Dijital Çağda Nikâh: Görüntülü Çevrimiçi Evlilik Akitlerin İslâm Hukuku Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 61 Sayı: 4, 1457 - 1490, 26.12.2025

Hasan Demir

https://doi.org/10.61304/did.1716446

Öz

Son yıllarda hızla gelişen dijitalleşme süreci, iletişim ve hukuk sistemlerindeki dönüşümler, geleneksel uygulamaları önemli ölçüde değiştirmiştir; teknolojiyle şekillenen yeni yaşam biçimi, hukukî işlemlerin yanı sıra toplumsal ilişkileri de farklı bir boyuta taşımıştır. İnternetin sunduğu imkânlar sayesinde birçok süreç çevrimiçi platformlara taşınırken, evlilik akdi de bu dönüşümden etkilenmiş ve çiftlerin fiziksel olarak bir araya gelmeden nikâh akdi yapması İslâm hukuku bağlamında tartışma konusu olmuştur. İslâm hukukunda nikâhın geçerliliği, icap ve kabul, tarafların rızası, şahitlik ve mehir gibi temel unsurlara dayanmakta olup, dijital iletişimin bu unsurlara nasıl uyarlanabileceği ele alınmaktadır. Bu çalışmada, görüntülü çevrimiçi nikâhın fıkhî geçerliliği ve toplumsal etkileri analiz edilecek, nikâh akdinin sözlü veya yazılı beyanla gerçekleştirilmesinin yeterliliği, fiziksel mevcudiyet şartı ve dijital şahitliğin yeri tartışılacaktır. Ayrıca çevrimiçi nikâhın hukukî bağlayıcılığı, kimlik doğrulama süreçleri ve resmî kayıt yöntemleri değerlendirilecektir. İslâm hukukunda çevrimiçi nikâh belirli şartlarla kabul edilse de bu çalışma kesin bir yargıya varmaktan ziyade konuyu farklı açılardan akademik olarak ele almayı amaçlamaktadır. Doküman ve metin analizi yöntemleri kullanılarak İslâm hukukunun klasik normları ile çağdaş sistemler arasındaki etkileşim incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku , Dijital Çağ , Çevrimiçi Nikâh , Hukukî Geçerlilik , Fıkhî Hükümler

Nikāh in the Digital Age: Evaluation of Video Online Marriage Contracts in terms of Islamic Law

Öz

In recent years, rapid digitalization, along with transformations in communication technologies and legal systems, has profoundly altered traditional practices. The technology-driven lifestyle has shifted both social relationships and legal transactions into a new dimension. As many processes have migrated to online platforms, the marriage contract itself has been affected, giving rise to widespread discussion in Islamic law about the validity of marriages concluded without the physical presence of the parties. In Islamic law (fiqh), a marriage is valid only when its essential pillars are fulfilled: a clear offer (ījāb) and acceptance (qabūl), mutual consent, witnesses, and mahr (dower). A central question, therefore, is whether and how digital communication can satisfactorily fulfill these requirements. This study examines the jurisprudential validity and social implications of marriages contracted via online video platforms. It specifically addresses the adequacy of verbal or written declarations made remotely, the traditional requirement of physical presence, the role and validity of digital witnessing, the legal enforceability of such contracts, authentication procedures, and official registration processes. While some contemporary scholars accept online marriages under specific conditions, this study does not aim to issue a definitive ruling. Instead, it seeks to explore the issue academically from multiple perspectives, highlighting both opportunities and challenges. Employing document analysis and textual criticism, the research investigates the interaction between classical Islamic legal norms and modern technological realities, offering a balanced framework for understanding this evolving practice.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law , Digital Age , Online Nikāḥ , Legal Validity , Fiqhi Provisions

Kaynakça

• Acar, Halil İbrahim. Türk Medeni Kanununda Aile ve Miras. Bursa: Emin Yayınları, 2022.
• Aḥmad b. Ḥanbal Abū ʿAbd Allāh Aḥmad b. Muḥammad b. Ḥanbal al- Shaybānī. Musnad. ed. Shuʿayb al-Arnaʾūṭ – ʿĀdil Murshid. n.p.: Muʾassasat al- Risālah, 2001.
• Aydın, Mehmet Âkif. “Mehir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/389–391. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• ʿAynī, Abū Muḥammad Badr al-Dīn Maḥmūd b. Aḥmad b. Mūsā. al-Bināyah Sharḥ al-Hidāyah. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 1st ed., 2000.
