TASAWWUF IN TERMS OF DEVOTION TO THE QUR'ĀN AND SUNNAH

Yıl 2021, Cilt: 57 Sayı: 4, 1187 - 1216, 15.12.2021

Ayşe Mine Akar

Öz

Tasawwuf (ṣūfism) derives its legitimacy from the life of the Prophet because two aspects are very evident in his lifestyle: An ascetic life and not being content with fardhs. The first two centuries of the hijra, including the Prophet’s period called the period of asceticism. When it comes to the third century, it is seen that the opponents of ṣūfism systematically criticized and oppressed the ṣūfīs. A good consequence of this is the ṣūfī classics written in the fourth and fifth centuries. Two points are noteworthy in these works: First, the purpose of writing the works we have mentioned; the second is to reveal that the words that make up the terminology of ṣūfism are derived from the divine texts. The two concepts that are not included in this period are the concepts of Haqīqat alMuhammadiyya and perfect man, which have a great place in the philosophical period of tasawwuf and especially in the metaphysics of Ibn al-‘Arabī. The first of these concepts explains how creation happened, while the other explains the purpose of creation. The common feature of both concepts is that they are born from the ontological position of the Prophet.

Anahtar Kelimeler

Tasawwuf, Qurʾān, Sunnah, Adherence to Sunnah, Ṣūfī classics, Haqīqat al-Muhammadiyya, Perfect Man.

KUR’ÂN VE SÜNNETE BAĞLILIĞI AÇISINDAN TASAVVUF

Öz

Tasavvuf, meşrûiyetini Hz. Peygamber’in hayatından alır çünkü onun hayat tarzında iki husus çok belirgindir: Zâhidâne bir yaşam ve farzlarla yetinmeme. Tasavvuf tarihi açısından bakıldığında, Hz. Peygamber’i de içine alan hicrî ilk iki asır zühd dönemi adıyla anılır. Üçüncü yüzyıla gelindiğinde ise, tasavvuf karşıtlarının sistematik biçimde sûfîlere yönelik eleştiri ve baskıları görülmektedir. Bunun -tasavvufî ifadeyle- hayırlı sonucu, tasavvufun meşrû bir ilim olduğunu muhaliflere anlatma gayesi güden dört ve beşinci yüzyıllarda yazılmış tasavvuf klasikleridir. Bu eserlerde iki husus dikkat çekicidir: Birincisi, eserlerin zikrettiğimiz yazılış amacı; ikincisi ise, tasavvuf terminolojisini oluşturan kelimelerin naslardan istinbat edildiğinin ortaya konulmuş olmasıdır. Bu dönemde yer almayan iki kavram ise, felsefî dönem tasavvufunda ve özellikle İbnü’l-Arabî’nin metafiziğinde büyük bir yer tutmuş olan hakîkat-i Muhammediyye ve insan-ı kâmil kavramlarıdır. Bu kavramlardan birincisi, yaratılışın nasıl olduğunu açıklarken; diğeri de yaratılış amacını izâh etmektedir. Her iki kavramın ortak özelliği ise, Hz. Peygamber’in ontolojik konumundan doğmuş olmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Kur’ân, Sünnet, Sünnete Bağlılık, Tasavvuf Klasikleri, Hakîkat-i Muhammediyye, İnsan-ı Kâmil.

