THE EFFECTS OF MADHHAB FACTOR ON HADITH COMMENTARY: OTTOMAN MUHADDITH AL-KAMAKHI’S AL-MUHAYYA

Yıl 2021, Cilt: 57 Sayı: 3, 819 - 848, 15.09.2021

Fatma Altıntaş

Öz

Many commentaries have been written on al-Muwatta, a hadith book compiled by Malik b. Anas (b. 179/795). Al-Kamakhi (d. 1171/1757), an Ottoman hadith scholar of the 18th century, is an important scholar who wrote one of the commentaries on al-Muwatta. His commentary named al-Muhayya fi kashf asrar al-Muwatta has been written on Imam Muhammad b. Hasan al-Shaybani’s Muwatta narration. Al-Muhayya is important both for the period and geography in which it was written, as well as the resources it utilized and its own annotation methods.

As with all kinds of understanding and interpretation activities, the legal madhhab a commentator is affiliated with has an effect on the interpretations along with many factors. It is clearly possible to see this kind of influence when the commentators perform studies on works that include views of other madhhabs that they are not affiliated with. This study deals with reflections of the Hanafi identity over the issues that create conflict between the Maliki and the Hanafi Schools via the annotations of the Ottoman Hanafi Muhaddith al-Kamakhi.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Commentary, al-Muhayya, al-Muwatta, Madhhab.

OSMANLI MUHADDİSLERİNDEN KEMÂHÎ’NİN EL-MÜHEYYÂ ADLI ŞERHİNDE MEZHEP FAKTÖRÜNÜN ETKİLERİ

Öz

Mâlik b. Enes (ö. 179/795) tarafından derlenen el-Muvattaʾ üzerine birçok şerh çalışması yapılmıştır. 18. yüzyılın Osmanlı muhaddislerinden Kemâhî (ö. 1171/1757), muteber hadis kitaplarından birisi olan el-Muvattaʾ üzerine şerh yazan önemli bir isimdir. Kemâhî’nin Muvattaʾnın İmam Muhammed b. Hasen eş-Şeybânî rivayeti üzerine yazdığı el-Müheyyâ fî keşf-i esrâri’l-Muvattaʾ adlı şerh, hem yazıldığı dönem ve coğrafya, hem istifâde ettiği kaynaklar hem de kendisine has şerh yöntemleri açısından önem taşımaktadır.

Her türlü anlama ve yorumlama faaliyetinde olduğu gibi, hadis şârihlerinin rivayetleri şerh edişlerinde -birçok etkenle birlikte- müntesibi oldukları amelî mezhepler de etkide bulunmaktadır. Şârihlerin, mensubu olmadıkları mezheplerin görüşlerinin yoğunlukla bulunduğu eserler üzerine yaptıkları çalışmalarda, mensubu bulundukları mezhebin etkisini daha net görmek mümkündür. Bu çalışmada, Osmanlı muhaddislerinden Hanefî mezhebine mensup el-Kemâhî’nin Muvattaʾ şerhinde, Mâlikî ve Hanefî mezhebi arasında ihtilaf oluşturan meseleler üzerinden Hanefî kimliğinin yansımaları üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Şerh, el-Müheyyâ, el-Muvatta, Mezhep

