KADINLARIN MESCİDE GELMELERİNİ YASAKLAYAN RİVAYETLERİN SOSYOLOJİK ARKA PLANI

Yıl 2023, Cilt: 59 Sayı: 2, 551 - 578, 19.06.2023

Recep Gözelceoğlu

Öz

İslâmiyet’in ortaya çıkışı ile birlikte kadınlar hayatın birçok alanında yer alıp aktif olarak sosyal ve ilmî faaliyetlerde bulunmuşlardır. Bunlardan birisi de mescitlerde namazlara ve Hz. Peygamber’in eğitim faaliyetlerine katılmak olmuştur. Hz. Peygamber bu konuda onları cesaretlendirip, teşvik etmiş sahâbeyi hanımlarını mescitlerden alıkoymamaları, kadınları da mescide gelirken birtakım kurallara uymaları konusunda ikaz etmiştir. Kadınların mescitlere gelmesi; kurallara uymamaları, toplumda fitne ve fesada neden olmaları gibi gerekçelerle Hz. Peygamber zamanından uzaklaşıldıkça kısıtlamalara maruz kalmıştır. Güvenilir kaynaklarda yer alan ve kadınların mescide gelmelerini tavsiye eden hadisler yerine Hz. Peygamber’in evde namaz kılmalarına müsaade ettiği ve evde kılınan namazın onlar için daha hayırlı olduğunu belirten rivâyetler ön plana çıkarılmıştır. Bu çalışmada, Hz. Peygamber, sahâbe ve tabiîn dönemlerinde kadınların mescide gelmesini yasaklayan sosyolojik şartlar ve bunların arkasında yatan nedenler tahlil edilmiştir. Kadınları mescitlerden alıkoymaya yönelik nakledilmiş rivayetler dönemin şartları çerçevesinde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kadınlar, Mescit, Cami, Rivâyet, Sosyolojik Arka Plan.

THE SOCIOLOGICAL BACKGROUND OF THE NARRATIONS THAT PROHIBIT WOMEN FROM COMING TO THE MOSQUE

Öz

With the advent of Islam, women took part in many areas of life and actively engaged in social and scholarly activities. One of these was to participate in prayers in the mosques and in the Prophet’s educational activities. The Prophet encouraged and supported them in this regard and warned the companions not to prevent their wives from going to the masjids and warned the women to follow certain rules when coming to the masjids. As time passed away from the Prophet’s time, women’s attendance to the masjids was subjected to restrictions due to reasons such as not following the rules and causing fitna and mischief in the society. Instead of the hadiths in reliable sources that recommend women to come to the masjid, the narrations stating that the Prophet allowed them to pray at home and that the prayer performed at home is better for them were emphasized. This study analyzes the sociological conditions that prohibited women from coming to the masjid during the Prophet’s, the companions’ and tabi’in periods and the reasons behind them. The narrations that were transmitted to prevent women from the masjids were evaluated within the framework of the conditions of the period.

Anahtar Kelimeler

Women, Masjid, Mosque, Narration, Sociological Background.

