KUR’ÂN’IN TÜRKÇEYE TERCÜMESİ TARİHİNE YESEVÎ’DEN BAKMAK

Yıl 2016, Cilt: 52 Sayı: 4, 29 - 44, 27.12.2016

İsmail Çalıșkan

Öz

Hoca Ahmet Yesevî ve Dîvân-ı Hikmet üzerinde bir hayli çalışma olmasına rağmen hikmetlerin Kur’ân ve Tefsir bağlamı fazla gündeme gelmemiştir. Bu çalışma Yesevî’nin Kur’ân âyetlerini Türkçe söylemeye duyduğu ilgiye odaklanmıştır. Yesevî’nin hikmetlerinde âyet metinlerinden alıntılar, âyetlerin mefhumları ve bazı âyetlerin kısmi tercümeleri vardır. Onun bu ilgi ve uygulaması, zamanındaki bazı ilim adamlarının hoşuna gitmemiştir. Dîvân-ı Hikmet’teki bu veriler, onun Kur’ân’ın Türkçe çevirisi ve Türk Edebiyatı tarihindeki yerini incelemeyi gerektirmiştir. Bu nedenle Türkçe meallerin başlangıcına da değinmek kaçınılmaz olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hoca Ahmet Yesevî, Dîvân-ı Hikmet, Türkistan, Kur’ân, Türkçe, Türkçe mealler

EVALUVATION FROM YASSAWI ON THE HISTORY OF TURKISH TRANSLATION OF THE QUR’AN

Öz

Even though there area many studies about Hodja Ahmad Yassawi and Divaan-i Hikmah, Quran and tafsir context of Divaan-i Hikmah did not come up much. This study is focused on the Yassawi's interest of utterance Quran verses in Turkish. There are quotations from verses or translations of some verses in Yassawi’s profundities. This interest and exercise of Yassawi, have not pleased some learned ulema in his day’s. These data requires to search his place in the history of Turkish translations and Tukish literature. Thus, it is inevitable to mention the beginning of the translation of Quran into Turkish.

Anahtar Kelimeler

Hodja Ahmad Yassawi, Divaan-i Hikmah, Turkistan, Qur’an, Turkish, Turkish Qur’an translations

Kaynakça

• Abay, Muhammed, “Türkçedeki Kur’ân Meallerinin Tarihi ve Kronolojik Bibliyografyası”, TALİD, 2012, c. X, sy. 19-20, s. 231-301.
• Akseki, Ahmed Hamdi, Namaz ve Kur’ân -Namazda Kur’ân Okuma Me- selesi-, haz. H. Altuntaş, DİB Yayınları, Ankara 2012.
• Alıcı, Mustafa, Kutadgu Bilig’de Dinî Ögeler, Yüksek Lisans Tezi, Gazios- man Paşa Ü. SBE, Tokat 2012.
• Atalay, Orhan, “Kur’ân’ın Başka Dillere Çevrilmesi Ekseninde Ortaya Çı- kan Tartışmaların Tarihsel Arka Planı”, Kur’ân Mealleri (Eleştiriler ve Öneriler) Sempozyumu, DİB Yayınları, Ankara 2007, c. I, s. 29-44.
• Aydar, Hidayet, “Kur’ân -Tercümesi”, DİA, 2002, c. XXVI, s. 404-409.
• Bodrogligeti, Andras J. E., “The Impact of Ahmad Yasavi’s Teaching on the Cultural and Political Life of the Turks of Central Asia”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten, 1992:2, s. 35-41.
• Borovkov, A. K., Orta Asya’da Bulunmuş Kur’ân Tefsirinin Söz Varlığı (XII-XIII yüzyıllar), Rusçadan çev. H. İ. Usta - E. Amanoğlu, TTK Yay., Ankara 2002.
• Çatak, Âdem, “Atebetü’l-Hakâyık’ta Dünya Algısı”, Turkish Studies -In- ternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, vol. 7/4, Fall 2012, pp. 1177-1202.
• Deliser, Bilal, “Ahmet Yesevî’nin Dîvâ n-ı Hikmeti’nde Âyet ve Hadisleri Kullanış Biçimi”, 1. Uluslararası Akdeniz Sanat Sempozyumu (An- talya 23-25 Mayıs 2016): Vuslatının 850. Yılında Hoca Ahmet Yesevî Sempozyumu-Çalıştayı-Sergisi Sempozyum Bildirileri ve Sergi Kata- loğu, edit. Ö. Zaimoğlu, Antalya 2016, s. 99-110.
• Eraslan, Kemal, “Ahmed Yesevî”, DİA, İstanbul 1989, c. II, s. 159-161.
• Hacıeminoğlu, Necmettin, “Karahanlılar-Karhanlı Türkçesi”, DİA, 2001 c. XXIV, s. 404-412.
• Hamidullah, Muhammed-Yaşaroğlu, Macit, Kur’ân-ı Kerîm Tarihi ve Türkçe Tefsirler Bibliyografyası, Yağmur Yayınevi, İstanbul 1965.
• İnan, Abdülkadir, “Eski Türkçe Üç Kur’ân Tercümesi”, TDl, I/6, 1952, s. 12-15.
• _______, “Kur’ân’ın Eski Çevirileri ve Oğuz-Osmanlıca Çevirileri Üzeri- ne Notlar”, TDAY Ankara 1960, 1, s. 88-89.
• _______, Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Tercümeleri Üzerine Bir İnceleme, DİB Yayınları, Ankara 1961.
• Kenjetay, Dosay, “Hoca Ahmet Yesevî: Yaşadığı Devir, Tarikatı ve Tesiri”, Tasavvuf Dergisi, Ankara 1999, s. 105-122.
• Togan, Z. Velidi, “Londra ve Tahran’daki İslâmî Yazmalardan Bazılarına Dair”, İTED, III/1-2, 1960, s. 134-140.
• Sofuoğlu, Cemal, “Kur’ân ve Hadis Kültürünün Kutadgu Bilig’deki İzle- ri”, Dokuz Eylül Ü. İlahiyat Fak. Dergisi, İzmir 1989, sy. 5, s. 127- 180.
• Şeker, Mehmet, “İslâm Tarihinde Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçeye İlk Çevirileri”, Kur’ân Mealleri (Eleştiriler ve Öneriler) Sempozyumu, DİB Yayınları, Ankara 2007, c. I, s. 13-21.
• Tok, Fatih, “Ebû Hanife’ye Göre Kur’ân ve Tercümesi”, Eskişehir Osman- gazi Ü. İlahiyat F. Dergisi, 2015, c. II s. 269-292.
• Üşenmez, Emek, Türkçe İlk Kur’ân Tercümelerinden Özbekistan Nüshası, Eskişehir 2013.
• Vagıfkızı, Gatibe, “Etno-Kültüroloji Değerler Kodeksi Olarak: Edip Ah- met Yükneki’nin Atebetü’l-Hakâyık Eseri”, Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi, Eskişehir 2014, s. 399-406.
• Yesevî, Hoca Ahmed, Dîvân-ı Hikmet, edit. Mustafa Tatcı, Ahmet Yesevî Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı, Ankara 2016.
• _______, Divani Hikmet (Avdarma, transkripçiya, matin, sözdik), dayın- dağan: T. Kıdır, K. Mustafaeva, Turan Baspahanasi, Türkistan 2010.
• Yüce, Nuri, “Mukadimetü’l-Edeb”, DİA, İstanbul 2006, c. XXXI, s. 120- 121.