A THEORETICAL EXAMINATION OF HARĀM ACTS THAT ARE NEVER PERMITTED IN ISLAMIC LAW

Yıl 2022, Cilt: 58 Sayı: 2, 657 - 694, 15.06.2022

Ayşegül Yılmaz

Öz

Allāh has set the shar‘ī rules within the framework of specific purposes and wisdom, considering the interests of the servants. The dominance of the principle of facilitating and removing hardship in Islamic law is an indicator of this. The unavoidable circumstances that go beyond the will and intent of the servant are always considered in divine legislation. Therefore, most harāms are allowed in cases of necessity and complete coercion. However, it turns out that the principle of facilitation does not apply to some harāms. This study aims to analyze the harāms, which are not allowed in any case, and determine the reasons for not changing the rules of these acts. For this purpose, first, harām acts that are never allowed have been identified, and then the features of these acts that affect the fact that they are not permissible even in cases of necessity and complete coercion have been revealed. Finally, the legal and theoretical reasons why these acts are not allowed under any circumstances has been determined. The study reached some important results in terms of Islamic law, theory of Islamic law, Islamic belief, and penal and legal philosophy. 

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Act, Prohibition, Harm, Maqāṣid al-sharī‘ah, Wisdom.

İSLÂM HUKUKUNDA RUHSAT VERİLMEYEN HARAM FİİLLERE TEORİK BAKIŞ

Öz

Allah Teâlâ, şer‘î hükümleri belli gâye ve hikmetler çerçevesinde vaz‘ etmiş, emir ve yasaklarını kulların maslahatını gözeterek düzenlemiştir. İslâm hukukunda kolaylaştırma ve meşakkati kaldırma ilkesinin hâkim olması da bunun bir göstergesidir. Şer‘î hükümlerin tamamında, kulun çaresiz kaldığı, irâde ve kastı aşan durumlar göz önünde bulundurulmuş; bu nedenle haramların çoğuna zarûret ve mülci ikrah hâllerinde izin verilmiştir. Ancak az sayıdaki bazı haramlar hakkında kolaylaştırma ilkesinin işletilmediği görülür. Bu çalışmanın amacı, hiçbir durumda izin verilmeyen haramları usûl cihetinden tahlil ederek bu fiillerin haramlık hükmünün değişmemesindeki sebepleri tespit etmektir. Bu amaçla, öncelikle hiçbir durumda câiz olmayan haram fiiller teşhis edilmiş, ardından bu fiillerin zarûret ve mülci ikrah durumlarında -mükellefin ölüm tehlikesi ile karşı karşıya kaldığı durumlarda bile- câiz olmayışına etki eden özellikleri araştırılıp ortaya konulmuştur. Son olarak bu fiillere hiçbir durumda izin verilmemesinin usûlî gerekçesi tespit edilmiştir. Çalışmada, fıkıh, usûl-i fıkıh ve usûlü’d-dîn açısından olduğu kadar, ceza ve hukuk felsefesi açısından da önemli bazı sonuçlara ulaşılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Fiil, Haram, Zarar, Makâsıdü’ş-şerî‘a, Hikmet.