Kaynakça

• Abdullah b. Mübârek. ez-Zühd ve’r-rekâik. thk. Ahmed Ferîd. Riyad: Dârü’l-Mi’rac ed-Devliyye, 1995.
• Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmâil b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs ammâ iştehere mine’l-ehâdîs alâ elsineti’n-nâs. thk. Yûsuf b. Mahmûd el-Hâc Ahmed. Dımaşk: Mektebetü’l-İlmi’l-Hadîs, 2001.
• Afîfî, Ebü’l-Alâ. “Müslümanların Logos/Kelime Nazariyeleri”. çev. Ekrem Demirli. İslâm Düşüncesi Üzerine Makaleler. 61-107. İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Baskı., 2011.
• Başer, Hacı Bayram. Şeriat ve Hakikat Tasavvufun Teşekkül Süreci. İstanbul: Klasik, 2017.
• Başer, Hacı Bayram. “Tasavvufî Yöntemdeki Tutarlılığın Dayanağı Olarak İttibâ-i Rasûl Anlayışı: Cüneyd-i Bağdâdî ve İbnü’l-Arabî Arasında Mukayeseli Bir Değerlendirme”. Uluslararası İbnü’l Arabi Sempozyumu: İnsanlığın Hakikat Arayışı ve İbnü’l Arabi. 567-595. Malatya: 2018.
• Başer, Hacı Bayram. “Teşekkül Döneminde Tasavvuf”. İslâm Düşünce Atlası. ed. İbrahim Halil Üçer. 1/279-287. İstanbul: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2017.
• Böwering, Gerhard. “Zulme Uğrayan ve İlhâdla Suçlanan İlk Sufîler”. çev. Abdurrezzak Tek. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (2003), 361-384.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl. Sahîhu’l-Buhârî. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 2002.
• Cendî, Müeyyedüddîn. Şerhu Fusûsi’l-hikem. thk. Seyyid Celâleddîn Aştiyânî. Kum: Bûstân-ı Kitâb, 2. Baskı, 2008.
• Ceyhan, Semih. “Vakit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/491-492. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Cîlî, Abdülkerîm b. İbrâhîm. İnsan-ı Kâmil. çev. Abdülaziz Mecdî Tolun. nşr. Selçuk Eraydın vd. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Taʿrîfât: Tasavvuf Istılahları. çev. Abdülaziz Mecdî Tolun - Abdulrahman Acer. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Çavuşoğlu, Ali. “Yaratılış-Hz. Muhammed İlişkisi Çerçevesinde Kullanılan ‘Nûr-ı Muhammed, Akl-ı Evvel’ Kavramları ve Edebî, Tasavvufî Metinlerdeki Yansımaları”. Kültür Coğrafyamızda Hz. Muhammed, Uluslararası Sempozyum (Orta Asya, Kafkasya ve Balkanlar) 2 (2011), 196-207.
• Demirci, Mehmet. “Alvarlı Efe’nin Dîvân’ında Nûr-i Muhammedî İzleri”. Uluslararası Hâce Muhammed Lutfî (Alvarlı Efe) Sempozyumu 2 (2013), 383-391.
• Demirci, Mehmet. “Hakîkat-i Muhammediyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/179-180. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Demirci, Mehmet. “Hâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/216-218. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Demirci, Mehmet. “Nûr-ı Muhammedî”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1983), 239-258.
• Demirli, Ekrem. “‘Zahirî’ İlimlerin Otoritesi Karşısında Tasavvuf’un Meşruiyet Arayışı”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Darulfunun İlahiyat] 15 (2007), 219-244.
• Döner, Nuran. Sûfîlere Göre Hz. Peygamber. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
• Düzgün, Şaban Ali. “İnsan Onuru ve Toplumsal Yaşam İçin Etik”. Kelam Araştırmaları Dergisi [Kader] 5/1 (2007), 1-12.
• Eraydın, Selçuk. “Hakikat-ı Muhammediyye ve İlgili Beyitler”. Diyanet İlmî Dergi [Diyanet Dergisi] 25/4 (1989), 131-143.
• Erginli, Zafer. “Muhâsibî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/13-16. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Erkaya, Mahmud Esad. Kur’ân Kaynaklı Tasavvuf Kavramları. Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Ferîdüddîn Attâr, Ebû Hâmid Ferîdüddîn Muhammed b. Ebî Bekr İbrâhîm-i Nîsâbûrî. Tezkiretü’l-evliyâ. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Semerkand, 3. Basım, 2015.
• Göztepe, Yüksel. “Hâl ve Makâmın Analizine Yönelik İlk Girişimler”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (2008), 407-417.
• Güler, Zülfi. “Yunus Emre’nin Nur-ı Muhammedî Anlatımının Türk Yaratılış Destanlarıyla Benzerliği”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi [Fırat Üniversitesi Dergisi: Sosyal Bilimler] 16/2 (2006), 63-72.
• Hallâc-ı Mansûr. Kitâbu’t-Tavâsîn. çev. Yaşar Nuri Öztürk. İstanbul: Fatih Yayınevi, 1976.
• Hücvirî. Keşfu’l-Mahcûb Hakîkat Bilgisi. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: 2014.
• Hücvirî. Keşfü’l-mahcûb. çev. Mahmûd Ahmed Mâzî Ebü’l-Azâm. Kahire: Mektebetü’s-Sıkâfeti’d-Dîniyye, 2007.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn. Fusûsu’l-hikem. thk. Ebü’l-Alâ Afîfî. Beyrût: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, ts.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn. Fütûhât-ı Mekkiyye. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2007-2012.