Kaynakça

• Aliyyü’l-Kārî, Nûreddîn Ebü’l-Hasen. Fethü’l-mugattâ şerhü’l-Muvattâ bi rivâyeti Muhammed b. el Hasen eş-Şeybânî. Beyrut: Dâru’l-Kütüb, 2018.
• Aliyyü’l-Kārî, Nûreddîn Ebü’l-Hasen. Tezyînü’l-ibâre li-tahsîni’l-işâre. Kazan: Mektebetü’ş-Şeriketi, 1902.
• Aslan, Recep. “Kulleteyn İle İlgili Rivâyetin İsnâd ve Metin Açısından Değerlendirilmesi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11/3 (2011), 139-162.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa‘d et-Tücîbî. el-Müntekâ Şerhu’l-Muvattaʾ. Kâhire: Matbaatü’s-Saâde, 1332.
• Beyhakī, Ahmed b. Hüseyn. Ma’rifetü’s-sünen ve’l-âsâr. Kâhire: Dâru’l-Vefâ, 1991.
• Beyhakī, Ahmed b. Hüseyn. Sünenü’l-kübrâ. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn . Keşşâfü’l-kınâʿ ʿan (metn)i’l-İknâʿ. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen. Sünen. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Ebû Davûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk b. Beşîr b. Şeddâd b. Ömer es-Sicistânî el-Ezdî. Mesâilü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel Rivâyetü Davûd es-Sicistânî,. Mısır: Mektebetü İbn Teymiyye, 1999.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-Vasît fi’l-mezheb. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 1417.
• Güleç, Mahmut. Teşehhüdde Şehâdet Parmağının Durumu. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Güler, Zekeriya vd. (ed.). Osmanlı’da İlm-i Hadis. İstanbul: İsar Yayınları, 2020.
• Heyet. el-Mevsûatü’l-fıkhiyye el-Kuveytiyye. Kuveyt: Vizâratü’l-Evkâf, 1427.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. el-İstizkâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2000.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. et-Temhîd limâ fi’l-Muvaṭṭaʾ mine’l-meʿânî ve’l-esânîd. 24 Cilt. Vizâratu Umumi’l-Evkâf, 1387.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkī. Mecmûʿatü rasâʾili İbn ʿÂbidîn. Şirket-i Sahafiye-i Osmaniye, 1325.
• İbn Kudâme, el-Makdisî. el-Muğnî. Kâhire: Mektebetü’l-Kâhire, 1968.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn. el-Bahrü’r-râʾik. Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-müktesid. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2004.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî, el-Beyân ve’t-tahsîl. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddin. Câmiʿu’l-usûl li-ehâdîsi’r-Rasûl. Beyrut: Mektebetü’l-Hulvânî, 1971.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fethu’l-kadîr li’l-ʿâcizi’l-fakîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İmam Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1990.
• Kahraman, Hüseyin. “Fıkhî Hadislerin Delil Değeri Bağlamında ‘Ruâf Hadisi’ nin Tahric ve Tenkidi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/2 (2009), 141-155.
• Kahraman, Hüseyin. “Hadis Şerhinde Mezhep Faktörü”. Usûl İslam Araştırmaları 7/7 (2007), 15-34.
• Kallek, Cengiz. “Kulle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/357-358. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002.
• Kandemir, Yaşar. “Muvattaʾ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/416-418. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2007.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemü’l-Müellifîn. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1993.
• Kemâhî, Osman b. Yâkûb b. Hüseyin b. Mustafâ el-İslâmbôlî er-Rûmî. el-Müheyyâ fî keşf-i esrâri’l-Muvattaʾ. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2005.
• Khaldi, Smain. İmam Mâlik ve Muvattaʾ Adlı Eseri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Kızılkaya Yılmaz, Rahile. Çağdaş Hadis Tartışmaları ve Muvattaʾ. İstanbul: İfav, 2020.
• Leknevî, Abdülhay b. Muhammed b. Abdilhalîm. Ta’liku’l-mümecced alâ Muvattaʾ İmam Muhammed. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2005.
