ÖFKE KONTROLÜNDE ALLAH VE AHİRET İNANCININ ETKİSİ (HABİL-KABİL ÖRNEĞİ)

Yıl 2022, Cilt: 58 Sayı: 1, 33 - 60, 15.03.2022

Mahmut Öztürk

Öz

Mâide Sûresi 27-31. âyetlerde zikredilen hâdise Hâbil ve Kâbil kıssası olarak bilinir. İslâmî kaynaklarda Hâbil ve Kâbil’in çoğunlukla Hz. Âdem’in öz çocukları olduğu kabul edilmektedir. Kıssaya göre Hâbil ve Kâbil arasında bir anlaşmazlık husule gelmiş, Hz. Âdem haklı olanı belirlemek için Allah’a birer kurban takdim etmelerini emretmiştir. Hâbil’in kurbanının kabul edilmesi üzerine Kâbil buna öfkelenmiş, kardeşine onu öldüreceğini söylemiştir. Aralarında geçen tartışmada Hâbil sağduyulu davranmış, öfkelenmemiş; Allah’tan korktuğunu, bu yüzden asla kardeşini öldürmeye teşebbüs etmeyeceğini, buna teşebbüs edenin sonunun cehennem azabı olacağını söylemiştir. Hâbil’in sözlerinden onun Allah ve âhiret inancına sahip olduğu ve davranışlarında bu inancın etkili olduğu anlaşılmaktadır. Kur’ân-ı Kerîm’de de Allah’a ve âhiret gününe iman etmenin kişiye kazandırdığı erdemli davranışlara işaret eden âyetler bulunmaktadır. Kâbil ise nefsine aldanıp, öfkesine yenilmiş ve kardeşi Hâbil’i öldürmüştür. İslâm düşünce sisteminde “öfke” insanî bir duygu olarak kabul edilmekle beraber kontrol edilebileceği görüşü hâkimdir. Kur’ân-ı Kerîm ve hadis-i şeriflerde -Allah’ın emirlerini alenen çiğneme durumu hariç- aşırı bir şekilde öfkelenmenin zararlarına işaret edilmiş ve affetmenin cezalandırmadan daha erdemli bir davranış olduğu belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân Kıssaları, Hâbil ve Kâbil, Öfke, Affetme.

THE IMPACT OF FAITH IN GOD AND THE HEREAFTER ON ANGER CONTROL (THE CASE OF ABEL AND CAIN)

Öz

The incident recounted in the 27th to 31st verses of Surah al-Ma'idah is known as the story of Abel and Cain. In Islamic sources, Abel and Cain are often accepted as Adam's own children. According to the story, a disagreement arose between Abel and Cain, and Adam ordered each to offer a sacrifice to Allah to determine which one was right in the dispute. Because it was Abel's sacrifice which was accepted, Cain got furious and told his brother that he would kill him. During the quarrel, Abel acted prudently and did not get angry. He said that he feared Allah, and therefore, he would never attempt to kill his brother, and that anyone who attempted it would end up in fire. As understood from Abel's words, he believed in Allah and the Hereafter, and this belief was influential in his prudent behaviour. There are verses in the Qurʾān that emphasize the virtues a person can have, thanks to believing in Allah and the Hereafter. On the other hand, Cain was deceived by his nafs, failed to hold his temper and murdered his brother. Although "anger" is considered as a human emotion from the Islamic perspective, it is commonly thought that it could be controlled. The Qurʾān and hadīths emphasize the harms of fierce anger and note that forgiveness is more virtuous than punishment, except for anger against those who are openly violating Allah's orders. 

