Erişkin Tip Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nda Kronotip ve Klinik Özellikler

Yıl 2020, Cilt: 47 Sayı: 2, 312 - 323, 17.06.2020

Furkan Coşkun Lut Tamam Mehmet Emin Demirkol

https://doi.org/10.5798/dicletip.755717

Cited By: 2

Öz

Amaç: Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) çocukluk yıllarında başlayıp, ergenlik ve yetişkinlik döneminde de devam eden bir nörogelişimsel bozukluktur. Biyolojik ve davranışsal yönden bireyler sabahçılık ve akşamcılık şeklinde farklı kronotiplere sahiptirler. Psikiyatrik bozuklukların kronotip farklılıklarıyla ilişkili olduğu düşünülmektedir. Bu çalışmada DEHB’de kronotip ve klinik özelliklerin araştırılması amaçlanmıştır.
Yöntemler: Bu çalışma Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde yürütmüş ve kesitsel desene sahiptir. Polikliniğe ilk kez başvuran 180 olgu ve psikiyatrik öyküsü olmayan 33 sağlıklı gönüllü çalışmaya dahil edilmiştir. DEHB belirtilerini taramak ve klinik görüşmeye alınacak olguları belirlemek amacıyla Erişkin DEHB Kendi Bildirim Ölçeği ve Erişkin DEHB Tanı ve Değerlendirme Envanteri kullanılmıştır. Klinik görüşmeye alınan olgulara Erişkinlerde DEHB için Tanısal Görüşme, Sabahçılık Akşamcılık Anketi, DSM-IV Eksen I Bozuklukları İçin Yapılandırılmış Klinik Görüşme (SCID-I) uygulanmıştır. Bütün olgularda DSM-5 ölçütleri baz alınarak değerlendirme yapılmıştır.
Bulgular: DEHB’nin psikiyatri polikliniğine ilk kez başvuran olgularda görülme sıklığı %18.3 bulunmuştur. DEHB tanılı olgularda akşamcılık görülme oranı klinik popülasyona ve kontrol grubuna göre anlamlı oranda yüksek bulunmuştur. Ayrıca DEHB tanılı olgularda erkek cinsiyet ve madde kullanım oranı klinik popülasyona göre anlamlı oranda yüksek bulunmuştur.
Sonuç: DEHB, erişkin psikiyatri polikliniklerinde genel popülasyona göre daha sık görülmektedir. Bu bozukluğa sahip bireylerin biyolojik ve davranışsal ritimlerdeki farklılıklar ve eşlik eden komorbid psikiyatrik tanılar açısından da sorgulanması gerekmektedir. DEHB’nin kronobiyolojik yönü ile ilgili daha fazla sayıda çalışma yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