• Baghdādī, Abū Muḥammad ʿAbd al-Wahhāb b. ʿAlī al-Taghlibī. al-Maʿūnah ʿalā Madhhab ʿUlamāʾ al-Madīnah. ed. Ḥumaysh ʿAbd al-Ḥaqq. Makkah: al- Maktabah al-Tijāriyyah, n.d.
• Baʿlī, Aḥmad b. ʿAbd Allāh Ibn Aḥmad. al-Rawḍ al-Nadī Sharḥ Kāfī al- Mubtadī fī Fiqh Imām al-Sunnah Aḥmad b. Ḥanbal al-Shaybānī. ed. ʿAbd al- Raḥmān Ḥasan Maḥmūd. Riyāḍ: Muʾassasat al-Saʿīdiyyah, n.d.
• Baghawī, Abū Muḥammad al-Ḥusayn b. Muḥammad. Sharḥ al-Sunnah. ed. Shuʿayb Arnaʾūṭ – Muḥammad Zuhayr al-Shāwish. Beirut: al-Maktabah al- Islāmiyyah, 2nd ed., 1983.
• Bayhaqī, Abū Bakr Aḥmad b. al-Ḥusayn. al-Sunan al-Kubrā. ed. Muḥammad ʿAbd al-Qādir ʿAṭā. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 2003.
• Boyalı, Handan. “Türkiye’de Vatandaş Odaklı İdare: E-Devlet Ötesi Dijitalleşen Kamu.” Bucak İşletme Fakültesi Dergisi 6/2 (2023), 172–190. https:// doi.org/10.38057/bifd.1325556
• Bujayrimī, Sulaymān b. Muḥammad b. ʿUmar al-Miṣrī. Ḥāshiyat al-Bujayrimī ʿalā al-Khaṭīb / Tuḥfat al-Ḥabīb ʿalā Sharḥ al-Khaṭīb. Beirut: Dār al-Fikr, 1995.
• Bukhārī, Abū ʿAbd Allāh Muḥammad b. Ismāʿīl. al-Jāmiʿ al-Ṣaḥīḥ. ed. Muḥammad Zuhayr. n.p.: Dār Tawq al-Najāḥ, 1422 AH.
• Buhūtī, Manṣūr b. Yūnus b. Ṣalāḥ al-Dīn. Kashshāf al-Qināʿ ʿan Matn al- Iqnāʿ. n.p.: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, n.d.
• Jassās, Abū Bakr Aḥmad b. ʿAlī al-Rāzī. Sharḥ Mukhtaṣar al-Ṭaḥāwī. Beirut: Dār al-Bashāʾir al-Islāmiyyah, 1st ed., 2010.
• Jundī, Ḍiyāʾ al-Dīn Abū al-Mawaddah Khalīl b. Isḥāq b. Mūsā. al-Tawḍīḥ fī Sharḥ Mukhtaṣar Ibn Ḥājib. ed. Aḥmad b. ʿAbd al-Karīm Najīb. n.p.: Markaz Najībiyyah, 2008.
• Çeker, Orhan. “A Discussion on Digital Marriage Contracts from the Perspective of Islamic Law.”
• Çeker, Orhan. Fıkıh Dersleri 1. Konya: Ensar Yayıncılık, 5th ed., 2011.
• Çeker, Orhan. İslam Hukukunda Akidler. İstanbul: A.H.İ. Yayıncılık, 2006.
• Çeker, Orhan (ed.). Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 3rd ed., 2016.
• Nikāh in the Digital Age: Evaluation of Video Online Marriage Contracts in terms of Islamic Law 1487 al-Desūqī, Muḥammad b. Aḥmad. Ḥāshiyat al-Desūqī ʿalā al-Sharḥ al-Kabīr. Beirut: Dār al-Fikr, n.d.
• Dawīsh, Aḥmad b. ʿAbd al-Razzāq (ed.). Fatāwā al-Lajnah al-Dāʾimah li’l- Buḥūth al-ʿIlmiyyah wa’l-Iftāʾ. Riyadh: Risālat Idārat al-Buḥūth al-ʿIlmiyyah wa’l-Iftāʾ, n.d.