Kaynakça

• Abd, Semer Semîr Sâdık. el-Iztırâr fi’l-kavâidi’l-fıkhıyye beyne’şşerîati’l- İslâmiyye ve’l-kânûni’l-medenî. b.y.: Dâru’l-Fikr ve’l-Kânûn, 2016.
• Alâî, Ebû Saîd Salâhuddîn Halîl b. Keykeldî. Tahkîku’l-murâd fî enne’n-nehy yaktadı’l-fesâd. thk. İbrahim Muhammed es-Selfîtî. Kuveyt: Dâru’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, ts.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hukkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. thk. Fehmi el-Huseynî. 4 Cilt. Riyâd: Dâru ‘Alemi’l-Kütüb, 1423/2003.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî. et- Takrîb ve’l-irşâd (es-sağîr). thk. Abdülhamîd b. Ali Ebû Züneyd. 3 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1418/1998.
• Baktır, Mustafa. İslâm Hukukunda Zarûret Hâli. Ankara: Akçağ Yayınları, ts.
• Bardakoğlu, Ali. “İkrah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/30-37. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Basrî, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Alî b. Tayyib. el-Mu‘temed fî usûli’l-fikh. thk. Halîl Muhyiddîn el-Meys. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye, 1403/1983.
• Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfu’l-esrâr (şerhu Usûli’l-Bezdevî). 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmiyye, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el- Câmi‘u’s-sahîh. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1423/2002.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf et-Tâî en-Nîsâbûrî. el-Burhân fî usûli’l-fikh. thk. Abdülazîm ed-Dîb. Katar: y.y., 1399.
• Cüveynî, Ebû Muhammed Rüknü’l-İslâm Abdullāh b. Yûsuf b. Abdillâh. el-Cem ve’l-fark. thk. Abdurrahman b. Selâme el-Müzeynî. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1424/2004.
• Çalış, Halit. İslâm’da Kolaylaştırma İlkesi: Azimet-Ruhsat İlişkisi. Konya: Yediveren Yayınları, 2004.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullâh (Ubeydullâh) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Takvîmu’l-edille. thk. Halîl Muhyiddîn el-Meys. Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 1421/2001.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit b. Zûtâ b. Mâh. el-Fıkhu’l-Ekber. elİmâratü’l- Arabiyye: Mektebetü’l-Furkân, 1419/1999.
• Emîr Pâdişâh, Muhammed Emîn b. Mahmûd el-Hüseynî el-Buhârî el-Mekkî. Teysîru’t-tahrîr. ed. Mustafa el-Bâbî el-Halebî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1403/1983.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim el-Basrî. Kitâbu’l-Lüma‘ fi’r-radd alâ ehli’z-zeyğ ve’l-bida‘. thk. Hammûde Garâbe. Mısır: Matbaatu Mısır, 1955.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. el-Mustasfâ min ‘ilmi’l-usûl. thk. Hamza b. Züheyr Hâfız. 4 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Fadîle, 1434/2013.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Şifâü’l-galîl fî beyâniʾş-şebeh ve’l-muhîl ve mesâliki’t-ta‘lîl. thk. Hamd el-Kebîsî. Bağdat: Matba‘atu’l-İrşâd, 1390-1971.
• Hamevî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed el-Hasenî (el-Hüseynî) el-Mısrî. Gamzu ‘uyûni’l-basâir (Şerhu kitâbi’l-eşbâh ve’nnezâir). 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 1438/2017.
• İbn Abdisselâm, Ebû Muhammed İzzüddîn Abdülazîz es-Sülemî ed- Dımaşkī. Kavâ‘idü’l-ahkâm fî mesâlihi’l-enâm. thk. Tâhâ Abdurraûf Sa‘d. 2 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1414/1991.
• İbn Akîl, Ebü’l-Vefâ Alî el-Bağdâdî. el-Vâdıh fî usûli’l-fıkh. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 5 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1420/1999.
• İbn Ebi’l-‘İz, Ebü’l-Hasen Sadrüddîn Alî b. Alâiddîn Alî b. Muhammed ed-Dımaşkî. Şerhu’l-Akîdeti’t-Tahâviyye. thk. Ahmed Şâkir. Vizâratu’şŞuûni’l- İslâmiyye ve’l-Evkâf ve’d-Da‘ve ve’l-İrşâd, 1418.