erişkin, dikkat eksikliği

Kaynakça

• 1. Tufan AE, Yaluğ İ. Erişkinlerde dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu: Türkiye verilerine dayalı bir gözden geçirme. Anadolu Psikiyatr Derg. 2010; 11: 351–9.
• 2. Kessler RC, Adler L, Barkley R, et al. The prevalence and correlates of adult ADHD in the United States: results from the National Comorbidity Survey Replication. Am J Psychiatry. 2006; 163: 716–23.
• 3. Tuğlu C, Şahin ÖÖ. Erişkin dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu: Nörobiyoloji, tanı sorunları ve klinik özellikler. Psikiyatr güncel yaklaşımlar. 2010; 2: 75–116.
• 4. Wasserstein J. Diagnostic issues for adolescents and adults with ADHD. J Clin Psychol. 2005; 61: 535–47.
• 5. Adler LA, Spencer T, Stein MA, Newcorn JH. Best practices in adult ADHD: Epidemiology, impairments and differential diagnosis. CNS Spectr. 2008; 13(Suppl 15): 4.
• 6. Selvi Y, Beşiroğlu L, Aydın A. Kronobiyoloji ve duygudurum bozuklukları. Psikiyatr Güncel Yaklaşımlar. 2011; 3: 368–86.
• 7. Adan A, Lachica J, Caci H, Natale V. Circadian typology and temperament and character personality dimensions. Chronobiol Int. 2010; 27: 181–93.
• 8. Emens JS, Yuhas K, Rough J, Kochar N, Peters D, Lewy AJ. Phase angle of entrainment in morning‐and evening‐types under naturalistic conditions. Chronobiol Int. 2009; 26: 474–93.
• 9. Selvi Y, Smolensky MH, Boysan M, et al. Role of patient chronotype on circadian pattern of myocardial infarction: a pilot study. Chronobiol Int. 2011; 28: 371–7.
• 10. Hasler BP, Allen JJB, Sbarra DA, Bootzin RR, Bernert RA. Morningness–eveningness and depression: Preliminary evidence for the role of the behavioral activation system and positive affect. Psychiatry Res. 2010; 176: 166–73.
• 11. Doğan S, Öncü B, Varol Saraçoğlu G, Küçükgöncü S. Erişkin dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu kendi bildirim ölçeği (ASRS-v1. 1): Türkçe formunun geçerlilik ve güvenilirliği. Anadolu Psikiyatr Derg. 2009; 10: 77–87.
• 12. Turgay IV A. DSM-IV’e Dayalı Erişkin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Tanı ve Değerlendirme Envanteri, Toronto, İntegratif Ter Enstitüsü, 1995.
• 13. Horne JA, Östberg O. A self-assessment questionnaire to determine morningness-eveningness in human circadian rhythms. Int J Chronobiol. 1976; 4: 97-110.
• 14. Corapcioglu A, Aydemir O, Yildiz M, Esen A, Koroglu E. Structured Clinical Interview for DSM-IV (SCID-I) Turkce Formu, Ankara: Hekimler Yayın Birliği, 1999.
• 15. American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-IV-TR), Washington DC: American Psychiatric Publishing, 2000.
• 16. American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5®), Arlington: American Psychiatric Publishing, 2013.
• 17. Kessler RC, Üstün TB. The world mental health (WMH) survey initiative version of the world health organization (WHO) composite international diagnostic interview (CIDI). Int J Methods Psychiatr Res. 2004; 13: 93–121.
• 18. Günay Ş, Savran C, Aksoy UM. Erişkin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Ölçeğinin (Adult ADD/ADHD DSM IV-Based Diagnostic Screening and Rating Scale) Dilsel Eşdeğerlilik, geçerlik güvenirlik ve norm çalişmasi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilim Derg. 2006; 21: 133–50.
• 19. Pündük Z, Gür H, Ercan İ. Sabahçıl-akşamcıl anketi Türkçe uyarlamasında güvenilirlik çalışması. Türk Psikiyatr Derg. 2005; 16: 40–5.
• 20. Özkürkçügil A, Aydemir O, Yıldız M, Danacı A, Köroğlu E. DSM-IV Eksen I Bozuklukları için Yapılandırılmış Klinik Görüşmenin Türkçeye Uyarlanması ve Güvenilirlik Çalışması. İlaç ve tedavi Derg. 1999; 12: 233–6.
• 21. Fayyad J, De Graaf R, Kessler R, et al. Cross-national prevalence and correlates of adult attention-deficit hyperactivity disorder. Br J Psychiatry. 2007; 190: 402–9.
• 22. Deberdt W, Thome J, Lebrec J, Kraemer S, et al. Prevalence of ADHD in nonpsychotic adult psychiatric care (ADPSYC): a multinational cross-sectional study in Europe. BMC Psychiatry. 2015; 15: 242.
• 23. Alyanak F, Yargic I, Oflaz S. Genel Psikiyatri Polikliniğinde Erişkin Dikkat Eksikliği-Hiperaktivite Bozukluğu Sıklığı ve Dikkat Eksikliği-Hiperaktivite Bozukluğuna Eşlik Eden Diğer Psikiyatrik Bozukluklar. Nöro Psikiyatr Arşivi. 2011; 48: 119-24.
• 24. Duran S, Fistikci N, Keyvan A, Bilici M, Çaliskan M. Ayaktan psikiyatri hastalarinda dikkat eksikligi ve hiperaktivite bozuklugu: yayginlik ve estanilar. Turk Psikiyatr Derg. 2014; 84–93.
• 25. Willcutt EG. The prevalence of DSM-IV attention-deficit/hyperactivity disorder: a meta-analytic review. Neurotherapeutics. 2012; 9: 490–9.
• 26. Polanczyk G, Rohde LA. Epidemiology of attention-deficit/hyperactivity disorder across the lifespan. Curr Opin Psychiatry. 2007; 20: 386–92.
• 27. Williamson D, Johnston C. Gender differences in adults with attention-deficit/hyperactivity disorder: A narrative review. Clin Psychol Rev. 2015; 40: 15–27.
• 28. Öncü B, Şenol S. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun etiyolojisi: Bütüncül yaklaşım. Klin Psikiyatr Derg. 2002; 5: 111–9.
• 29. Tamam L, Demirkol ME. Erişkin dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu ve duygudurum bozuklukları. Turkiye Klin J Psychiatry Spec Top. 2012; 5: 48–53.
• 30. Ozdemir N, Erginyavuz KA. Being a mother of children with ADHD and the problems it causes to mothers. New Trends Issues Proc Humanit Soc Sci. 2019; 6: 425–9.
• 31. Park S, Cho MJ, Chang SM, et al. Prevalence, correlates, and comorbidities of adult ADHD symptoms in Korea: results of the Korean epidemiologic catchment area study. Psychiatry Res. 2011; 186: 378–83.
• 32. Barkley RA, Murphy KR, Kwasnik D. Motor vehicle driving competencies and risks in teens and young adults with attention deficit hyperactivity disorder. Pediatrics. 1996; 98: 1089–95.
• 33. Baird AL, Coogan AN, Siddiqui A, Donev RM, Thome J. Adult attention-deficit hyperactivity disorder is associated with alterations in circadian rhythms at the behavioural, endocrine and molecular levels. Mol Psychiatry. 2012; 17: 988–95.
• 34. Bae S, Park JE, Lee YJ, et al. Gender difference in the association between adult attention deficit hyperactivity disorder symptoms and morningness–eveningness. Psychiatry Clin Neurosci. 2010; 64: 649–51.
• 35. Rybak YE, McNeely HE, Mackenzie BE, Jain UR, Levitan RD. Seasonality and circadian preference in adult attention-deficit/hyperactivity disorder: clinical and neuropsychological correlates. Compr Psychiatry. 2007; 48: 562–71.
• 36. Bumb JM, Mier D, Noelte I, et al. Associations of pineal volume, chronotype and symptom severity in adults with attention deficit hyperactivity disorder and healthy controls. Eur Neuropsychopharmacol. 2016; 26: 1119–26.
• 37. Tarakçioğlu MC, Kadak MT, Gürbüz GA, et al. Evaluation of the relationship between attention deficit hyperactivity disorder symptoms and chronotype. Arch Neuropsychiatry. 2018; 55: 54.
• 38. Bijlenga D, van der Heijden KB, Breuk M, et al. Associations between sleep characteristics, seasonal depressive symptoms, lifestyle, and ADHD symptoms in adults. J Atten Disord. 2013; 17: 261–75.
• 39. Sobanski E, Brüggemann D, Alm B, et al. Psychiatric comorbidity and functional impairment in a clinically referred sample of adults with attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD). Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci. 2007; 257: 371–7.