ETYMOLOGICAL AND SEMANTICAL ANALYSIS OF THE CONCEPT OF WAFA’ IN THE QUR'AN

Yıl 2022, Cilt: 58 Sayı: 2, 585 - 622, 15.06.2022

Aslan Çıtır

Öz

The word wafa’ and its derivatives appear in approximately sixty-eight verses in the Qur'an. In some verses, it is mentioned with the words covenant, contract, reckoning, deed, kasb, reward. In the verses that it is related to the concept of covenant and contract, it includes showing loyalty to Allah and the promise given to people. The concept “honoring the covenant” includes fulfilling the promises made regarding the tawhid, the heralding of the Qur'an and the Prophet Muhammad and the legitimate rights of people. It is not viable to be faithful to promises made on illegitimate matters. The verses mentioned with the words reckoning, deed and kasb indicate that Allah will make the reckoning completely in the hereafter and that the rights in this world will be given in full. These words are the words that refer to both the hereafter and the world. The word reward is reserved only for the hereafter, meaning that the people of faith will end up in Paradise and the people of disbelief will end up in Hell without anyone being wronged. Wafa’ and its derivatives mean maturity, perfection, justice combined with benevolence, grace and excessive reward. 

Anahtar Kelimeler

Qur’an, Covenant, Contract, Honoring the Covenant.

KUR’ÂN’DA VEFÂ KAVRAMININ ETİMOLOJİK VE SEMANTİK TAHLÎLİ

Öz

Vefâ kelimesi ve türevleri Kur’ân’da altmış sekiz âyette geçmektedir. Bazı âyetlerde ahit, akit, hesap, amel, kesb, ecir sözcükleriyle zikredilmiştir. Ahit ve akit kavramıyla bağlantılı olduğu âyetlerde Allah’a, insanlara verilen söze sadakat göstermeyi kapsamaktadır. Bu ahde vefâ; tevhid itikadına, Kur’ân’ın ve Hz. Muhammed’in müjdelenmesine, insanların meşru haklarına ilişkin verilen sözleri eda etmeye şâmildir. Meşru olmayan hususlarda verilen sözlere sadakat göstermek doğru değildir. Hesap, amel ve kesb kelimesiyle zikredilen âyetlerde Allah’ın ahirette hesapları tastamam göreceğine, dünyada da hakların tastamam verileceğine işaret etmektedir. Bu kelimeler hem ahirete hem de dünyaya tealluk eden sözcüklerdir. Ecir kelimesi ise hiç kimsenin haksızlığa uğratılmadan iman ehlinin cennete, küfür ehlinin cehenneme dâhil edileceğine hâvî olarak sadece ahirete tahsis edilmiştir. Vefâ ve türevleri her şeyde kemâlâtı, mükemmelliği, ihsanla cemedilmiş adaleti, lütufla ziyade mükâfatı ifade etmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Ahit, Akit, Ahde Vefâ.

