TRADITION OF EDUCATION AND MADRASAS IN THE KHANETE OF KOKAND

Yıl 2018, Cilt: 54 Sayı: 3, 149 - 166, 15.09.2018

Aiitmamat Karıev

Öz

The
progress achieved by Muslims in Islamic sciences is closely related to the
Arabic-Persian-Turkic cultural pool. The Turkish school among them that could
strike a good balance between dogmas and mind continue to be researched from
many perspectives today as well. There is not enough research yet on the
education system of the Khanete of Kokand, which is the subject of our study.
Therefore, it remains as a subject that is still unknown for the Turkic world.
For this reason, this study examines the history of the Khanete of Kokand, and
its education system, the place of education in its administrative structure,
the analysis of the domestic education system by the Czarist Russian
scientists. This study analyses the suggestion, in light of the information
obtained in this framework, that the Khanete has an established education
system.

Anahtar Kelimeler

Khanete of Kokand, Education, School, Madrasa, Karihane, Mosque, Hangah

HOKAND HANLIĞI’NIN EĞİTİM GELENEĞİ VE MEDRESELER

Öz

Müslüman toplumunun İslâmî ilimler konusunda bazı ilerlemeleri
yakalaması Arap-Fars-Türk kültür havzalarıyla yakından ilişkilidir. Bunlardan
özellikle nass ile akıl dengesini iyi ayarlayabilen Türk ekolü, günümüzde
birçok açıdan araştırılmaya devam edilmektedir. Makalemizde bu ekolün Türkistan
kolu Hokand Hanlığı üzerinden ele alınmaya çalışılacaktır. Araştırmamıza konu
olan Hokand Hanlığı’nın eğitim sistemi henüz yeteri kadar araştırılmamıştır. Bu
sebeple de, Türk dünyası için henüz meçhul bir konu olarak kalmaya devam
etmektedir. Bu nedenle makalede Hokand Hanlığı’nın tarihçesi, Hanlığın eğitim
sistemi ve idarî yapısı içerisinde eğitimin yeri, Çarlık Rusyası bilim adamları
tarafından yerli eğitim sisteminin analiz edilişi gibi konular üzerinde
durulmuştur. Bu çerçevede elde edilen bilgiler doğrultusunda, Hanlığın oturmuş
bir eğitim sistemine sahip olduğu temel tezi işlenmeye çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Hokand Hanlığı, Eğitim, Mektep, Medrese, Kârîhâne, Câmi, Hangâh

