AL-QUSHAYRİ’S ISHARİ INTERPRETATİON OF ZAKAT VERSES İN LATA’IF AL-ISHARAT

Yıl 2023, Cilt: 59 Sayı: 1, 143 - 166, 16.03.2023

Mahmut Kayış Gökhan Atmaca

Öz

In the Qur’an, wealthy Muslims are commanded to give zakat to the poor in order to ensure social justice and maintain the balance between the rich and the poor. When the verses on the subject are analyzed as a whole, it is understood that zakat is an act of worship that combines economic goals and moral values. In this respect, the worship of zakat not only aims to create a society that helps each other but also aims to help individuals acquire certain moral virtues. In the Islamic scholarly tradition, Sufis have focused more on issues such as the moral development and spiritual purification of human beings. For this reason, the Sufis' ishari interpretations are important in revealing the moral intentions of the verses on zakat for individual and social life. In this study, al-Qushayri’s ishari interpretations of the verses on zakat are dealt with. First, general information about al-Qushayri and his tafsir is given, and then his interpretations of the verses of zakat and their fundamental grounds are analyzed. It is concluded that al-Qushayri’s ishari interpretations of zakat verses may contribute to the tafsir tradition in terms of ensuring the integrity of rulings and morals.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Ayat, Ishari Interpretation, Al-Qushayri, Zakat.

KUŞEYRÎ’NİN LETÂİFÜ’LİŞÂRÂT’INDA ZEKÂT ÂYETLERİNİN İŞÂRÎ YORUMU

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’de sosyal adaletin sağlanması ve fakirle zengin arasındaki dengenin korunması için varlıklı Müslümanların fakirlere zekât vermesi emredilmiştir. Konuyla ilgili âyetler bir bütün halinde incelendiğinde zekâtın, ekonomik hedeflerle ahlâkî değerleri içinde barındıran bir ibadet olduğu anlaşılmaktadır. Bu yönüyle zekât ibadeti, kendi aralarında yardımlaşan bir toplum meydana getirmeyi hedeflemesinin yanı sıra fertlerin de bazı ahlâkî faziletleri kazanmasını amaçlamaktadır. İnsanın cimrilik gibi kötü vasıflardan kurtulup cömertlik gibi güzel hasletlere sahip olması bunlardan biridir. İslâm ilim geleneğinde insanın ahlâken gelişimi ve manen arınması gibi hususlara daha çok sûfîler yoğunlaşmışlardır. Bu sebeple zekât âyetlerindeki ferdi ve toplumsal hayata yönelik ahlâkî makâsıdın ortaya konmasında sûfîlerin bu âyetlere yönelik işârî yorumları önem arz etmektedir. Bu makalede, Kuşeyrî’nin zekât âyetlerine getirdiği işârî yorumlar ele alınmıştır. İlk olarak Kuşeyrî ve tefsiriyle ilgili genel bir malumat verilmiş akabinde zekât âyetlerine yönelik işârî yorumları ve bunların temel dayanakları incelenmiştir. Hüküm ve ahlâk bütünlüğünü sağlama noktasında bu yorumların tefsir geleneğine katkı sunabileceği kanaatine varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Âyet, İşârî yorum, Kuşeyrî, Zekât.

