THE ATTRIBUTE “KARĪM” OF THE QUR’ĀN

Yıl 2022, Cilt: 58 Sayı: 2, 409 - 452, 15.06.2022

Numan Çakır

Öz

The characteristics of the Qurʾān are explained in the verses, sometimes in a few words, sometimes in detail. In different verses, the words “ʿajab”, “ʿarabī”, “ʿadhīm”, “hakim”, “karīm”, “majīd”, “mubīn”, and “dhi’dh-dhikr” are used as attributes of the word Qurʾān itself. In verses 75-77 of Sūrat al-Wāqiʿa, Allah swore by the places of the stars and stated that the Qurʾān was the karīm, so that the characterization of a book as karīm is began with the Qurʾān for the first time. Muslims often say “Qurʾān Karīm” when they talk about the Qurʾān as an expression of respect and reverence. The commentators have said different things about the meaning of the attribute “karīm” of the Qurʾān. Because the word “karīm” has many meanings in Arabic. In this article, we tried to determine the meaning of the attribute “karīm” of the Qurʾān. For this purpose, we first explained the meanings of the word “karīm” in Arabic, then we dwelt on the meanings of the attribute “karīm” in the Qurʾān, and finally, we tried to decide by evaluating the comments of the commentators about the meaning of the attribute “karīm” of the Qurʾān. 

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qur’ān, Attribute, Karīm, Generous, Precious, Glorious, Noble.

KUR’ÂN’IN KERÎM SIFATI

Öz

Kur’ân’ın sahip olduğu özellikler Kur’ân’da bazen birkaç kelimeyle, bazen de geniş biçimde açıklanmıştır. Çeşitli âyetlerde Kur’ân kelimesinin sıfatı olarak “ʿaceb”, “ʿarabî”, “ʿazîm”, “hakîm”, “kerîm”, “mecîd”, “mübîn” ve “zi’z-zikr” kelimeleri varit olmuştur. Vâkıa Sûresinin 75-77. âyetlerinde yıldızların mevkilerine yemin edilerek Kur’ân’ın kerîm olduğu söylenmiş, böylece bir kitabın “kerîm” olarak nitelenmesi ilk defa Kur’ân’la başlamıştır. “Kerîm”, zamanla Kur’ân’ın en fazla kullanılan sıfatı olmuştur. Zira müslümanlar Kur’ân’dan söz ederken ona saygı ve hürmet göstererek çoğunlukla “Kur’ân-ı Kerîm” derler. Kur’ân’ın “kerîm” sıfatının hangi anlama geldiği hususunda pek çok yorum yapılmıştır. Çünkü “kerîm” lafzının Arap dilinde birçok anlamı olup müfessirler onun anlamında fikir birliği edememişlerdir. Bu makalede Kur’ân’ın “kerîm” sıfatının onun hangi özelliğini ifade ettiği tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu maksatla önce “kerîm” lafzının Arap dilindeki anlamları gösterilmiş, ardından “kerîm” sıfatının Kur’ân’da hangi anlamlarda kullanıldığı incelenmiş, son olarak da Kur’ân’ın “kerîm” sıfatının anlamı hakkında müfessirler tarafından yapılan yorumlar ele alınıp değerlendirilerek bir neticeye varılmaya gayret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Sıfat, Kerîm, Cömert, Değerli, Şerefli, Yüce.

