DEVELİLİ ÂŞIK SEYRANİ’NİN “ESKİ LİBAS” ADLI ŞİİRİNDE YAPISÖKÜMÜ DENEMESİ

Yıl 2023, Sayı: 32 (Dicle Üniversitesi'nin 50. Yılına Özel 50 Makale), 463 - 478, 01.03.2023

Çiğdem Akyüz Öztokmak

Öz

Bu çalışmada, halk şiirini incelemenin daha derin ve farklı yollarını açabileceği düşüncesiyle XIX. yüzyılda yaşadığı bilinen Develili Âşık Seyrani’nin “Eski Libas” adlı şiiri, Jacques Derrida’nın edebiyat, felsefe ve şiir üzerine görüşlerinden hareketle konu edilir. Çalışmada, Derrida’nın metinlerin yapısöküm prosedürüne göre okunmasını öngören görüşlerinden yola çıkılır. Her ne kadar Derrida, yapısökümün tanımlanması konusunda isteksiz olsa da yapısöküm, farklı anlama ve yorumlama olanakları tanıyan bir okuma pratiği olarak algılanır. Bu çalışmada uygulanan yapısöküm, “differance” (fark/ayrım, erteleme/öteleme), “presence” (bulunuş), “trace” (iz), “kararverilemezlik” ve “yokluk” kavramları etrafında yürütülür. Geleneksel Türk kültürünün bir şubesi olan âşık edebiyatı kapsamında bir şiirin yapısöküm yöntemiyle irdelenmesi yoluyla halk şiirinin farklı okumalarla sunacağı yeni açılımlara dikkat çekmek amaçlanır. Ayrıca bu çalışma, geleneksel metinleri yeniden dolaşıma sokarak yerel dinamikleri, “üzerine düşünmeye değer” bulmaya davet etmektedir. Ancak bu çalışmanın amacı, Seyrani gibi halk felsefesinden beslenen şairleri, post modern teorisyenlere dönüştürmek değil yapısöküm vasıtasıyla, halk şiirini/sanatını yeni perspektiflerle keşfetmeye açmaktır. “Eski Libas” şiirinde yapı sökülerek kelimeler yeniden anlamlandırılmış (kavramsallaştırılmış), şairin niyetinin metinle uyuşmayan tarafları fark edilmiş, “kararverilemezlik” ve “yokluk” kavramlarının izleri sürülmüştür. Aynı zamanda yapısöküm yöntemi, şiirde anlamın derinliği, çok katmanlılığı ve kelimelerin bağlam dolayımında sunduğu sınırsız seçenekleri görebilmeye imkân tanıyacak bir okuma pratiği sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Develili Âşık Seyrani, Eski Libas, Derrida, Gramatoloji, Yapısöküm.