• Mâlik b. Enes. el-Muvattaʾ (Muhammed b. Hasen eş-Şeybânî Rivayeti). Mektebetü’l-İlmiyye, 1979.
• Mâlik b. Enes. el-Muvattaʾ (Yahyâ b. Yahyâ el-Leysî Rivayeti). Müessesetü Zâyed b. Sultan, 2004.
• Mâlik b. Enes. Muvattaʾ İmam Mâlik Rivayeti Muhammed b. Hasen eş-Şeybânî. Kâhire: Vizâratü’l-Evkâf, 1994.
• Mâlik b. Enes. Müdevvene. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Hâvi’l-kebîr. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâleddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-Kemâl. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• Nevevî, Ebû Zekeriyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Ravzatu’t-tâlibîn ve umdetü’l-müftiyyîn. Beyrut: Mektebetu’l-İslâmî, 1991.
• Oral, Kenan. Muvattaʾnın Oluşum Süreci Nüsha Farklılıkları ve Nedenleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Özkan, Halit. Hadis Şerh Literatürü I. ed. Mustafa Macit Karagözoğlu. İstanbul: İfav, 2020.
• Polat, Salahattin. Mürsel hadisler ve Delil Olma Yönünden Değeri. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul: 2010.
• Râfiî, Ebü’l-Kāsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm el-Kazvînî. Fethu’l-ʿazîz fî şerhi’l-Vecîz. Dâru’l-Fikr, ts.
• Rûyânî, Ebü’l-Mehâsin Fahrülislâm Abdülvâhid b. İsmâîl b. Ahmed . Bahrü’l-mezheb fî fürûʿı mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• San‘ânî, Ebû İbrâhîm İzzüddîn Muhammed b. el-İmâm el-Mütevekkil-Alellâh İsmâîl. et-Tenvîr şerhu Câmii’s-sağîr. Riyad: Mektebetü Dâru’s-Selâm, 2011.
• Saylan, Şenol - Yi̇ği̇t, Yusuf. “Teşehhütte [Şahadet Parmağıyla İşaret Esnasında Diğer] Parmakların Yumulması Hususunda Şüphenin Giderilmesi”. Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (KTUİFD) 4/2 (2017), 183-213.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1993.
• Şahin, Sami. “Tahiyyatta Parmakla İşaret Etme ile İlgili Rivayetlerin Tahlili ve Fıkhi Yaklaşımlar”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/ (2010), 197-242.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasen. Kitâbü’l-Âsâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, ts.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasen. el-Hücce alâ ehli’l-Medine. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1403.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Şerhu Meâni’l-Âsâr. Mısır: Âlemü’l-Kütüp, 1994.
• Taş, Aydın. “Şeybânî, Muhammed b. Hasan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/38-43. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010.
• Taşköprîzâde Ahmed b. Mustafa. Miftâhu’s-sa‘âde ve misbâhu’s-siyâde fî mevzû‘âti’l-ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Turhan, Halil İbrahim. “Pîrîzâde İbrâhîm Efendi’nin Şerhu’l-Muvatta’ li’ş-Şeybânî’sindeki Şerh Yöntemi ve Eserin Hadis Şerh Literatüründeki Yeri”. Osmanlı Düşüncesi Kaynakları ve Tartışma Konuları. 615-629. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2019.
• Türcan, Zişan. “Anadolu’da Hadis Şerhçiliği”. Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dâru’l-Hadisler Sempozyumu. Samsun, 2011.
• Türcan, Zişan. “Osmanlı Dönemi Hadis Şerhlerinin Şerh Literatürü İçindeki Yeri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11/21 (2013), 143-164.
• Yıldırım, Selahattin. “Osmanlı Muhaddislerinden el-Kemâhî ve el-Müheyyâ İsimli Muvattaʾ Şerhi”. Ekev Akademi Dergisi, 197-220.
• Zeidan, Abdullah. Osmanlı Muhaddisi Kemahlı Osmân b. Yâkûb ve el-Müheyyâ adlı Muvattaʾ Şerhi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 2010.
• Zuhaylî, Vehbe. İslâm Fıkhı Ansiklopedisi. İstanbul: Risâle Yayınları, 1994.
• Zürkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilbâkī b. Yûsuf. Ebhecü’l-mesâlik bi-şerhi Muvattaʾi’l-İmâm Mâlik. Kâhire: Mektebetü’s-Sekâfe, 2003.