• Kandemir, Yaşar. “Abdullah b. Ömer b. Hattâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/126-128. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Karadaş, Cağfer. “Muhyiddin İbn ‘Arabî’ye Göre İnsan-ı Kâmil”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/7 (1998), 453-465.
• Kartal, Abdullah. “Tasavvufun Bir İlim Olarak İnşâ Süreci: Şer’î ve Metafizik Bir İlim Olarak Tasavvuf”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/2 (2015), 149-175.
• Kaşânî, Abdürrezzâk b. Ahmed. Tasavvuf Sözlüğü Letâifu’l-a’lâm fî işârâtı ehli’l-ilhâm. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 4. Baskı, 2015.
• Kılıç, Mahmud Erol. Şeyh-i Ekber: İbn Arabi Düşüncesine Giriş. İstanbul: Sufi Kitap, 3. Baskı.
• Konur, Himmet. “Tarihte İlk Toplu Sûfî Tasfiyesi Girişimi: Gulâmu Halîl Olayı”. Kâşgarlı Mahmud Anısına Türkiye ve Türk Dünyası Araştırmaları-VII. ed. Yunus Emre Tansü. 449-476. Ankara: Iksad Publications, 2020.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyri Risalesi. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 7. Basım, 2014.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. thk. Abdülhalîm Mahmûd - Mahmûd İbnü’ş-Şerîf. Kahire: Dâru’ş-şa’b, 1989.
• Kübrâ, Necmüddîn. “Usûlu Aşere Şerh-i Usûl-i Aşere”. çev. Mustafa Kara. Tasavvufî Hayat. İstanbul: Dergâh Yayınları, 3. Basım, 2013.
• Muhâsibî, Ebû Abdillah Hâris b. Esed. er-Riâye li hukûkillah. thk. Abdülkâdir Ahmed Atâ. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 4. Basım, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîh-i Müslim. thk. Faryâbî Ebû Kuteybe Nazar Muhammed. Riyad: Dâru’t-tayba, 2006.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb b. Ali b. Sinân Ebû Abdurrahmân. Sünenü’n-Nesâî. thk. Râid b. Sabri İbn Ebî Alfe. Riyad: Dâru’l-Hadâra li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 2. Basım, 2015.
• Ögke, Ahmet. “Tasavvufta ‘Kenz-i Mahfî’ Düşüncesi ve Sofyalı Bâlî Efendi (960/1553)’nin ‘Küntü Kenzen Mahfiyyen’ Şerhi Bağlamında Varoluşun Anlamı”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 5/12 (2004), 9-24.
• Öngören, Reşat. “Tasavvuf Eğitiminde İnsan-ı Kâmil’e Yolculuk”. 2. Uluslararası Ahmed-i Hânî Sempozyumu “İslâm Düşüncesinde İnsan”. 465-469.
• Özdemir, Sema. Dâvûd Kayserî’de Varlık, Bilgi ve İnsan. İstanbul: Nefes, 2014.
• Özköse, Kadir. “İnsan-ı Kamil Nazariyesi Çerçevesinde İnsan-Alem İlişkisi”. Araşan Sosyal Bilimler Enstitüsü İlmî Dergisi 9-10 (2010), 17-33.
• Serrâc, Ebû Nasr Tûsî. el-Lüma’. thk. Abdülhalîm Mahmûd - Tâhâ Abdülbâkî Sürûr. Mısır-Bağdat: Dâru’l-Kütübi’l-Hadîse-Mektebetü’l-Müsennâ, 1960.
• Serrâc, Ebû Nasr Tûsî. el-Lüma’ İslâm Tasavvufu. çev. Hasan Kâmil Yılmaz. İstanbul: Altınoluk, 1996.
• Suâd el-Hakîm. İbnü’l-Arabî Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
• Şimşek, Halil İbrahim. “Tasavvufi Düşüncede Hz. Muhammed Algısı”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/21 (2012), 29-52.
• Tabakoğlu, Mehmet. “Vücûd ve Adem: Vahdet-i Vücûdu Anlamada İki Anahtar Kavram ve Konuyla İlgili Ayetler”. Bartın Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi 3/6 (2016), 57-78.
• Tek, Abdurrezzak. Tarihi Süreçte Tasavvuf ve Tarikatlar. Bursa: Bursa Akademi, 4. Basım, 2020.
• Tirmîzî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ. el-Câmiu’l-kebîr. thk. Beşşâr Avvâd Maruf. Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1996.
• Tüsterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdullah Sehl. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Muhammed Bedreddîn en-Na’sânî Halebî. Kahire: Matbaatü’s-Saade, 1908.
• Uludağ, Süleyman. “Kuşeyri ve Dış Tesirler”. Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyri Risalesi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 7. Basım, 2014.
• Uludağ, Süleyman. “Şathiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/370-371. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Uludağ, Süleyman. “Tasavvuf-Şeriat Münasebeti”. Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyri Risalesi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 7. Basım, 2014.
• Uyar, Mehmet. “Halka Dönük Tasavvufun İki Büyük Eseri Muhammediye ve Envârü’l-’Âşıkî’de Hakîkat-i Muhammediye Yorumu”. Uluslararası 14. ve 15. Yüzyıl İslâm Düşüncesinde Felsefe, Kelam ve Tasavvuf Sempozyumu Bildirileri 2 (2020), 99-114