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Stories of the Qurʾān, Abel-Cain, Anger Control, Forgiveness.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnavud, Adil Mürşid. b.y: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Aygün, Fatma. “Mâtürîdî’ni̇n Ahsen-i Takvîm ve Esfel-i Sâfi̇lîn Yorumu: Tîn Sûresi’nin Te’vîli Bağlamında İnsan Anlayışı”. Diyanet İlmi Dergi 56/3 (2020), 807-840. Bakırcığlu, Rasim. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Anı Yayıncılık, 2. Basım, 2016.
• Bilgin, Abdülcelil. “Din, Dindar, Dindarlık: Özeleştirel Bir Değerlendirme”. Anemon: Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2/2 (2014).
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. Sahîhü’l-Buhârî (el-Câmiu’s-sahîh). 6 Cilt. Beyrût: Dârü İbn-i Kesîr, 1987.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabi, 1985.
• Demirci, Abdurrahman. “Hz. Muhammed’in Öfke Kontrolü (Hz. Ömer’le Diyalogları Bağlamında)”. Mukaddime: Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5/2 (2014), 113-139. Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş’as b. İshâk el-Ezdî es-Sicistânî. Kitâbü’s-Sünen = Sünenü Ebû Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnavut. 7 Cilt. b.y.: Dârü’r-Risâleti’l-’İlmiyye, 2009.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf. el-Bahrü’l-muhît fi’t-tefsîr. thk. Sıdkî Muhammed Cemil. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1999.
• Ebû Zehre, Muhammed b. Ahmed b. Mustafa Muhammed. Zehretü’t-tefâsîr. 10 Cilt. b.y.: Dârü’l-Fikri’l-Arabi, ts.
• Ebû Zehre, Muhammed b Ahmed b Mustafa Muhammed. Zehretü’t-tefasir. 10 Cilt. Dârü’l-fikri’l-Arabi, ts. Erişim 13 Kasım 2020.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. İhyâü ’ulûmi’d-dîn. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-M’arife, ts.
• Hâzin, Alâeddîn Ali b. Muhammed b. İbrâhim el-Bağdâdî. Lübâbü’t-te’vîl fî me’âni’t-Tenzîl = Tefsîrü’l-Hâzin. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1415.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Ömer. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Sami b. Muhammed Selame. Beyrût: Darü Tayyibe li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 2. Basım, 1999.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabi, 2001.
• Karslı, Necmi. “Dindarlık ve Öfke Kontrolü İlişkisi Üzerine Tecrübî Bir Araştırma”. EKEV Akademi Dergisi 16/50 (2012), 57-70.
• Karslı, Necmi. Öfke Kontrolü ve Di̇ndarlık İli̇şki̇si̇ (Erzurum Örneği̇). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
• Kāsımî, Muhammed Cemalelüddin b. Muhammed Said b. Kāsım. Mehâsinü’t-te’vîl. thk. Muhammmed Basil Uyun es-Sevved. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1418.
• Kımter, Nurten. “Oruç ve Öfke Kontrolü Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi = Journal of Divinity Faculty of Çanakkale Onsekiz Mart University [Kilitbahir], 7 (2015), 7-54.
• Maslow, Abraham. İnsan Olmanın Psikolojisi. çev. Okhan Gündüz. İstanbul: Kuraldışı, Aham., 2001.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü ehli’s-sünne. thk. Mecdi Basellum. 10 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2005.
• Merâgī, Ahmed b. Mustafa. Tefsîrü’l- Merâgī. 30 Cilt. b.y.: Şirketü Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebi, 1946.
• Mevdûdî, Seyyid Ebü’l-A’la. Tefhîmü’l-Kur’ân. İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
• Mücâhid b. Cebr. Tefsîrü Mücâhid. Mısır: Darü’l-Fikril-İslâmî, 1989.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhmmed Fuad Abdilbâkī. 5 Cilt. Beyrût: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabi, ts.
• Onay, Ahmet. “Hac Yapan Ki̇şi̇leri̇n Hacdan Sonraki̇ Di̇ni̇ Tutumları”. Sakarya Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi Dergisi 16 (ts.), 1-23.
• Öz, Ahmet. Kur’an’ın Önerdiği Vasat Ümmet. İstanbul: Çıra Yayınları, 2011.
• Özkan, Ayşenur. “Şiddetin Önlenmesinde Psikolojik ve Manevi Yaklaşımla Öfke Kontrolü”. Din ve Hayat: İstanbul Müftülüğü Dergisi 15 (2012), 90-93.
• Öztürk, Mahmut. Kur’an’da Peygamberlerin Aile Bireyleriyle İmtihanı. Ankara: Son Çağ Yayınları, 2016.
• Öztürk, Mustafa. “Kur’an, Kitab-ı Mukaddes ve Sümer Mitolojisinde Hâbil-Kâbil Kıssası”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1 (2004), 147-164.
• Polat, Oğuz. “Şiddet”. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 22/1 (14 Mart 2017), 15-34.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahreddîn Muhammed b. Ömer Fahreddin. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrût: Darü İhyâi’t-Türâsi’l-’Arabi, 3. Basım, 1999.
• Rıza, Muhammed Reşid. Tefsiru’l-Kur’âni’l-Hakîm (Tefsîru’l-menâr). 12 Cilt. b.y.: el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-’Ammetü li’l-Kütüb, 1990.
• Sabuncu, Ömer. Yahudi Asıllı Sahâbîler. İstanbul: Siyer Yayınları, 2019.
• Soykan, Çiğdem. “Öfke ve Öfke Yönetimi”. Kriz Dergisi 11/2 (2003), 19-27.
• Şahin, Hülya. “Öfke ve Öfke Denetiminin Kuramsal Temelleri”. Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi.
• Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlânî . Fethü’l-kadîr : el-Câmi’ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ilmi’t-tefsîr. Beyrût: Dârü’l-Kelimi’t-Tayyib, 1993.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘ul-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmet Muhammed Şakir. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tarhan, Nevzat. Duyguların Dili. İstanbul: Timaş Yayınları, 2006.
• Uludağ, Süleyman. “Nefis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/526-529. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yargıcı, Atilla. Kur’an’a göre Ahiret-Davranış İlişkisi. Ankara: İnşirah yayınları, 2010.
• Yeğin, İbrahim Hüseyin. “Öfke Duygusu ve Dinî Açıdan Baş Edebilme Yolları”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10/2 (2010), 235-258.
• Yıldız, İbrahim. “Kur’ân’da Kardeş Şiddeti: Hâbil-Kâbil ve Hz. Yûsuf Kıssalarına Psikolojik Bir Bakış”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi - Cumhuriyet Theology Journal 24/1 (Haziran 2020), 73-95.
• Zemahşerî, Ebü’l- Kāsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf an hakâikı gavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvil fî vücûhi’t-te’vîl. Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-’Arabî, 1407.