Nobility of Sassanid Persia. University of Warwick.
• Christensen, A. E. (1945). Eran der Zaman-ı Sasaniyan (R. Yasmi, Çev.).
• Dandamayev, M. A. (t.y.). Magi. İçinde Encyclopedia Iranica. Geliş tarihi 03 Mayıs 2021, gönderen https://www.iranicaonline.org/articles/magi
• Daryaee, T. (t.y.). The Political History of Ērān in the Sasanian Period. İçinde The Sasanika Project: Late Antique Near East Project (ss. 1-36). http://m-hosseini.ir/sasan/articles-1/7.pdf
• Daryaee, T. (1380). Ketibe-i Kertir Der Nakş-ı Receb. Name-i İran-ı Bastan, 1(1), 3-10.
• Daryaee, T. (2009). Sasanian Persia The Rise And Fall of An Empire. I.B. Tauris.
• Daryaee, T. (2017). Sasani Döneminde Bid’atçılığa Genel Bir Bakış (M. Yücel, Çev.). Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 217-222.
• Duchesne-Guillemin, J. (2008). Zoroastrian Religion. İçinde The Cambridge History of Iran (C. 3-2, ss. 866-908). Cambridge University Press.
• en-Nedim, E.-F. M. b. İ. (2019). El-Fihrist. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Frye, R. N. (1956). The Charisma of Kingship In Ancient Iran. Iranica Antiqua, 4.
• Frye, R. N. (1984). The History of Ancient Iran.
• Frye, R. N. (1986). The Political History Of Iran Under The Sasanians. İçinde The Cambridge History of Iran (C. 3-1, ss. 116-180). University Press.
• Garthwaite, G. R. (2011). İran Tarihi, Pers İmparatorluğu’ndan Günümüze (F. Aytuna, Çev.). İnkılap Kitabevi.
• Ghirsman, R. (1978). Iran From The Earliest Times To The Islamic Conquest. Penguin Books.
• Gnoli, G. (1989). The Idea Of Iran -An Essay on its Origin-. Istituto Italiano Per il Medio Ed Estremo Oriente.
• Huseyni, T. (1392). Kertir ve Zuhuru Siyaset-i Dini Der Evaili Devr-i Sasaniyan. Hiredname, 10, 1-20.
• Khorashadi, S., & Mousavi, S. M. (2018). How did Kartir become Kartir? The International Journal Of Humanities, 25(2), 1-20.
• Kotwal, F. M. (t.y.). Hêrbedestan. İçinde Encyclopedia Iranica (C. 12). Geliş tarihi 03 Mayıs 2021, gönderen https://www.iranicaonline.org/articles/herbedestan
• Meçin, M. M. (2019). Zerdüştiliğin Temel Öğretileri. Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Naskali, E. (2009). Sâsânîler. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. 36, ss. 174-176). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Neusner, J. (2008). Jews In Iran. İçinde The Cambridge History of Iran (C. 3-2, ss. 909-923). Cambridge University Press.
• Perikhanian, A. (2008). Iranian Society And Law. İçinde The Cambridge History of Iran (C. 3-2, ss. 627-680). Cambridge University Press.
• Pourshariati, P. (2008). Decline and Fall of the Sasanian Empire (The Sasanian–Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran). I.B. Tauris.
• Shaked, S. (t.y.). Dualism in transformation: Varieties of Religion in Sasanian Iran. University of London.
• Shaki, M. (t.y.). Dadwar, Dadwarih. İçinde Encyclopedia Iranica (C. 6). Geliş tarihi 03 Mayıs 2021, gönderen https://www.iranicaonline.org/articles/dadwar-dadwarih-respectively-judge-administrator-of-justice-lawgiver-lit
• Shenkar, M. (2015). Rethinking Sasanian Iconoclasm. Journal of the American Oriental Society, 135(3), 471-498.
• Sivrioğlu, U. T. (2016). Sāsāni İmparatorluğu Döneminde İran, Mezopotamya ve Kafkasya’da Hıristiyanlık ve Hıristiyanlar. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 3(10), 20-77.
• Skjærvø, P. O. (t.y.). Kartir. İçinde Encyclopædia Iranica (ss. 608-628). Geliş tarihi 13 Mart 2021, gönderen http://www.iranicaonline.org/articles/karti
• Skjærvø, P. O. (2005). Introduction to Zoroastrianism.
• Sprengling, M. (1953). Third Century Iran Sapor And Kartir. University Of Chicago.
• Sular, M. E. (2019). Modern İran’da Zerdüştîler. Eskiyeni Yayınları.
• Tefezzulî, A. (1378). Kertîr ve Siyaset-i İttihad-i Dîn û Devlet Der Devre-i Sasaniyan. İranname, 17, 297-307.
• Widengren, G. (2008). Manichaeism And Its Iranian Background. İçinde The Cambridge History of Iran (C. 3-2, ss. 965-990). Cambridge University Press.
• Wiesehöfer, J. (2019). Antik Pers Tarihi -Ön Asya’nın Kadim Krallığı- (M. A. İnci, Çev.). Totem Yayınları.
• Wiesehöfer, J. (2020). Erken Pers Antik Bir Dünya İmparatorluğunun Tarihi (N. Ersoy, Çev.). Totem Yayınları.
• Yıldırım, N. (2012). İran Edebiyatı (Başlangıçtan İslamiyete Kadar). Pinhan.
• Yücel, M. (t.y.). I. Hüsrev’in Hükümdarlığı Ve Bir Kurgu Olarak “Anušag-Ruwān Adaleti”nin İcadı. Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Dergisi, Cedrus, 8, 593-612.