Kaynakça

• Ateş, Süleyman. İşari Tefsir Okulu. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1974.
• Ay, Mahmut. “İşârî Tefsiri Yeniden Düşünmek”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (2011), 103-148.
• Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. Hatîb. Târîhu Bağdâd ve Medîneti’s-selâm. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. 21 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2001/1422.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-saḥîḥ. thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. 9 Cilt. Dârü Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Sâdık Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1412/1992.
• Çetiner, Bedrettin. “Ahkâmü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/551-552. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Demirci, Mehmet. “Himmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/56-57. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Demi̇rli̇, Ekrem. “Kuşeyrî’den İbnü’l-Arabî’ye İşârî Yorumculuk Hakkında Bir Değerlendirme: İşarî Yorumdan Tahkîke Doğru Kur’ân-ı Kerim Yorumculuğunun Gelişimi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2013), 121-142.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. El-Eş’as b. İshâk es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Gördük, Yunus Emre. Tarihsel ve Metodolojik Açıdan İşarî Tefsir. İstanbul: İnsan Yayınları, 2012.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî. Ahkâmü’l-Ḳurʾân. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed. Vefayâtü’la‘ yân ve enbâu ebnâi’z-zamân. thk. İhsan Abbâs. 8 Cilt. Be-yrut: Dârü’s-Sadır, 1398/1978.
• İbn Faris, Ebu’l Hasen Ahmed b. Faris b. Zekeriyya b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Mu’cemü Makayisi’l-lüğa. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Dârü’l-Fikr, 1399.
• İbn Manzûr, Cemalüddîn Muhammed b. Mükrim. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâr Sâdır, 1414.
• İsam, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi. “İlahiyat Makaleleri Veri Tabanı”. Erişim 14 Aralık 2022. http://ktp.isam.org.tr/?url=makaleilh/findrecords.php
• Kefevî, Ebü’l-Beka Eyyub b. Musa el-Hüseynî. el-Külliyyât. thk. Adnan Derviş - Muhammed Mısrî. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1992.
• Kur’ân Yolu. Erişim 10 Kasım 2022. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdülmelik b. Talha b. Muhammed. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. thk. Mahmûd b. Şerif, Abdülhalim Mahmud. Kahire: Dârü’l-Maarif, ts.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdülmelik b. Talha b. Muhammed. Leṭâifü’l-işârât. thk. Abdüllatif Hasan Abdurrahman. 3 Cilt. Beyrût: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1428/2007.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdülmelik b. Talha b. Muhammed. Letâifü’l-işârât. thk. İbrahim Besyûnî 3 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’lÂmmeti lil-Kitâb, 2000.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdülmelik b. Talha b. Muhammed. Tasavvuf İlmine Dâir Kuşeyrî Risalesi. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2021.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Mecdî Basellûm. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426.
• Özdemi̇r, Ahmet. “Psiko-Sosyal Etkileri Açısından Kur’ân’a Göre Zekât ve Faiz”. İslâmî Araştırmalar 25/3 (2014), 147-159.
• Serrâc, Ebu Nasr et-Tûsî. el-Luma’ fî târihi’t-tasavvufi’l-İslâmî. thk. Kamil Mustafa Hindâvî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2016.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Ṭabaḳâtü’şŞâfiiyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmud muhammed et-Tanâhî - Abdü’l-Fettâh Muhammed el-Hulv. 10 Cilt. Kahire: Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1383/1964.
• Şahi̇n, İskender. “Ḳuşeyrî’nin Leṭâifu’l-İşârât’ında Ahkâm Âyetlerinin İşârî Yorumu”. Tasavvur/Tekirdağ İlahiyat Dergisi 7/2 (2021), 1043-1074.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed bin Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l- Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Dârü Hicr, 1420.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Ahkâmü’l-Ḳurʾân. thk. Saadettin Ünal. 2 Cilt. İstanbul: İSAM Yayınları, ts.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sûra b. Mûsâ. el-Câmiu’l-muhtasar mine’s-süneni an Rasûlillâhi ve ma’rifeti’s-sahîh ve’l-ma’lûl ve mâ aleyhi’l-amel. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. 6 Cilt. Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Tüsterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdullah b. Yunus b. Refi’. Tefsîrü’l-Ḳur’âni’l-aẓîm. thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 1423.
• Uludağ, Süleyman. “Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/473-475. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Uludağ, Süleyman. “İşârî Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/424-428. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Uludağ, Süleyman. “Fakr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/133. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Yılmaz, Hasan. Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 13. Basım, 2010.
• Yök, Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı. “Tez Merkezi”. Erişim 14 Aralık 2022. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a’lâm. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. 17 Cilt. Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.
• Zehebî, Muhammed es-Seyyid Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Kahire: Mektebetu Vehbe, 7. Basım, ts.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedruddin Muhammed b. Bahadır. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Dârü’t-Türâs, 2008.