Kaynakça

• Abdülbâkī, Muhammed Fuâd. el-Mu‘cemü’l-müfehres li elfâzi’l-Kur’âni’l- Kerîm. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1404/1984.
• Abdülhamîd, Ahmed Muhtâr. Mu’cemü’l-lügati’l-‘Arabiyyeti’l-mu‘âsıra. 4 Cilt. b.y.: Âlemü’l-Kütüb, 1429/2008.
• Altıkardeş, İsmet. “Birey ve Toplum İlişkilerinde Ahde Vefânın Önemi ve Hz. Muhammed (sav) Örneği”. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı Sempozyumyu (22-22 Nisan 2007), İslâmî İlimler Dergisi (2007), 693-700.
• Cessâs, Ahmed b. Ali Ebû Bekr er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sâdık el-Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrût: Dâru ihyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1405/1905.
• Cevherî, İsmâil b. Hammad. es-Sıhâh. 7 Cilt. Kâhire: y.y. 1402/1982.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. et-Ta‘rîfât. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1403/1983.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. Hadislerle İslam Ansiklopedisi. 7 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2013.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (Komisyon). Peygamberimiz ve Vefâ Toplumu. Ankara: DİB Yayınları, 2021.
• Dozy, Reinhart Pieter Anne. Tekmiletü’l-me‘âcimi’l-lügati’l-‘Arabiyye. çev. Muhammed Selîm en-Nü‘aymî-Cemâl el-Hayyât. 11 Cilt. Irak: Vizâratü’s- Sekâfe ve’l-İ‘lâm, 1979-2000.
• Durmuş, Zülfikar. “Kur’ân’a Göre İnsanın İlişkilerinde Sorumlu Olduğu Ahlâkî İlke: Ahde Vefâ”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 3/2 (2002), 77-95.
• Durmuş, Zülfikar. “Hz. İbrahim’in Kur’ân’daki Sıfatlarının Ahlâkî DeğerlerAçısından İncelenmesi”. UMDE Dini Tetkikler Dergisi 3/2 (Aralık 2020), 183-206.
• Ebû Zehre, Muhammed b. Ahmed. Zehretü’t-tefâsîr. 10 Cilt. b.y.: Dâru’l- Fikri’l-‘Arabî, ts.
• Ebussuûd, Muhammed b. Muhammed b. Mustafa el-‘Amâdî. İrşâdü’l-‘aklı’s-selîm ilâ mezâyâ’l-kitâbi’l-kerîm. 9 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘ Arabî, ts.
• Erdem, Hüsamettin. “Değerler Eğitimi Açısından Bir Ahlâk Değeri Olarak Vefâ”. İnsani Değerlerin Yeniden İnşası Uluslararası Sempozyum 19-21 Haziran 2014 (Erzurum: 2015), 1/331-347.
• Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd el-Ferrâ. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yûsuf en-Necâtî,-Muhammed Ali en-Neccâr-Abdulfettâh İsmâîl eş-Şelebî. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, ts.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1407/1987.
• Gündüzöz, Güldane. “Yaratılışın Sırrı: Metafizik Değerlerin Fiziki Dünyaya Aktarılması”. Peygamberimiz ve Vefâ Toplumu. Ankara: DİB Yayınları, 2021, 120-131.
• Halil b. Ahmed. Kitâbü’l-‘Ayn. 8 Cilt. Bağdat: y.y. 1404/1984.
• Hamîdî, Ebû Bekr Abdullâh b. ez-Zübeyr b. Îsâ b. Ubeydullâh. Müsned. thk. Hasen Selîm Esed ed-Dârânî. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’s-Sekâ, 1416/1996.
• Hâzin, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Ali b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ömer. Lübâbü’t-te’vîl fî me‘âni’t-tenzîl. tsh. Muhammed Ali Şahin. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415/1995.
• Hererî, Muhammed el-Emin b. Abdullâh. Tefsîru hadâiku’r-ravhi ve’r-reyhân fî ravâbî ‘ulûmi’l-Kurʾân. 33 Cilt. Beyrût: Dâru Tavki’n-Necât, 1421/2001.
• Herevî, Ebû Ubeyde’l-Kâsım b. Sellâm b. Abdullah. Garîbü’l-hadîs. thk. Dr. Abdulmü‘îd Hân. 4 Cilt. Haydarâbâd: Matba‘atü Dâireti’l-Me‘ârifi’l- Osmâniyye, 1384/1964.
• İbn ‘Abbas, Abdullah. Tenvîru’l-mikbâs. thk. Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb Fîrûzâbâdî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed Tâhir b. Muhammed. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tûnus: ed-Dârü’t-Tûnusiyye, 1404/1984.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsned. thk. Şuayb Arnavût-‘Âdil Mürşid vd. 45 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’‘İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. thk. Sâmi b. Muhammed Sellâme. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tayyibe li’n-Neşr, 1420/1999.
