XVII. YÜZYILIN ORTALARINDA TRABZON TOPLUMUNDA HİBE UYGULAMALARI

Yıl 2023, Sayı: 32 (Dicle Üniversitesi'nin 50. Yılına Özel 50 Makale), 254 - 270, 01.03.2023

Sabiha Altındeğer

Öz

Hibe tarih boyunca insanların birbirlerine yaptığı bir bağış işlemidir. İslam hukukunda hibenin ivazlı (karşılıklı) ve ivazsız (karşılıksız) olarak iki çeşidi bulunmaktadır. Osmanlı Devleti’nde şer’iyye mahkemesi kayıtlarında hibe örneklerine sıklıkla rastlanmaktadır. Bu çalışmada 1831, 1832 ve 1833 nolu ve Hicri 1058-1063/Miladi 1648-1653 tarihleri arasındaki kayıtları ihtiva eden Trabzon şeriyye sicillerinden faydalanılmıştır. İncelenen sicillerdeki hibe kayıtları genel olarak dikkate alındığında hibede bulunan tarafların hayır amaçlı hibeler yaptıkları gibi yakınları sayılacak kişilere de hibe yapmak suretiyle hileli işlem olarak yorumlanabilecek hibelerde de bulundukları tespit edilmiştir. Çalışmada bunlara ek olarak hibe kayıtlarının ayrıntılı bir analizi yapılarak bu konudaki anlaşmazlıklar, hibenin tarafları, konusu, ivazlı ya da ivazsız olması durumu gibi hususlar irdelenmiştir. Çalışmanın 17. Yüzyılın ikinci yarısı başlangıcında Trabzon’da hibe hususundaki genel temayülleri ve davranış şekilleri hakkında fikir vererek araştırmacılara yardımcı olması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

XVII. Yüzyıl, Trabzon, Hibe, Şer’iyye Sicilleri

Kaynakça

• Trabzon Şer‘iyye Sicilleri, Defter no. 1831.
• Trabzon Şer‘iyye Sicilleri, Defter no. 1832.
• Trabzon Şer‘iyye Sicilleri, Defter no. 1833.
• Açık, Turan. (2016). 17. Yüzyılın İlk Yarısında Trabzon’da Muhtedi Yeniçeriler, CIEPO-22 Sempozyum, 4-8 Ekim, Trabzon, s. 177-190.
• Akyılmaz, Gül. (2007). Osmanlı Miras Hukukunda Kadının Statüsü, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11 (1), 471-502.
• Akyılmaz, Gül. (2017). Osmanlı Devleti’nde Kadınların Mülkiyet Hakları ve Karşılaştıkları Sorunlar. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Özel Sayı, s. 325-364.
• Alkım, U. Bahadır vd. (2014), Redhouse Sözlüğü, Türkçe/Osmanlıca-İngilizce. Sev Yayıncılık, İstanbul 2014.
• Altındeğer, Sabiha. (2022). Uzak Ülkelerin İnsanları: XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Trabzon’un Sosyal ve Ekonomik Hayatında Köleler. Basılmamış Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Aybakan, Bilal. (2011) Teberru. TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 40, İstanbul, 215-216.
• Aydın, M. Akif. (2015). Türk Hukuk Tarihi. Beta Yayınları, İstanbul.
• Bardakoğlu, Ali. (1998). Hibe. TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 17, İstanbul, s. 421-426.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. (1976). Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, 4, Bilmen Yayınevi, İstanbul.
• Bostan, Hanefi. (2002). XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadi Hayat, TTK, Ankara.
• Cin, H.-A. Akgündüz. (2011). Türk Hukuk Tarihi. Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
• Çakır, Adem. (2015). Klasik Dönem Osmanlı Miras Hukukunda Kadının Yeri, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Demirtaş, H. Necati. (2014). Açıklamalı Osmanlı Fetvâları Fetâvâ-yı Ali Efendi. Kubbealtı Yayınları, II, İstanbul.
• Düzdağ, Ertuğrul. (2012). Şeyhülislam Ebussuud Efendi Fetvaları: Kanuni Devrinde Osmanlı Hayatı. Kapı Yayınları, İstanbul.
• İnan, Kenan. (2013) Taşrada Bir Yeniçeri Zabiti, Ebubekir Çavuş. Trabzon’da Sosyal ve İktisadi Hayat, Serander Yayınları, Trabzon, s. 253-275.
• Lowry, H. (2012). Trabzon Şehrinin İslamlaşması ve Türkleşmesi 1461-1583. Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Özcan, Aslı. (2018). Trabzon Şer’iyye Sicillerine Göre Modern Öncesi Dönemde Osmanlı Kadını (XVII. Yüzyılın İlk Yarısı). Basılmamış Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Pakalın, Mehmet Zeki. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 2, M.E.B. Yayınları, İstanbul.
• Şemseddin Sami. (2009). Kâmûs-ı Türkî. Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Şener, Abdulkadir. (1984). İslam Hukukunda Hibe. Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
• Şimşirgil, Ahmet, Ekrem Buğra Ekinci. (2008). Ahmed Cevdet Paşa ve Mecelle. KTB Yayınları, İstanbul.
• Yılmaz, İbrahim. (2017). İslam Hukukunda Hibe Yoluyla Varisleri Mirastan Mahrum Etmeye Yönelik Tasarrufların Sınırlandırılması. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8, (18), s. 211-232.