MU'TEZİLE'YE GÖRE KABİR AZÂBI

Yıl 2017, Cilt: 53 Sayı: 4, 151 - 177, 06.12.2017

Murat Akın

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’de kabir azâbıyla ilişkilendirilen
âyetlerin delâletleri hususunda görüş ayrılıkları olduğundan bu konu tarih
boyunca tartışılmıştır. Sünnî kaynakların çoğunda Mu’tezile’nin kabir azâbını
inkâr ettiği belirtilmektedir. Fakat Mu’tezilî ve diğer bazı sünnî kaynaklara
bakıldığında ise bu durumun gerçeği yansıtmadığı görülmektedir. Mu’tezile,
genelde bir meseleyi incelerken eleştirel bir yöntem uygulamayı ve dinî
metinleri te’vil etmeyi esas almıştır. Muhtemelen Mu’tezile’nin, kabir azâbı
hakkında kullanılan delilleri de bu yöntemlerine tâbi tutmaları ve farklı
yorumlamaları onların “kabir azâbını inkâr ediyor” diye vasıflandırılmalarına
sebep olmuştur. Bu çalışmamızda her ne kadar homojen bir yapı arzetmese de
Mu’tezile’nin kabir azâbını nasıl değerlendirdiklerini incelemeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Ölüm, Kabir, Azap Mu’tezile, Berzah