• İbn Manzûr, Cemâlüddîn. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1990.
• İsfahânî, Râgıb. Müfredât. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Beyrût: Dâru’şŞâmiyye, 1417/1996.
• İsfahânî, Râgıb. Tefsîru Râgıb. thk. Hind binti Muhammed b. Zâhid Serdâr. 5 Cilt. b.y.: Câmi‘atü Ümmi’l-Kurâ Külliyyetü’d-Da‘veti ve Usûlü’d- Dîn, 1422/2001.
• Kaya, Ramazan. İslâm’ın Evrensel Değerlerinden Ahde Vefâ. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2013.
• Koşum, Adnan. “Hz. Peygamberin Ticârî Hayatında Ahde Vefâ İlkesi ve Uygulama Örnekleri”. Hz. Muhammed (sav) ve Mesajı, İslâmî İlimler Dergisi (Ekim 2014), 604-609.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Cami‘u li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Burdûnî-İbrâhîm Atfiş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 1384/1964.
• Küçük, Abdurrahman. “Ahid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/532-533. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü Ehli’s-sünne. thk. Mecdî Basellûm. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1426/2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Muhammed el-Habîb. en-Nüket ve’l-‘uyûn. thk. es-Seyyid İbn Abdilmaksûd b. Abdurrahîm. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Mecme‘u’l-Lügati’l-‘Arabiyye bi’l-Kâhire. el-Mu‘cemü’l-vasît. 2 Cilt. Beyrût: Dârü’d-Da‘veti, ts.
• Mevdûdî, Ebü’l-A’lâ. Tefhîmü’l-Kur’ân. çev. Dr. Ahmed Asrar. 7 Cilt. İstanbul: Bengisu Yayınları, 1997.
• Mukātil b. Süleyman. Tefsîru Mukātil. thk. Abdullâh Mahmûd Şehâte. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1423/2002.
• Mücâhid b. Cebr. Tefsîru Mücâhid. thk. Muhammed b. Abdüsselâm Ebû’n-Neyl. Mısır: Dâru’l-Fikri’l-İslâmi’l-Hadîse, 1410/1989.
• Müslim b. Haccâc. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfizüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’t-tenzîl ve hakâikü’t-te’vîl. thk. Yûsuf Ali Bedîvî. 3 Cilt. Beyrût: el-Kelimü’t-Tayyib, 1419/1998.
• Öz, Ahmet. Kur’ân’da Ahid ve Ahde Vefâ. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1999.
• Râzî, Ebû Bekr Zeynüddîn Ebû Abdullah b. Muhammed. Muhtâru’s-sıhâh. thk. Yûsuf eş-Şeyh Muhammed. Beyrût: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1420/1999.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l- gayb. 32 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1420/1999.
• Reşid Rıza, Muhammed. Tefsîru’l-menâr. 12 Cilt. b.y.: el-Hey’etü’l-‘Âmmetü li’l-Kitâb, 1990.
• San‘ânî, Ebû Bekr Abdurrezzâk b. Hemmâm. Tefsîru Abdurrezzâk. thk. Mahmûd Muhammed Abduh. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1419/1999.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. ed-Dürru’l-mensûr fî tefsîri bi’l-me’sûr. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, ts.
• Şa‘râvî, Muhammed Mütevellâ. Havâtır. 20 Cilt. b.y.: Metâbi‘ü Ahbâri’l- Yevm, 1417/1997.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdrîs. Tefsîru’l-İmâm eş-Şâfiî. thk. Dr. Ahmed b. Mustafa el-Ferrân. 3 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru’t-Tedmiriyye, 1427/2006.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed. Fethu’l-kadîr. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l- Kelimi’t-Tayyib, 1414/1994.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Yahyâ b. Sellâm. Tefsîru Yahyâ. Dr. Hind Şelebî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 1425/2004.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî. Me‘âni’l- Kur’ân ve i‘râbühû. thk. Abdulcelîl Abduh Şâbî. 5 Cilt. Beyrût: ‘Âlemü’l- Kütüb, 1408/1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ‘an hakâiki ğavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1407/1987.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. Esâsü’l-belâga. thk. Dr. Mezîd Na‘îm-Dr. Şevkî Me‘arrî. Beyrût: Mektebetü Lübnân, 1418/1998.
• Zuhaylî, Vehbe b. Mustafa. Tefsîru’l-münîr. 30 Cilt. Dımaşk: Dâru’l- Fikri’l-Mu‘âsır, 1418/1998.
• Zuhaylî, Vehbe b. Mustafa. Tefsîru’l-vasît. 3 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1422/2001.