Kaynakça

• Akay, H.(2003). Şiiri yeniden okumak. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Alpay, Y. (2021). Yapı(t)söküm resim-heykel-edebiyat-müzik-sinema. İstanbul: Destek Yayınları.
• Altuğ, T. (2008). Dile gelen felsefe. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Aydınalp, E. B. (2019). Burhan Sönmez'in Labirent adlı eserinde bir yapısöküm okuması- çağdaş bir metnin sınıf-içi uyarlaması. Söylem Filoloji Dergisi. 4 (1), 79-89.
• Aydoğdu, B. (2011). Türk edebiyatında Seyrânî olgusu: Develili Seyrânî ve eserleri (inceleme-metin). (Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Balkin, J. M. (2004). Yapısöküm. (Çev. Kasım Küçükalp). Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13(1), 321-332. Başaran, M. (2004).Gıyabında yerineler. Paradigma Yayınları.
• Boratav, P. N. (2000). İzahlı halk şiiri antolojisi. Tarih Vakfı Yayınları.
• Colebrook, C. (2004). Chapter nine: literature. Understanding Derrida, (Ed. Jack Raynolds-Jonathan Roffe). Continuum, 75-82.
• Culler, J.D.(1982). On deconstruction: theory and criticism after structuralism. Cornell University Press.
• Çukurlu, T. (2019). Klasik Osmanlı şiirinde gülün bülbül ve diğer hayvanlarla ilişkisi. ESTAD Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 2(1), 353-376.
• Derrida, J. (1971). Signature event context. Jacques Derrida Margins of Philosophy (Fransızcadan İngilizceye Çev. Alan Bass). The University of Chicago Press, 306-330.
• Derrida, J. (2002). Şiir nedir? (Çev.: Ahmet Sarı-M. Abdullah Arslan). Babil Yayınları.
• Derrida, J. (2006). İsim hariç (post-scriptum). Cogito Dergisi, Derrida: Yaşamı Yeniden Düşünürken. (Çev.: Zeynep Direk). Yapı Kredi Yayınları (47-48), 161-174.
• Derrida, J. (2006). İstanbul mektubu (10 Mayıs 1997). Cogito Dergisi Derrida: Yaşamı Yeniden Düşünürken. (Çev.: Zeynep Direk). Yapı Kredi Yayınları (47-48), 17-36.
• Derrida, J. (2014). Gramatoloji. (Çev.: İsmet Birkan). Bilgesu Yayınacılık.
• Descombes, V. (2002). Difference. Jacques Derrida Critical Assessments of Leading Philosophers. (Çev.: L. Scott Fox-J. M. Harding, Ed.: Zeynep Direk-Leonard Lawlor). Roudledge Publishing, 34-42.
• Direk, Z. (1998). The renovation of the notion of experience in Derrida’s philosophy. [Doctoral dissertation]. The University of Memphis.
• Direk, Z. (2006). Giriş. Cogito Dergisi Derrida: Yaşamı Yeniden Düşünürken, Yapı Kredi Yayınları (47-48), 9-17.
• Direk, Z. (2014). Paltonun eczanesi (içinde ön söz). Pinhan Yayınları, 7-14.
• Erbarıştıran, T. (2021). Türk edebiyatında örneklerle yapısöküm çözümlemeleri. Kitapyurdu Doğrudan Yayıncılık (Kdy). Friedman, N. (2004). İmge. Kitap-lık, Aylık Edebiyat Dergisi. (Çev. Kemal Atakay). 74, 80-89.
• Göksel, N. (2006). Unutma, parodi ve ironi, Cogito Dergisi Derrida: Yaşamı Yeniden Düşünürken. Yapı Kredi Yayınları (47-48), 359-370.
• Gülay, P. S. (2020). Jacques Derrida’da felsefe-edebiyat ilişkisi. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güncel Türkçe Sözlük. (2011). (Haz. Şükrü Haluk Akalın). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güngör, F. Ş. (2015). Gelenekselden yapısöküme negatif teoloji. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Howells, C. (1999). Derrida: deconstruction from phenomenology to ethics. Polity Press.
• İslamoğlu, M. (2011). Seyrânî hayatı, kişiliği, sanatı, şiirleri. Düşün Yayıncılık.
• Kasır, H. A. (1999). Seyrani. Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Özger, M. (2013). Zamana adanmış sözler’de sevgili metaforunun yapısökümü ve bir itiraz. The Journal of Academic Social Science Studies. 6(2), 1641-1652.
• Sarup, M. (2004). Post-yapısalcılık ve postmodernizm. (Çev. Abdülbaki Güçlü). İlim ve Sanat Yayınları.
• Saussure, F. d. (1998). Genel dilbilim dersleri. (Çev.: Berke Vardar). Multilingual Yayınları.
• Schopenhauer, A. (2017). Merhamet. (Çev.: Zekâi Kocatürk). Dergâh Yayınları.
• Spivak, G. C. (2014). Gramatoloji’ye önsöz. (Çev. İsmail Yılmaz). Bilgesu Yayıncılık.
• Şen, S. (2008). Modernizmden post-modernizme tarihsel bilginin epistemolojisi. (Dilthey, Heidegger, Gademer, Derrida). Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. VII(16-17), 51-69.
• Tanpınar, A. H. (1988). 19uncu asır Türk edebiyatı tarihi. Çağlayan Kitabevi.
• Yavuz, H. (1997). Felsefe yazıları. Boyut Yayıncılık.
• Yıldırım, H. O. (2018). Osmanlı nüfus defterlerinde Seyrânî ile ilgili kayıtlar, I. Uluslararası Develi-Âşık Seyrani ve Türk Kültürü Kongresi “Âşık Seyrani” Bildiri Kitabı, 17-22.
• Yurdaün, N. C. (2007). Negative analysis: an application of negative theology for the analysis of poetry. [Doctoral dissertation]. Bosphorus University.
• Yüksel, H. A. (1985). Develi’li âşık Seyrânî ve şiirleri. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.