• Abū Dāwūd, Sulaymān b. Ashʿath al-Azdī al-Sijistānī. al-Sunan. ed. Shuʿayb al- Arnaʾūṭ – Muḥammad Kāmil Karabellī. Beirut: Dār al-Risālah al-ʿĀlamiyyah, 2009.
• Abū Yūsuf, Yaʿqūb b. Ibrāhīm b. Ḥabīb b. Saʿd al-Kūfī. Ikhtilāf Abī Ḥanīfah wa Ibn Abī Laylā. ed. Abū al-Wafāʾ al-Afghānī. India: Lajnat Iḥyāʾ al-Maʿārif al- Nuʿmāniyyah, n.d.
• Ekinci, Ahmet. “Şiî Mezhepler Arasında İhtilaflı Bir Mesele: Müt‘a Nikâhı”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (25 Aralık 2021), 113-139. https://doi.org/10.32950/rteuifd.1010045
• Ekinci, Ahmet. “Şiî Mezheplerde Nikâh Akdi ve Boşanma”. Batman Akademi Dergisi 5/2 (14 Aralık 2021), 302-342.
• al-Sunaynkī, Abū Yaḥyā Zayn al-Dīn Zakariyyā b. Muḥammad al-Anṣārī. Fatḥ al-Wahhāb bi-Sharḥ Minhaj al-Ṭullāb. n.p.: Dār al-Fikr, 1994.
• Eren, Bilal. Biyometrik Teknolojilerin Etkili Tasarlanması ve Uygulanmasında Yeni Bir Öneri: Multimodel Teknoloji. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Gamrāwī, Muḥammad al-Zuhrī. al-Sirāj al-Wahhāj ʿalā Matn al-Minhāj. Beirut: Dār al-Maʿrifah, n.d.
• Ḥaddād, Raḍiyy al-Dīn Abū Bakr b. ʿAlī b. Muḥammad. al-Jawharah al- Nayyirah. n.p.: al-Maṭbaʿah al-Khayriyyah, 1904.
• Hamut, Ali Hasan. “Türkiye’de Dijitalleşme Olgusuna İlişkin Bibliyografya ve Bir Değerlendirme”. TRT Akademi 6/12 (31 Mayıs 2021), 600-627. https://doi. org/10.37679/trta.945280
• Ḥarāshī, Muḥammad b. ʿAbd Allāh. Sharḥ Mukhtaṣar Khalīl. Beirut: Dār Fikr li’l-Ṭibāʿah, n.d.
• al-Ḥaṣkafī, ʿAlāʾ al-Dīn Muḥammad b. ʿAlī al-Dimashqī. al-Durr al-Mukhtār Sharḥ Tanwīr al-Abṣār wa Jāmiʿ al-Biḥār. ed. ʿAbd al-Munʿim Khalīl Ibrāhīm. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 2002.
• Ḥinn, Muṣṭafā. al-Fiqh al-Manhajī ʿalā Madhhab al-Imām al-Shāfiʿī. Damascus: Dār al-Qalam, 4th ed., 1992.
• al-Ḥiṣnī, Taqī al-Dīn Abū Bakr b. Muḥammad al-Ḥusaynī. Kifāyat al-Akhyār fī Ḥall Ghāyat al-Ikhtiṣār. ed. ʿAlī ʿAbd al-Ḥamīd Baltajī – Muḥammad Wahbī Sulaymān. Damascus: Dār al-Khayr, 1994.
• Ibn Ḥajar al-Haytamī, Abū al-ʿAbbās Shihāb al-Dīn Aḥmad b. Muḥammad b. Muḥammad al-Saʿdī. Tuḥfat al-Muḥtāj bi-Sharḥ al-Minhāj (with marginalia by Shirwānī and ʿAbbādī). Miṣr: al-Maktabat al-Tijāriyyah al-Kubrā, 1983.
• Ibn Mājah, Abū ʿAbd Allāh Muḥammad b. Yazīd al-Qazwīnī. al-Sunan. ed. Shuʿayb al-Arnaʾūṭ. Beirut: Dār Risālat al-ʿĀlamiyyah, 2009.
• Ibn al-Mulaqqin, Abū Ḥafṣ ʿUmar b. ʿAlī. al-Tawḍīḥ li-Sharḥ al-Jāmiʿ al- Ṣaḥīḥ. Damascus: Dār al-Nawādir, 2008.