Kaynakça

• Abdülbâkī, Muhammed Fuâd. el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâẓi’l- Ḳurʾâni’l-Kerîm. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1422/2001.
• Ali el-Kārî, Nûrüddîn Alî b. Sultân el-Herevî el-Mekkî el-Hanefî. Envârü’l- Ḳur’ân ve esrârü’l-furḳân. thk. Nâcî es-Süveyd. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1434/2013.
• Âlûsî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Seyyid Mahmûd. Rûḥu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm ve’s-sebʿi’l-mes̱ânî. 30 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâ ʾi’t-Türâsi’l-ʿArabî, ts.
• Âsım Efendi, Mütercim. Kāmûsu’l-Muhît Tercümesi. ed. Mustafa Koç. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• Askerî, Ebû Hilâl. Kitâbü’l-Furûḳ. thk. Muhammed İbrâhim Selîm. Kâhire: Dâru’l-ʿİlm ve’s-Sekâfe, ts.
• Baklî, Ebû Muhammed Sadrüddîn Rûzbihân b. Ebî Nasr. ʿArâʾisü’l-beyân fî ḥaḳāʾiḳı’l-Ḳurʾân. thk. Şeyh Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1429/2008.
• Bâlîsânî, Muhammed Tâhâ. Ḥüsnü’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. 7 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâʾi’t-Türâsi’l-ʿArabî, 1438/2017.
• Begavî, Muhyissünne Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes‘ûd. Meʿâlimü’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdullâh en-Nemr vd. 8 Cilt. Riyâd: Dâru Taybe li’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ, 1409/1989.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn. Kitâbü’l-Esmâʾ ve’ṣ-ṣıfât. thk. Abdullâh b. Muhammed el-Hâşidî. 2 Cilt. Cidde: Mektebetü’s-Sevâdî li’t-Tevzîʿ, 1413/1993.
• Beyzâvî, el-Kādî Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullāh b. Ömer b. Muhammed eş-Şirâzî. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. thk. Muhammed Subhî b. Hasan Hallâk - Mahmûd Ahmed Atraş. 3 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Reşîd - Beyrût: Dâru’l-Eymân, 1421/2000.
• Bikāî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer b. Hasen. Naẓmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. 22 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Bomba, Âdem. Esmâʾü’l-Ḳur’âni’l-Kerîm ve esmâʾü süverihî ve âyâtih. Dubey: Merkezü Cumʿati’l-Mâcid li’s-Sekâfe ve’t-Türâs, 1430/2009.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Kitâbü’l-Furûḳ. İstanbul: İşaret Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûḥu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Abdüllatîf Hasan Abdurrahmân. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 4. Basım, 1439/2018.
• Bustânî, Butrus. Muḥîṭu’l-Muḥîṭ. Beyrût: Mektebetü’l-Lubnân, 1987.
• Büleyhî, Sâlih b. İbrâhim. el-Hüdâ ve’l-beyân fi esmâʾi’l-Ḳur’ân. 2 Cilt. Riyâd: Matbûʿatu Câmiʿati’l-İmâm Muhammed b. Suʿûd el-İslâmiyye, 2. Basım, 1404/1984.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. eṣ-Ṣıḥâḥ: Tâcü’l-luġa ve Ṣıḥâḥu’l-ʿArabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyin, 4. Basım, 1410/1990.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. et- Taʿrîfât. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1424/2003.
• Çetin, Abdurrahman. “Kur’ân’a Göre Kur’ân’ın İsim ve Sıfatları”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/5 (1993), 67-103.
• Dâmegānî, Ebû Abdillâh Hüseyn b. Muhammed. Ḳāmûsü’l-Ḳurʾân: Iṣlâḥu’l-vücûh ve’n-neẓâʾir fi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. thk. Abdülazîz Seyyidü’l-ehl. Beyrût: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyin, 4. Basım, 1983.
• Dinçer, Ferit. “KRM/ ك ر م Köklü Türevlerin Sarfî Tahlili ve Anlamları”. İslâmî İlimler Dergisi 15/1 (Mart 2020), 139-175.
• Durmuş, Zülfikar. Kur’an’a Göre Kur’an. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2012.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. Tefsîru’l-baḥri’l-muḥîṭ. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Alî Muhammed Muavviz. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1413/1993.
• Ebû Şühbe, Muhammed b. Muhammed. Tefsîrü sûreti’l-Vâḳıʿa. Cidde: ʿÂlemü’l-Maʿrife, 1403/1983.
• Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed b. Mustafâ el-İmâdî el-Hanefî. İrşâdü’l-ʿaḳli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1419/1999.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. y.y.: Eser Neşriyat, ts.