Kaynakça

• Abdulgaffarov, S. “Kratkiy Oçerk Kokandskogo Hanstva do Ego Zavoevanie Ego Russkim”. Turkestanskago Vedomosti sy. 29 (1891): 8-23.
• Abdurahimov, E. F. “Medrese v Turkestanskom Krae (v kontse XIX veka)”. Yujno Kazahstanskiy Universitet im. M. Auezova. sy. 94: 2-7.
• Babacanov, М. Kokandskoe Hanstvo; Vlast, Politika, Relegiya. Тоkyo-Таşkent: Nihu Program İslâmic Area Studies Center At The University Of Tokyo (TİAS) ve Özbekistan Cumhuriyeti İlimler Akademisi Şarkiyat Araştırmaları 2010.
• Babadcanov, B., Muminov, A. K. Fon Kyungelgen, A. Disputı Musulmanskih Religioznıh Avteritetov v Sentralnoy Azii v XX veke. Almatı: Dayk-Press, 2007.
• Bendrikov, K. E. Оçerki po İstorii Narodnogo Obrozavaniya v Turkestane 1865-1924. Moskova: Nauk, 1960.
• Beysembiev, T. K. Tarih-i Şahruhi’ kak istoriçeskiy istoçnik. Almatı: Kazakistan Bilimler Akademisi Yayınları, 1987.
• Bregell, Yuri. An Historical Atlas of Central Asia. Leiden-Boston 2003.
• Bulatova, V. Medrese Baeakhana – Barakhon Madrasi. Taşkent: İzdatelstvo Uzbekiston, 1972.
• Bulduk, Üçler. Hokand Hanlığı ve İbret’in Fergâna Tarihi. Ankara: Berikan Yayınevi, 2006.
• Dobrmıslov, A. H. Taşkent v Proşlom i Nastoyaşşem-İstoriçeskiy Oçerk. Taşkent: 1912.
• Durusoy, Ali. “eş-Şemsiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 530-531. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Demiroğlu, Hasan. “Rus Sömürgeciliği”. Sömürgecilik Tarihi. Eskişehir, 2014.
• Ejegodnik Ferganskoy Oblasti. Novıy Margelan: Ferganskogo Oblastnogo Statiçeskago Komiteta, Baskı: 3. 1904.
• Ejegodnik Ferganskoy Oblasti. Novıy Margelan: İzdanie Ferganskogo Oblastnogo Statistiçeskago Komiteta. 1. Baskı. 1902.
• Ergaşev, F. - Obidov, D. Milliy Talim Tarihidan. i.n: Akademiya, 1998.
• Fayzullaev, R. - Аbdulahatov, N. Muhammed Yusuf Hazin Marginaniy. Taşkent: Sharq Yayınevi, 2013.
• Fıtrat, A. Buhara’da Cedidçilik Eğitimi Reformu-Münazara ve Hind Seyyahının Kıssası. Haz. Seyfettin Erşahin. Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı, 2000.
• Hasaniy, Macit. Yurt Boynidagi Kiliç Yoki İstilo. Taşkent: Adolat, 1997.
• Hayit, Baymırza. Türkistan Rusya ile Çin Arasında. İstanbul: OtağYayınevi,1975.
• Hayri Çapraz. “Çarlık Rusyası’nın Türkistan’da Hâkimiyet Kurması”. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi sy. 24 (Aralık 2011): 51-78.
• Horoşkin, A. P. Oçerki Taşkenta Sbornik Statey Kasayuşih do Turkestanskogo Kraya. S. Petersburg: 1876.
• Horoşkin, A. P. Sbornik Statey Kasayuşihsya do Turkestanskogo Kray. S. Petersburg: Tipografiya i Hrommolitografiya L. Тranşelya.
• İshakhon Töre İbrat. Tarihu Fargona. Taşkent: Maneviyat Yayınları, 2005.
• Durmuş, İsmail. “Kazvînî, Hatîb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi c. 40: 156-157. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Kattaev, K. Samarkant Madrasalari va İ’lmu Fan Rivaci. Samarkant: Zarafşan, 2003.
• Kılıç, Hulusi. “el-Kâfiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c. 24: 153-154. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• ----------. “Molla Câmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c. 30: 153-154. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Maev, N. H. Aziatskiy Taşkent: Materialı dlya Statistiki Turkestanskago Kraya. 2. Baskı. S. Petersburg: 1876.
• Middendorf, A. Oçerki Ferganskoy Dolini. S. Petersburg: 1882.
• Muhammad Hakim Hon. Muntahabu’t-Tavarih. Çev; Ş. Vahitov. Taşkent: Yangi Asr Avlodi, 2009.
• Muhammed Gaziy Marginaniy-Fayzullaev, R. - Abdulahatov, A. Hocahon Hoca Rac’î Merginanî. Taşkent: Noshir, 2016.
• Nalivkin, V. P. Kratkaya istoriya Kokandskogo Hantsva. Kazan: İmparatorluk Üniversitesi Matbaası, 1886.
• Ostroumov, N. Jurnal Ministerstva Narodnogo Prosveşeniya. S. Petersburg: Senatskaya Tipografiya, 1906.
• -----------. Jurnal Ministerstva Narodnogo Prosveşeniya. S. Petersburg: Senatskaya Tipografiya, 1907.
• ---------. Sartı – Etnografiçeskie Materialı. Taşkent: Tipo-Litografiya torg. Doma “F. i G. Bt.
• Paşino, P. İ. Turkestanskiy Kray v 1866 godu. S. Petersburg: 1868.
• Romadin V. A. - Mokoev A. - Abdiev T. - Kojobekov M. Kırgızdardın jana Kırgızstandın Tarıhıy Bulaktarı. Bişkek: Mega Medya Yayınları, 2002.
• Saotov, S. Uzbekiston SSR Tarihidan Ukuv Kullanması. Taşkent: i.n:1973.
• Saray, Mehmet. Rus İşgali Devrinde Osmanlı İle Türkistan Hanlıkları Arasındaki Siyasî Münasebetler (1775-1875) Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1994.
• Sebrennikov, A. Kokanskiy Pohod 1875-1876.
• Şeşen, Ramazan. “Buhâra”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi c.6. 363-367. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Teyh, N. E. Materialı dlya Statistiçeskogo Opisaniya Ferganskoy Oblasti – Rezultatı po Zemlenogo – Podatnıh Rabot. 5. Baskı. Gor. Skobeley: 1910.
• Мirzo Olim Mahmud Hoci. Tarihi Тurkistan. Taşkent: Yangi Asr Avlodi, 2009.
• Маgzuniy, Ziyabidin, (Maksım). Fergana Handarının Tarihi. Çev. Моlla Sabır Dosbolov-Omor Sooronov. Bişkek: Тurar, Bişkek: 2007.