• Ibn Qudāmah, Muwaffaq al-Dīn ʿAbd Allāh b. Aḥmad al-Maqdisī. al-Mughnī. n.p.: Maktabat al-Qāhirah, 1968.
• Ibn Rushd, Abū al-Walīd Muḥammad b. Aḥmad b. Muḥammad al-Qurṭubī. Bidāyat al-Mujtahid wa Nihāyat al-Muqtaṣid. Cairo: Dār al-Ḥadīth, 2004.
• Ibn al-Mullaqqin, Abū Ḥafṣ Sirāj al-Dīn ʿUmar b. ʿAlī al-Anṣārī al-Miṣrī. al-Tadhkirah. ed. Muḥammad Ḥasan Muḥammad Ḥasan Ismāʿīl. Beirut: Dār al- Kutub al-ʿIlmiyyah, 2006.
• Ibn al-Naqīb, Abū al-ʿAbbās Shihāb al-Dīn Aḥmad b. Luʾluʾ al-Miṣrī. ʿUmdat al-Sālik wa ʿUddat al-Nāsik. ed. Aḥmad b. Luʾluʾ b. ʿAbd Allāh al-Rūmī al-Miṣrī Ibrāhīm. Qatar: Shuʾūn al-Dīniyyah, 1982.
• Ibn al-Humām, Kamāl al-Dīn Muḥammad b. ʿAbd al-Wāḥid al-Siwāsī al- Iskandarī. Fatḥ al-Qadīr. n.p.: Dār al-Fikr, n.d.
• ʿĪdān, ʿAbd al-ʿAzīz b. ʿAdnān – Yetāmī, Anas b. ʿĀdil. al-Dalāʾil wa al- Ishārāt ʿalā Aḥsar al-Mukhtaṣarāt li-Muḥammad b. Badr al-Dīn al-Balbānī. Kuwait: Dār al-Rakāʾiz, 2018.
• Karagöz, Uğur. Türkiye’de Kamu Yönetiminin Dijital Dönüşümü: Ulusal Veri Santrali Model Önerisi. Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku-I. ed. Namık Ayhan. İstanbul: Nesil Yayınları, 1991.
• al-Kāsānī, Abū Bakr b. Masʿūd. Badāʾiʿ al-Ṣanāʾiʿ fī Tartīb al-Sharāʾiʿ. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 1986.
• al-Kalwadhānī, Abū al-Khaṭṭāb Maḥfūẓ b. Aḥmad. al-Hidāyah. ed. ʿAbd al- Laṭīf Hamīm – Māhir Yāsīn al-Fahl. Muʾassasat Ghirās, 2004.
• al-Māwardī, Abū al-Ḥasan ʿAlī b. Muḥammad al-Baṣrī. al-Ḥāwī al-Kabīr. ed. ʿAlī Muḥammad Muʿawwaḍ – ʿĀdil Aḥmad ʿAbd al-Mawjūd. Beirut: Dār al- Kutub al-ʿIlmiyyah, 1999.
• Majmūʿ min al-ʿUlamāʾ. al-Mawsūʿah al-Fiqhiyyah al-Kuwaytiyyah. Kuwait: Wizārat al-Awqāf wa al-Shuʾūn al-Islāmiyyah, 1427 AH.
• al-Marghīnānī, ʿAlī b. Abī Bakr b. ʿAbd al-Jalīl al-Farghānī Abū al-Ḥasan Burhān al-Dīn. al-Hidāyah fī Sharḥ Bidāyat al-Mubtadī. ed. Ṭilāl Yūsuf. Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī, n.d.
• al-Mawṣilī, Abū al-Faḍl Majd al-Dīn ʿAbd Allāh b. Maḥmūd b. Mawdūd. al-Ikhtiyār li-Taʿlīl al-Mukhtār. ed. Maḥmūd Abū Daqīqah. Cairo: Maṭbaʿat al- Ḥalabī, 1937.
• al-Maydānī, ʿAbd al-Ghanī b. Ṭālib b. Ḥammādah al-Ghunaymī al-Dimashqī. al-Lubāb fī Sharḥ al-Kitāb. Beirut: al-Maktabah al-ʿIlmiyyah, n.d.
