KLASİK ŞİİRDE KİTAP METAFORU VE MELAYÊ CIZIRÎ DÎWANINDAKİ YANSIMALARI

Yıl 2025, Sayı: 40, 415 - 456, 25.10.2025

Ayhan Tek

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1696538

Öz

Klasik edebiyat metinlerinde önemli mazmunlardan biri de kitap olup bu mazmun etrafında zengin bir şiirsel bağlam oluşmuştur. Kitap ve kağıt üretiminin ilk örneklerinin dayandığı Çin, Mısır ve Yunan tarihine uzanan bu geniş kültür, Klasik edebiyatta da derin yansımalar yaratmıştır. Diğer taraftan bu edebiyatın dayandığı kültürün bir yönüyle yazılı kültür olması ve üretilen metinlerin divan ve benzeri adlarla kitaplaştırılıyor olması başlı başına önemli bir olgudur. Bu nedenle Klasik şiirin temellerini dayandırdığı İslam kültürü ve tasavvuf başta olmak üzere birçok göndermeden dolayı, Kur’an bu şiirde bir kutsal metin olarak önemli bir yer tutar. Diğer taraftan Mani’nin Erjeng isimli kitabı ve tasavvuf ve edebiyat açısından önemli görülen Mevlana Mesnevisi, Hafız Divanı gibi eserlerle tıptan felsefeye, Arap dili kaynaklarından diğer kitaplara kadar geniş bir kültür yelpazesi bu şiirde sunulmaktadır. Bu çerçevede Kürt edebiyatının en önemli yazılı metinlerinden biri olan Melayê Cizîrî Dîwan’ı da bu kültürün dikkat çekici bir metni olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada söz konusu kitap kültürü tanıtılırken bunun Melayê Cizîrî Dîwanı’ndaki yansımaları ele alınıp incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Kitap , Kitap Kültürü , Klasik Şiir , Melayê Cizîrî , Kürt Edebiyatı

BOOK METAPHOR IN CLASSICAL POETRY AND ITS REFLECTIONS IN MELAYÊ CIZIRÎ'S DÎWAN

Öz

One of the most important metaphors in classical literature is the book, and a rich poetic context has been formed around this metaphor. This broad culture, which extends back to Chinese, Egyptian and Greek history, where the first examples of book and paper production are based, has also created deep reflections in Classical literature. On the other hand, the fact that the culture on which this literature is based is in part a written culture and that the texts produced are published in books under the names of divan and similar names is an important phenomenon in itself. For this reason, the Qur'an occupies an important place as a sacred text in this poetry due to the many references, especially to Islamic culture and Sufism, on which classical poetry is based. On the other hand, a wide range of culture is presented in this poetry, from medicine to philosophy, from Arabic language sources to other books, with works such as Mani's Erjeng, Mevlana's Mesnevi and Hafiz Divan, which are considered important in terms of Sufism and literature. In this context, Melayê Cizîrî Dîwan, one of the most important written texts of Kurdish literature, is a remarkable text of this culture. In this study, this book culture will be introduced and its reflections in Melayê Cizîrî Dîwan will be discussed and analyzed.

Anahtar Kelimeler

Book , Book Culture , Classical Poetry , Melayê Cizîrî , Kurdish Literature

DI ŞI‘RA KLASÎK DA METAFORA KITABÊ Û RENGVEDANÊN WÊ DI DÎWANA MELAYÊ CIZÎRÎ DA

Öz

Di şi’ra Klasîk da kitab metafor û mezmûneke girîng e ku ji gelek aliyan ve ew hatiye bikaranîn. Ji çanda qedîm ya kitabsazîyê ji Çînê heta Misr û Yewnanan çanda kitabê di edebiyata Klasîk da jî cih girtiye û rengvedanên wê çandê têne dîtin. Ji ber ku ew çanda ku şi’ra klasîk li ser avabûye, aliyekê ve jî li ser bingehan metnan anko li ser nivîsê avabûye. Ji ber wê jî ji Qur’anê heta kitabên wek Erjenga Manî heta berhemên kanonîk yên edebî, dînî û ilmî di vê şi’rê da di nava gelek kontekstên cuda da hatine vegotin. Bi taybet ji ber ku bingeha wê edebiyatê li ser vegêrenake tesewwufî ava bûye, kitaba pîroz ya Islamiyêt Qur’an, berhemên tesewwûfî yên wekî Mesnewîya Mewlana, Dîwana Hafiz û berhemên li ser rêzimana Erebî û kitabên li ser felsefe û tibbê di vê çandê da têne dîtin. Di vê çarçoveyê da nûnereke edebiyata Klasîk ya Kurdî jî Melayê Cizîrî ye û di Dîwana wî de jî derbareyê mijara kitab û çanda kitabê gelek numûneyên balkêş hene ku mijara vê gotarê dê li ser analîz û vegêrana wan be.

Anahtar Kelimeler

Kitab , Çanda Kitabê , Şi‘ra Klasîk , Melayê Cizîrî , Edebîyata Kurdî

Kaynakça

• Schimmel, A. (1984). Calligraphy and Islamic Culture. New York University.
• Schimmel, A. (2020). İki renkli sırma: Farsça şiirin imgeleri. Alfa.
• Serin, Muhittin. (1999). “İbnü’l-Bevvâb.” DİA. (Cild: 20). r.: 534-535.
• Tek, Ayhan. (2024). Melayê Cizîrî: jîyan û tesîra edebî, şerha xezelên bijartî. Nûbihar Yayınları.
• Tökel, D. A. (2023). Divan şairi de okur’du. Ketebe.
• Xaqanî. Dîwân. https://ganjoor.net/khaghani/divankh/ghazalkh/sh367
• Yazıcı, T. (1997). “Hâfız-ı Şîrâzî.” TDV İslâm Ansiklopedisi. 15: 103-106.