• Erdoğan, Mehmet. “Kinânî, Abdülazîz b. Yahyâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/32. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı: Meâl-Tefsir. çev. Cahit Koytak - Ahmet Ertürk. 3 Cilt. İstanbul: İşaret Yayınları, 9. Basım, 2015.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehẕîbü’l-luġa. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 15 Cilt. Kâhire: ed-Dâru’l-Mısrıyye, ts.
• Fenârî, Şemseddin Muhammed b. Hamza. ʿAynü’l-aʿyân. Dersaadet: Rıfat Bey Matbaası, 1325/1908.
• Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Alî. el-Miṣbâḥu’l-münîr. Beyrût: Mektebetü’l-Lubnân, 1987.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/371-374. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya’kūb. Beṣâʾiru ẕevi’t-temyîz fî leṭâʾifi’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Muhammed Alî en-Neccâr - Abdülalîm et- Tahavî. 6 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-ʿİlmiyye, ts.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya’kūb. el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ. Beyrût: Dâru İhyâʾi’t-Türâsi’l-ʿArabî, 1424/2003.
• Haig, T. W. “Kerim”. MEB İslam Ansiklopedisi. 6/588. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1977.
• Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-ʿAyn. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1424/2003.
• Halîmî, Ebû Abdillâh Hüseyn b. Hasen. el-Minhâc fî şuʿabi’l-îmân. thk. Hilmî Muhammed Fûde. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• Harman, Ömer Faruk. “Lokman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/205-206. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Hâzin, Alâüddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm. Lübâbü’t-teʾvîl fî meʿâni’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1425/2004.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. el-Baḥrü’l-medîd fîtefsîri’l-Ḳurʾâni’l-mecîd. thk. Ahmed Abdullah el-Kureşî Raslân. 6 Cilt. Kâhire: y.y., 1419/1999.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Alî b. Âdil ed-Dımaşkī el-Hanbelî. el-Lübâb fî ʿulûmi’l-Kitâb. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Alî Muhammed Muavviz. 20 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1419/1998.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Tefsîru’t-taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tunûsiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Atıyye, el-Kādî Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib b. Atıyye el-Endelüsî. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1422/2001.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Mekke: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1417/1997.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Muʿcemü meḳāyîsi’l-luġa. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. y.y.: Dâru’l- Fikr, 1399/1979.
• İbn Kayyim, el-Cevziyye. Bedâiʿu’t-tefsîr. thk. Yüsrî Seyyid Muhammed - Sâlih Ahmed eş-Şâmî. 3 Cilt. Riyâd: Dâru İbni’l-Cevzî, 1427/2006.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbüddîn Ömer. Tefsîrü’l- Ḳurʾâni’l-ʿazîm. thk. Sâmî b. Muhammed es-Selâme. 8 Cilt. Riyâd: Dâru’t- Taybe, 2. Basım, 1420/1999.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Teʾvîlü müşkili’l-Ḳurʾân. thk. Seyyid Ahmed Sakr. Kâhire: Dâru’t-Türâs, 2. Basım, 1393/1973.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Sîde el-Mürsî. el-Muḥkem ve’lmuḥîṭü’l-aʿẓam. thk. Abdülhamid Hindâvî. 11 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1421/2000.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin. Mecmûʿatü’l-fetâvâ. 39 Cilt. Mansûra: Dâru’l-Vefâ li’t-Tıbâʿa ve’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ, 3. Basım, 1426/2005.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. Nüzhetü’l-aʿyüni’n-nevâẓir fî ʿilmi’l-vücûh ve’n-neẓâir. thk. Muhammed Abdülkerîm Kâzım er-Râdî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1407/1987.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. 9 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-İslâmî, 3. Basım, 1404/1984.
• İbrâhim Mustafa vd. el-Muʿcemü’l-Vasît. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1996.
• İsmâîl, Mervân Nûrî. “Ṣıfâtü’l-Ḳur’âni’l-Kerîm el-muḳterine bi esmâ ʾih (Dirâse muʿcemiyye)”. Mecelletü Midâdi’l-Âdâb 13 (2017), 83-121.
• İzutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Allah ve İnsan. çev. Süleyman Ateş. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1975.
• John, Penrice. Kur’ân Sözlüğü. çev. Ömer Aydın. İstanbul: İşaret Yayınları, 2010.
• Kadıoğlu, Abdullah. Kur’ân’ın Sıfatları ve Kur’ân Tefsirine Etkisi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 4. Basım, 2012.
• Kāsım, Ahmed b. Abdurrahmân. Kitâbü Tefsîri’l-Ḳurʾân bi’l-Ḳurʾân ve’s-sünneti ve’l-âs̱âr. 6 Cilt. Riyâd: Dâru Künûzi’l İşbilya, 2. Basım, 1436/2010.
• Kattân, Mennâʿ. Mebâḥis̱ fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. Kâhire: Mektebetü Vehbe, 2000.
• Kaya, Ali. “Câhiliyeden Kur’an’a Kerem Kavramı”. Dergiabant 9/1 (Mayıs 2021), 371-402.
• Kılıç, Hulusi. “Fîrûzâbâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/142-145. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Kılıç, Hulusi. “Belâgat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/380-383. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Koçyiğit, Talat. Kur’ân-ı Kerîm Meâl ve Tefsîri. 7 Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2016.
• Kudat, Aydın. Kırâatları Hüccetlendirmede Dilbilim Olgusu. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmiʿ liaḥkâmi’l- Ḳurʾân. thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1427/2006.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Esnâ fî şerḥi esmâʾillâhi’l-ḥüsnâ. thk. Muhammed Hasan Cebel. 2 Cilt. Tanta: Dâru’s-Sahâbe li’t-Türâs, 1416/1995.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kāsım Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Leṭâʾifü’lişârât. thk. Abdüllatîf Hasen Abdurrahmân. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2. Basım, 1428/2007.
• Lammens, H. “Mekke”. MEB İslam Ansiklopedisi. 7/630-636. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1978.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân. thk. Ahmet Vanlıoğlu vd. 18 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005-2007.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve’l-ʿuyûn.6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye - Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekafiyye, ts.
• Mehmet Vehbi. Hulâsâtü’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 16 Cilt. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 4. Basım, ts.
• Merâgī, Ahmed Mustafa. Tefsîrü’l-Merâġī. 30 Cilt. Kâhire: Şerike Mektebe ve Matbaʿa Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduh, 1365/1946.
• Mevdûdî, Ebü’l-A’lâ. Tefhîmu’l-Ḳurʾân. çev. Muhammed Han Kayanî vd. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, ts.
• Mukātil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen. el-Vücûh ve’n-neẓâʾir fi’l- Ḳurʾâni’l-ʿAzîm. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Dubey: Merkezu Cumʿati’l- Mâcid li’s-Sekâfe ve’t-Türâs, 1427/2006.
• Mukātil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen. Tefsîru Muḳātil b. Süleymân. thk. Abdullâh Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâʾi’t-Türâsi’l-ʿArabî, 1423/2002.
• Nahcuvânî, Ni’metullāh b. Mahmûd. el-Fevâtiḥu’l-ilâhiyye ve’l-mefâtîḥu’l-ġaybiyye. Dârülhilâfetilâliyye: Matbaa-i Osmâniye, 1325/1907.
• Nehhâs, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl. İʿrâbü’l-Ḳurʾân. Beyrût: Dâru’l-Maʿrife, 2. Basım, 1429/2008.
• Nesefî, Ebû Hafs Necmüddîn Ömer b. Muhammed b. Ahmed. et- Teysîr fi’t-tefsîr. thk. Maher Edîb Habbûş. 15 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Lübâb, 1440/2019.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullāh b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’ttenzîl ve ḥaḳāʾiḳu’t-teʾvîl. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 3. Basım, 1419/1998.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an, Vahiy, Nüzûl. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Râgıb el-İsfahânî. Müfredâtü elfâẓi’l-Ḳurʾân. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1423/2002.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr li’t-Tıbâʿa ve’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ, 1401/1981.
• Sâhib b. Abbâd, Ebü’l-Kāsım İsmâîl b. Abbâd b. Abbâs et-Tâlekānî. el-Muḥîṭ fi’l-luġa. thk. Muhammed Hasan Âl-i Yâsîn. 11 Cilt. Beyrût: ʿÂlemü’l- Kütüb, 1414/1994.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’lbeyân. thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâʾi’t-Türâsi’l- ʿArabî, 1422/2002.