• İbn Emîru Hâc, Ebü’l-Hasen Sadrüddîn Alî b. Alâiddîn Alî b. Muhammed ed-Dımaşkî. et-Takrîr ve’t-tahbîr. 3 Cilt. b.y. Daru’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye, 2. Basım, 1403/1983.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâ’ ve’n-nihal. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancı, ts.
• İbn Hübeyre, Ebü’l-Muzaffer Avnüddîn Yahyâ b. Muhammed eşŞeybânî ed-Dûrî. İhtilâfu’l-eimmeti’l-ulemâ. thk. Seyyid Yusuf Ahmed. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1423/2002.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkî el-Hanbelî. İ‘lâmu’l-muvakkı‘în ‘an Rabbi’l-‘âlemîn. thk. Muhammed Abdüsselâm İbrahim. 4 Cilt. Beyrût: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1411/1991.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkî el-Hanbelî. Şifâü’l-‘alîl fî mesâili’lkadâ’ve’l-kader ve’l-hikmeh ve’t-ta‘lîl. thk. Ahmed b. Sâlih es-Sam‘ânî. 3 Cilt. Riyad: Dâru’s-Sumay‘î, 2. Basım, 1434/2013.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muğnî. 10 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Kâhire, 1388-1968.
• İbn Kutluboğa, Ebü’l-Adl Zeynüddîn (Şerefüddîn) Kâsım es-Sûdûnî el-Mısrî. Hulâsatü’l-efkâr şerhu Muhtasari’l-Menâr. thk. Hâfız Senâullah ez-Zâhidî. Dâru İbn Hazm, 1424/2003.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahru’rrâik şerhu Kenzi’d-dekâik. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 2. Basım, ts.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân el-Bağdâdî ed-Dımaşkî. el-Kavâ‘id fi’l-fıkhi’l-İslâmî. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Sâlih, Abdurrahmân. el-Kavâid ve’d-davâbitu’l-fıkhıyyetu’lmütedamminetu li’t-teysîr. 2 Cilt. Medine: ‘Imâdetu’l-Bahsi’l-‘İlmî bi’l- Câmi‘ati’l-İslâmiyye, 1423/2003.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Mecmû‘u fetâvâ Şeyhı’l-İslâm Ahmed İbn Teymiyye. thk. Abdurrahmân b. Muhammed. Medine: Mecma‘u’l- Melik Fahd, 1416/1995.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî b. Ahmed el-Ensârî el-Mısrî. et-Tavzîh li-şerhi’l-Câmi‘i’s-sahîh. thk. Dâru’l-Felâh li’l-Bahsi’l- ‘İlmî ve Tahkîki’t-Türâs. 36 Cilt. Dımaşk: Dâru’n-Nevâdir, 1429/2008.
• İbnü’n-Neccâr el-Fütûhî, Ebû Bekr (Ebü’l-Beka) Takıyyüddîn Muhammed b. Ahmed b. Abdilazîz. Şerhu’l-Kevkeb el-munîr. thk. Nezih Hammâd Muhammed Zuhaylî. 4 Cilt. b.y.: Mekrebetü’l-‘Ubeykân, 1418/1997.
• İbnü’s-Sâ‘âtî, Ebü’l-Abbâs Muzafferüddîn Ahmed b. Alî b. Tağlib el-Ba‘lebekkî el-Bağdâdî. Nihâyetu’l-vusûl ilâ ‘ilmi’l-usûl. thk. Sa‘d b. Ğurayr b. Mehdî es-Sülemî. Câmi‘atü Ümmi’l-Kurâ, 1418.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el- Mısrî. el-Furûk envâr’ul-burûk fî envâi’l-furûk. 4 Cilt. b.y.: ‘Âlemü’l- Kütüb, ts.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâi‘u’s-sanâi‘fî tertîbi’ş-şerâi‘. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
• Kerâbîsî, Ebû Alî el-Hüseyn b. Alî b. Yezîd el-Bağdâdî. el-Furûk. thk. Muhammed Ṭumûm. Kuveyt: Vizâratü’l-Evkâfi’l-Kuveytiyye, 1982.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. Muhtasaru’l-Kudûrî fi’l-fıkhi’l-Hanefî. thk. Ebü’l-Hasen Ahmed b. Muhammed el-Kâmil Muhammed ‘Avîda. Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1418/1997.
• Lukmân, ‘Isâmeddin Hasan. el-İkrâh ve’d-darûrah ve eseruhumâ ale’lmes’ûliyyeti’l-cinâiyye. b.y.: Mektebetü’ş-Şerîf el-Akadimiyye, 2006.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es- Semerkandî. Kitabü’t-tevhîd. thk. Fethullah Halîf. İskenderiyye: Dâru’l- Câmiâti’l-Mısriyye, ts.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es- Semerkandî. Tefsiru’l-Maturîdî (Te’vîlâtu ehli’s-sünne). thk. Mecdî Bâselûm. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1426/2005.
• Mevvâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yûsuf b. Ebi’l-Kāsım el-Gırnâtî. et-Tâc ve’l-iklîl li-Muhtasari Halîl. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1416/1994.
• Molla Hüsrev. Duraru’l-hukkâm şerhu Gurari’l-ahkâm. 2 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Molla Fenârî. Fusûlü’l-bedâi‘ fî usûli’ş-şerâi‘. thk. Muhammed Huseyn Muhammed Hasan İsmâil. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1427/2006.
• Müslim b. Haccâc, Ebü’l-Hüseyn el-Kuşeyrî. el-Müsnedü’s-sahîh. thk. M. Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâ’i’t-Turâsi’l-‘Arabî, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmû‘ şerhu’l- Mühezzeb. 20 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Nizâmeddin el-Belhî (başkanlığındaki heyet). el-Fetâvâ’l-Hindiyye. 6 Cilt. Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1310.
• Pezdevî, Sadrü’l-İslâm Ebü’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed b. el- Hüseyn b. Abdilkerîm. Usûlü’d-dîn. thk. Hans Peter Linss. Kahire: el- Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1424/2003.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. el-Mahsûl. thk. Tâhâ Câbir Feyyâz el-‘Alvânî. 6 Cilt. Riyad: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1418-1997.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Tefsîru’l-Fahri’r-Râzî (et-Tefsîru’l-kebîr/Mefâtîhu’l-ġayb). 32 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr el- Mervezî. Kavâti‘u’l-edille fi’l-usûl. thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmâîl. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1418/1999.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Mîzânu’l-usûl fî netâici’l-‘ukûl. thk. Muhammed Zekî ‘Abdülberr. Katar: Matâbi‘u’d-Dûha’l-Hadîse, 1404/1984.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 1414/1993.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Usûlü’s-Serahsî. thk. Rafîk el-‘Acem. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 1418/1997.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 1410/1990.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Gırnâtî. el- Muvâfakât. thk. Ebû ‘Ubeyde Meşhûr b. Hasen Âl Selmân. 7 Cilt. Huber: Dâru İbn ʿAffân, 1417/1997.
• Şeyh, Abdülfettâh Huseynî. el-İkrâh ve eseruhû fi’l-ahkâmi’ş-şer‘iyye. Kâhire: Mektebetü’t-Türâsi’l-İslâmî, 2. Basım, 1414/1992.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Mühezzeb. 3 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî. Şerhu’t-Telvîh ale’t-Tavdîh. 2 Cilt. Mısır: Mektebetü Subayh, ts.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid. Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. nşr. Ali Dahrûc – Abdullah Hâlidî. 2 Cilt. Beyrût: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Tûfî, Ebü’r-Rebî‘ Necmüddîn Süleymân b. Abdilkavî b. Abdilkerîm b. Saîd el-Hanbelî. Şerhu Muhtasari’r-Ravda. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 3 Cilt. Müessesetü’r-Risâle, 1407-1987.
• Ûdeh, Abdülkâdir. et-Teşrîu’l-cinâiyyü’l-İslâmî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l- Kitâbi’l-Arabî, ts.
• Zencânî, Ebü’l-Menâkıb Şihâbüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mahmûd b. Bahtyâr el-Bağdâdî. Tahrîcu’l-furûʻ ‘ale’l-usûl. Beyrût: Matbaatu Câmiati Dımaşk, 1382/1962.
• Zeydân, Abdülkerim. Hâletu’d-darûrah fi’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye. Bağdat: Dâru’n-Nezîr, 1970.
• Zeyla‘î, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî b. Mihcen b. Yûnus. Tebyînü’l-hakā’ik şerhu Kenzi’d-dakâik. 6 Cilt. Bulak: el-Matba‘atü’l- Kübrâ el-Emîriyye, 1313/1895.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletuhû. 10 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 4. Basım, ts.
• Zuhaylî, Vehbe. Nazariyyetü’d-darûrati’ş-şer‘iyye. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 4. Basım, 1985.