• Mezkûrî, Ellû Sadrî. Akdü’n-nikâh bi-istihdâmil-vesâitil-elektroniyye. Jember Endonezya: Kulliyyeti’l-İmâm eş-Şâfi‘î li’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye bi Cember, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Nikāh in the Digital Age: Evaluation of Video Online Marriage Contracts in terms of Islamic Law 1489 al-Miṣrī, Sirāj al-Dīn ʿUmar b. Ibrāhīm b. Muḥammad. al-Nahr al-Fāʾiq Sharḥ Kanz al-Daqāʾiq. ed. Aḥmad ʿAzw al-ʿInāyah. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 2002.
• al-Minhājī, Shams al-Dīn Muḥammad. Jawāhir al-ʿUqūd wa Muʿīn al-Quḍāt wa al-Muwaqqiʿīn wa al-Shuhūd. ed. Musʿad ʿAbd al-Ḥamīd Muḥammad Saʿdanī. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 1996.
• Molla Hüsrev, Mehmed b. Ferâmurz b. Ali. Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Gureri’lahkâm. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Mustafa, İhâb Hüseyin – Süleyman, Ahmet Fethi. ez-Zevâc ve’t-talâk ibari vesâili’l-ittisâli’l-hadîs. b.y.: y.y., 2012.
• Muslim, Abū al-Ḥusayn Muslim b. al-Ḥajjāj. al-Jāmiʿ al-Ṣaḥīḥ. ed. Muḥammad Fuʾād ʿAbd al-Bāqī. Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī, n.d.
• Nāṣir, ʿAbd Allāh b. Ibrāhīm b. ʿAbd Allāh. al-ʿUqūd al-Ilktrūniyyah: Dirāsah Fiqhiyyah Muqāranah. Vol. 1. Riyadh: Jāmiʿat al-Malik Suʿūd, n.d. https:// ketabonline.com/ar/books/18644
• al-Nafrawī, Shihāb al-Dīn Aḥmad b. Ghanīm b. Sālim al-Azharī. al-Fawākih al-Dawwānī ʿalā Risālat Ibn Abī Zayd al-Qayrawānī. n.p.: Dār al-Fikr, 1995.
• al-Nasāʾī, Abū ʿAbd al-Raḥmān Aḥmad b. Shuʿayb. Kitāb al-Sunan al-Kubrā. ed. Shuʿayb al-Arnaʾūṭ. Beirut: Muʾassasat al-Risālah, 2001.
• al-Nawawī, Abū Zakariyyā Yaḥyā b. Sharaf. al-Majmūʿ Sharḥ al-Muhadhdhab (with completions by al-Subkī and al-Muṭīʿī). Beirut: Dār al-Fikr, n.d.
• al-Nawawī, Abū Zakariyyā Yaḥyā b. Sharaf. Rawḍat al-Ṭālibīn wa ʿUmdat al- Muttaqīn. ed. Zuhayr al-Shāwīsh. Beirut: al-Maktab al-Islāmī, 2nd ed., 1991.
• Öztürk, Üzeyir. Elektronik Ortamda Yapılan Akitlerin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• al-Qāḍī ʿAbd al-Wahhāb Abū Muḥammad. al-Talqīn fī al-Fiqh al-Mālikī. ed. Abū Uways Muḥammad. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 2004.
• al-Ramlī, Abū ʿAbd Allāh Shams al-Dīn Muḥammad b. Aḥmad. Nihāyat al- Muḥtāj ilā Sharḥ al-Minhāj. Beirut: Dār al-Fikr, 1984.
• al-Rūyānī, Abū al-Maḥāsin Fakhr al-Islām ʿAbd al-Wāḥid b. Ismāʿīl. Baḥr al- Madhhab. ed. Ṭāriq Fathī al-Sayyid. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 2009.
• Sahnūn, Abū Saʿīd ʿAbd al-Salām b. Saʿīd b. Ḥabīb al-Tanūkhī. al- Mudawwanah. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 1994.
• al-Sabīʿī, Badr Nāṣir Musharriʿ. al-Masāʾil al-Fiqhiyyah al-Mustajaddah fī al-Nikāḥ maʿa Bayān mā Akhadh bihi al-Qānūn al-Kuwaytī. Kuwait: Majallat al- Waʿy al-Islāmī, Ministry of Awqāf and Islamic Affairs, 2014.
• Sevgili, Hamit. “Aile Hukuku 1”. İslâm Hukuku 2 -Ahvâl-i Şahsiyye (Şahıs- Aile-Miras). ed. Hamit Sevgili. İstanbul: Beyan Yayınları, 2024.