• Sâlih, Subhî. Mebâḥis̱ fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. Beyrût: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyin, 10. Basım, 1977.
• Sem’ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et- Temîmî el-Mervezî. Tefsîrü’l-Ḳurʾân. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhim - Ebû Bilâl Ganîm b. Abbâs. 6 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1418/1997.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Tefsîrü’s- Semerḳandî. thk. Alî Muhammed Muavviz vd. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1413/1993.
• Semîn el-Halebî, Ahmed b. Yûsuf b. İbrâhîm. ʿUmdetü’l-ḥuffâẓ. thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1417/1996.
• Seâlibî, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf. el-Cevâhirü’l- ḥisân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Alî Muhammed Muavvaz. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâʾi’t-Türâsi’l-ʿArabî - Müessesetü’t- Târihi’l-ʿArabî, 1418/1997.
• Seyyid Kutub. Fî Ẓılâli’l-Ḳurʾân. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’ş-Şurûk, 32. Basım, 1423/2003.
• Sıddîk Hasan Han, Ebü’t-Tayyib Sıddîk Bahâdır Hân b. Hasen b. Alî Hüseyn el-Kannevcî. Fetḥu’l-beyân fî maḳāṣıdi’l-Ḳurʾân. 15 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-ʿAsriyye, 1412/1992.
• Sivâsî, Şehâbeddin. ʿUyûnü’t-tefâsîr li’l-fużalâʾi’s-semâsîr. thk. Bahattin Dartma. 4 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1427/2006.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtḳān fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 5. Basım, 1422/2002.
• Sülemî, Ebû Abdirrahmân Muhammed b. el-Hüseyn b. Mûsâ el-Ezdî. Ḥaḳāʾiḳu’t-tefsîr. thk. Seyyid İmrân. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1421/2001.
• Şa’râvî, Muhammed Mütevellî. Tefsiru’ş-Şaʿrâvî. 20 Cilt. y.y.: Dâru Ahbâri’l-Yevm, 1991.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. Fetḥu’l-ḳadîr. 5 Cilt. Kuveyt: Dâru’n-Nevâdir, 1431/2010.
• Şimşek, M. Sait. Hayat Kaynağı Kur’ân Tefsiri. 5 Cilt. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• Şirbinî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. es-Sirâcü’l-münîr. 4 Cilt. Kâhire: Dâru’t-Tıbâʿa, 1285/1868.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kâhire: Hicr li’t-Tıbâʿa ve’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ ve’l-İʿlân, 1422/2001.
• Topaloğlu, Bekir. “Vâkıa Sûresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/470-471. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Useymîn, Muhammed b. Sâlih, Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-kerîm: el-Hucurât, Kâf, ez-Zâriyât, et-Tûr, en-Necm, el-Kamer, er-Rahmân, el-Vâkıa, el-Hadîd. Riyâd: Dâru’s-Süreyyâ li’n-Neşr, 1425/2004.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed. et-Tefsîrü’l-basîṭ. 25 Cilt. Riyâd: Câmiʿatü’l-İmâm Muhammed b. Suʿûd el-İslâmiyye, 1430/2009.
• Vânî, Mehmed b. Mustafa. Vankulu Lugatı. ed. Mustafa Koç. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İ’câzü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/403-406. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Zebîdî, Seyyid Muhammed el-Murtazâ el-Hüseynî. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. 40 Cilt. Kuveyt: et-Türâsü’l-ʿArabî, 1421/2000.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. Serî. Meʿâni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbüh. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrût: ʿÂlemü’l-Kütüb, 1408/1988.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. Serî. Tefsîru esmâʾillâhi’l-ḥüsnâ. thk. Ahmed Yûsuf ed-Dekkâk. Dımaşk: Dâru’l-Meʾmûn li’t-Türâs, 1395/1975.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Cârullah Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1424/2003.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1422/2001.
• Zuhaylî, Vehbe. et-Tefsîru’l-münîr fi’l-ʿaḳîde ve’ş-şerîʿa ve’l-menhec. 17 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 10. Basım, 1430/2009.
• Zührî, Ebû Bekr Muhammed b. Müslim b. Ubeydillâh İbn Şihâb. en-Nâsiḫ ve’l-mensûḫ. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1417/1998.
• Zürkānî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-ʿirfân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed b. Alî. 2 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1422/2001.