Kaynakça

• Aliyyü’l-Kârî, Ali b. Muhammed Sultan el-Herevî, Şerhu’l-fıkhı’l-ekber, Beyrut 1984. Aydınlı, Osman, Akılcı Din Söylemi-Farklı Yönleriyle Mu‘tezile Ekolü, Hititkitap Yay., Ankara 2010. Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî, Kitâbü’t-Temhîd, nşr. Richard J. Mccarty, el-Mektebetü’ş-Şarkiyye, Beyrut 1957. Bilmen, Ömer Nasuhi, Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Meâli Âlisi ve Tefsiri, Bilmen Yay., İstanbul, Tsz. Birışık, Feyzullah, Kabir Azâbı Haktır İnkârı Küfürdür, Polen Yay., İstanbul 2012. Buhâri, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil, el-Câmi’u’s-sahîh, İstanbul Tsz. Cürcânî, Seyyid Şerîf, Şerhu’l-Mevâkıf, çev. Ömer Türker, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2015. Dırâr b. Amr, Kitâbu’t-tahrîş, tah. Hüseyin Hansu, çev. Mehmet Keskin, Litera Yay., İstanbul 2014. Ebü’l-Hüseyin Yahya b. Ebi’l-Hayr b. Salim el-Umrani’l-Yemenî’ş-Şafî, el-İntisar fi’r-red ala’l Mu’tezileti’l-Kaderiyyeti’l-eşrâr, Riyad 1419/199, c. I, s. III. Ebû Hanîfe, el-Fıkhu’l-Ebsat, trc. Mustafa Öz, (İmâm-ı Âzam’ın beş eseri içinde), İstanbul 2015. Ertürk, Mustafa, “Haber-i Vâhid”, DİA, c. XIV, s. 352. Eş‘arî, Ebû Hasan Ali b. İsmail, el-İbâne an usûli’d-diyâne, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1426/2005. el-Basrî, Ebu’l-Hüseyn Muhammed b. Ali b. et-Tayyib, Kitabu’l-mu’temed fî usûli’l-fıkh, Dımeşk 1965. _______, “Haber-i Vâhid Kesin İlim İktizâ Etmez”, çev. Osman Arık, Din Felsefesi Açısından Mu’tezile Gelen-ek-i Klasik ve Çağdaş Metinler Seçkisi, İz Yay., İstanbul 2014. el-Belhî, Ebü’l-Kâsım el-Ka’bî, “Bilgi Kaynağı Olarak Haber”, çev. Hüseyin Hansu, Din Felsefesi Açısından Mu’tezile Gelen-ek-i Klasik ve Çağdaş Metinler Seçkisi, İz Yay., İstanbul 2014. el-Gaznevî, Cemaleddîn Ahmed b. Muhammed b. Saîd el-Hanefî, Kitâbü Usûlü’d-Dîn, tah. Ömer Vefîk, Beyrut 1419/1998. el-Cevziyye, İbn Kayyım, er-Rûh, Beyrut 1991. el-Îcî, Adûdiddîn, el-Mevâkıf fî İlmi’l-Kelâm, Beyrut, Tsz. el-Mâtürîdî, Ebû Mansur, Te’vîlâtü’l-Kur’ân, tah., Murtaza Bedir, Mürâcat Bekir Topaloğlu, Dâru’l-Mîzan, İstanbul 2008, c. XIII Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-İktisâd fi’l-i‘tikâd, Dârü’l-Minhâc, Lübnan-Beyrut 1437/2016. _______, Faysalu’t-tefrika, (Mecmûatu’r-resâil içerisinde), Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1971. Girîdî, Sırrı, Nakdü’l-kelâm fî akâidi’l-İslâm, Asitane, İstanbul 1310. Gölcük, Şerafeddin, İslâm Akaidi, Esra Yay., Konya, 1988. Hansu, Hüseyin, Mu’tezile ve Hadis, Otto Yay., Ankara 2012. Harputî, Abdüllattif, Tenkihu’l-Kelâm fî Akaidi Ehli’l-İslâm, Asitane, İstanbul 1330. Hayyât, Ebû Hüseyin Abdurrahim b. Muhammed b. Osman, Kitâbü’l-intisâr ve’r-redd alâ İbn Râvendî el-mülhîd, tah. H. S. Nyberg, Beyrut 1987. İbn Manzûr, Ebû Fazl Cemaleddîn Muhammed b. Murimin, Lisanu’l-Arab, Beyrut, Tsz, c. I, s. 256. İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed, el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâi ve’n-nihal, Beyrut 1406/1986. İbnü’l-Murtezâ, Ahmed b. Yahya, Tabakâtü’l-Mu‘tezile, tah. Suzana D. Wilzer, Daru’l-Muntazır, Beyrut 1430/2009. İzmirli, İsmail Hakkı, Yeni İlm-i Kelâm, haz. Sabri Hizmetli, Umran Yay., Ankara 1981. Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasan Abdülcebbâr b. Ahmed, Şerhu’l-usûli’l-hamse, tah. Abdülkerim Osman, Kahire 2009. _______, el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîdi ve’l-Adl, tah. Abdulhalîm Mahmûd-Süleymân Dünyâ, Dâru’l-Mısriyye, Mısır, Tsz. _______, Muteşâbihu’l-Kur’ân, tah. Adnân Muhammed Zerzûr, Kahire 1969. _______, Fadlu’l-İ‘tizâl ve Tabakâtu’l-Mu‘tezile, tah. Fuâd Seyyid, Dâru’t-Tunus li’n-neşr, Cezayir 1974. _______, Mu’tezile’de Din Usûlü, (el-Muhtasar fî usûli’d-Dîn), çev. Murat Memiş, İz Yay., İstanbul 2006. _______, Tenzîhu’l-Kur’ân ani’l-Metâin, Beyrut, Tsz. Kahraman, Abdullah, “Mu’tezilî Usûlcü Ebü’l-Hüseyin el-Basrî’ye Göre Bilgi Kaynağı ve Delil Olarak Âhâd Haber”, Marife, 3/3, Kış-2003, s. 163-184. Kaplan, İbrahim – Karagöz, Nail, “Meâd”, Kelâm IV, Araştırma Yay., Ankara 2016. Makrizî, Takiyuddîn Ahmed b. Ali, el-Mevâ‘izu ve’l-İ‘tibâru bi Zikri’l-Hitati ve’l-Âsâr, Kahire 1326/1824. Mâtürîdî, Ebû Mansur Muhammed, Kitâbü’t-Tevhîd, tah. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi, Dâru Sader, Beyrut 2010. Müslim, Ebu’l-Hüseyin b. Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmi’u’s-sahîh, İstanbul, Tsz. Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymun b. Muhammed, Tabsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn, nşr. Hüseyin Atay, Şaban Ali Düzgün, Ankara, TDV Yay., 2004. Okuyan, Mehmet, Kur’ân’ı Kerim’e Göre Kabir Azâbı, Düşün Yay., İstanbul 2015. Özdemir, Metin, “Kabir Azâbı Tartışmasına Farklı Bir Bakış”, İslâmiyât Dergisi, c. 5, sy. 3, Ankara 2002. Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer el-Hatîb, el-Mahsûl fî ilmi usûli’l-fıkh, tah. Câbir Feyyâz Alvânî, tsz. Sâbûnî, Nûreddîn, Mâtürîdiyye Akâidi, çev. Bekir Topaloğlu, TDV Yay., Ankara 2005. Sarmış, İbrahim, Rivayetler ve Yorumlarla Akaid Oluşturmak ve Kabir azâbı, Düşün Yay., İstanbul 2013. Suyutî, Celalüddîn Abdurrahman b. Ebi Bekr, Tahrîcü ehadîsi Şerhi’l-Mevakıf fî İlm-i Kelam, tah. Yusuf Abdurrahman el-Meraşlî, Dârü’l-Ma’rife, Beyrut 1986. Taftazânî, Sa‘deddîn Mes‘ud b. Ömer b. Abdullâh, Şerhu’l-Akaid, tah. Muhammed Adnan Derviş, Tsz. Yavuz, Yusuf Şevki, “Haber-i Vâhid”, DİA, c. XIV. Yücedoğru,Tevfik, “İtikâdî İlkelerin Tespiti”, SÜİFD, sy. 19. Zemahşerî, Muhammed b. Ömer, Tefsîru’l-Keşşâf an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve uyûni’l- ekâvîli fî vucûhi’t-te’vîl, Beyrut-Lübnan 1429/2008.