• al-Shaybānī, Abū ʿAbd Allāh Muḥammad b. al-Ḥasan b. Farqad. al-Aṣl. ed. Mehmet Boynukalın. Beirut: Dār Ibn Ḥazm, 2012.
• al-Shirbīnī, Shams al-Dīn Muḥammad b. Aḥmad al-Khaṭīb. Mughnī al-Muḥtāj ilā Maʿrifat Maʿānī Alfāẓ al-Minhāj. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 1994.
• al-Shirbīnī, Shams al-Dīn Muḥammad b. Aḥmad al-Khaṭīb al-Qāhirī. al-Iqnāʿ fī Ḥall Alfāẓ Abī Shujāʿ. ed. Maktab al-Buḥūth wa al-Dirāsāt. Beirut: Dār al-Fikr, n.d.
• al-Ṭayyār, ʿAbd Allāh b. Muḥammad et al. al-Fiqh al-Muyassar. Riyadh: Madār al-Waṭan, 2011.
• al-Tanūkhī, Zayn al-Dīn al-Munajjī b. ʿUthmān. al-Mumtiʿ fī Sharḥ al-Muqniʿ. ed. ʿAbd al-Malik b. ʿAbd Allāh Duḥaysh. Mecca: Maktabat al-Asadī, 3rd ed., 2003.
• al-Tirmidhī, Muḥammad b. ʿĪsā. al-Sunan. Beirut: Sharikat Maktabat wa Maṭbaʿat Muṣṭafā al-Bābī, 1975.
• ʿUlaysh, Muḥammad b. Muḥammad. Minah al-Jalīl Sharḥ Mukhtaṣar Khalīl. Beirut: Dār al-Fikr, 1989.
• al-ʿUthaymīn, Muḥammad b. Ṣāliḥ. al-Sharḥ al-Mumtiʿ ʿalā Zād al-Mustaqniʿ. n.p.: Dār Ibn al-Jawzī, 1428 AH.
• al-Wallawī, Muḥammad b. ʿAlī b. Ādam b. Mūsā al-Ityūbī. Zakhīrat al-ʿUqbā fī Sharḥ al-Mujtabā. n.p.: Dār Āl Burūm, 2003.
• Yalçın, Nursel – Gürbüz, Filiz. “Biyometrik Güvenlik Sistemlerinin İncelenmesi”. Duzce University Journal of Science and Technology 3/2 (11 Şubat 2015), 398–413.
• Yaman, Ahmet. İslam Aile Hukuku. İstanbul: Marifet Yayınları, 1999.
• Yıldırım, Nurettin. İslam Hukukunda Mehir ve Ev Eşyasıyla İlgili Anlaşmazlıklar ve Çözümleri. ed. Mehmet Macit Sevgili. Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları, 2019.
• Yılmaz, İbrahim. “İslâm Aile Hukukuna Göre İnternet Ortamında Nikâh Akdinin (Evlenme Sözleşmesinin) Kuruluşu”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 23 (2014), 59–103.
• Zebîh, Hişâm. “İnkâdu’z-Zevâci ʿan Ṭarīqī Wasāʾil al-Ittiṣāl al-Ḥadīthah bayna al-Sharʿ al-Islāmī wa Qānūn al-Usrah al-Jazāʾirī”. Majallat Ṭibnata li’l-Dirāsāt al-ʿIlmiyyah al-Akādīmiyyah 4/1 (2 Haziran 2021), 231–249.
• al-Zaylaʿī, Abū Muḥammad Fakhr al-Dīn ʿUthmān b. ʿAlī al-Bārīʾī. Tabyīn al-Ḥaqāʾiq Sharḥ Kanz al-Daqāʾiq. Cairo: al-Maṭbaʿah al-Kubrā al-Amīriyyah, 1313 AH.
• al-Zurqānī, ʿAbd al-Bāqī b. Yūsuf. Sharḥ al-Zurqānī ʿalā Mukhtaṣar Khalīl. ed. ʿAbd al-Salām Muḥammad Amīn. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 2002.
• Islam-QA. “Ḥukm Ijrāʾ ʿAqd al-Nikāḥ ʿan Ṭarīq al-Hātif wa al-Internet-al- Islām Suʾāl wa Jawāb”. Accessed 29 May 2025. https://m.islamqa.info