Kaynakça

• Abdürrezzâk, Ebû Bekir Abdürrezzâk b. Hemmâm es-Sanânî. el-Musannef. thk. Habîburrahmân el-Azamî. Beyrût: el-Mektebü’l-İslâmî, 1403.
• Abdi Rabbih, Ebû Amr Ahmed b. Muhammed. el-Ikdü’l-ferîd. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1404/1983.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût - Âdil Mürşit. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Ali b. Ca’d. Müsnedü İbnü’l-Ca’d. thk. Âmir Ahmed Haydar. Beyrût: Müessesetu’n Nâdir, 1990.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa’d et-Tücîbî. el-Müntekâ Şerhu’l-Muvatta. Kahire: Dârü’l-Kütübu’l-İslâmiye, 1332.
• Bakan, Tevhit. “Sünnete Göre Kadınların Toplu İbadeti Ya Da Cemaat Namazı”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30 (Aralık 2008), 41-92.
• Beğavî, el-Hüseyn b. Mesûd b. Muhammed b. el-Ferrâ. Şerhu’s-sünne. thk. Şuayb el-Arnaût - Muhammed Zuheyr eş-Şâvîş. Beyrût: el-Mektebi’l-İslâmî, 1403/1983.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. Beyrût: Dâru Tavki’n-Necât, 1422-2001.
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî târîhi’l-Arab kable’l-İslâm. Beyrût: Daru’s-Sakî, 1422/2001.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Beyrût: el-Mektebetü’l-Asriyye, ty.
• Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr el-İtkî. el-Bahru’z-zehhâr. thk. Mahfûzurrahmân Zeynullâh - Âdil b. Sa’d - Sabrî Abdulhâlık eş-Şâfiî. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1988/2009.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. İhyâü ulûmi’d-dîn. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, ty.
• Harâitî, Ebû Bekir Muhammed b. Cafer b. Muhammed b. Sehl es-Sâmirî. İtilâlu’l-kulûb. thk. Hamdî ed-Demirdâş - Nizâr Mustafâ el-Bâz. Riyâd: 1421/2000.
• Harman, Ömer Faruk. “Kadın”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/82-86. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed b. İbrâhîm. Meâlimü’s-sünen şerhu Süneni- Ebû Dâvûd. Haleb: Matbaatü’l-İlmiyye, 1934.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed en-Nemerî. el-İstizkâr. thk. Sâlim Muhammed Atâ - Muhammed Alî Muavvıd. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdîllâh b. Muhammed en-Nemerî. et-Temhîd limâ fi’l-el-muvatta mine’l-meânî ve’l-esanîd. thk. Mustafa b. Ahmed Ulvî. Mağrib: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1387.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullâh. el-Kâmil fî duafâi’r-ricâl. thk. Mâzin Muhammed es-Sersâvî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1434/2013.
• İbn Ebî Şeybe, İbn Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Kitâbü’l-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. tkh. Kemâl Yûsuf el-Hût. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethü’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuât Abdülbâkî. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 1379.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tehzîbü’t-Tehzîb. Hind: Dâiratü’l-Meârifi en-Nizâmiyye, 1326.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed el-Endelüsî. el-Muhallâ bi’l-âsâr. thk. Abdülğaffâr Süleymân el-Bündârî. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1424/2002.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-Büstî. es-Sahîh. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1408/1988.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-Bustî. es-Sikât. Hindistan: Dâiratü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1393/1973.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekir Muammed b. İshâk en-Nîsâbûrî. Sahîhu İbn Huzeyme. thk. Muhammed Mustafâ el-A’zamî. Beyrût: el-Mektebu’l-İslâmî, 1424/2003.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût - Muhammed Kâmil Karabellî. Beyrût: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• İbn Kayyim, Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb el-Cevzîyye. İ’lâmü’lmuvakkıîn an Rabbi’l-âlemîn. thk. Ebû Ubeyde Meşhur b. Hasan Âlu Süleyman. Suudi Arabistan: yy.1423.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynuddîn Abdurrahmân b. Ahmed el-Hanbelî. Fethü’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed b. Şa’bân b. Abdilmuksıd vd. Medine: Mektebetü’l Gurabâi’l-Eseriyye, 1417/1996.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ et-Tabakatü’r-râbia mine’s-sahâbe. thk. İhsân Abbâs. Beyrût: Dâru Sa’dır, 1968.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Abdilhalîm el-Harrânî. Mecmû’u’l-fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım. Medine: Mecmeu’l-Melik Fahd, 1416/1995.
• İsbehânî, Ebü’l-Ferec el-İsbehânî. Kitâbu’l-Eğânî. thk. Semîr Câbir. Beyrût: Dâru’l-Fikr, ty.
• İsfehânî, Ahmed b. Abdullah b. Ahmed. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtu’l-asfiyâ. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-Arabî, 1974.
• Kahraman, Abdullah. “Klâsik Fıkıh Literatüründe Kadının Cemaatle İbadet Konusundaki Yaklaşımlarda Fitne Söyleminin Rolü -Eleştirel Bir Bakış”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 4/2 (Eylül 2004), 59-80.
• Karacabey, Salih. “Hadislerin Metin Tenkidinde Fiilî Sünnete Müracaatın Önemi Bağlamında Kadınların ve Çocukların Camiye Gitmeleri ile İlgili Hadislerin Değerlendirilmesi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (Ocak 2000), 253-276.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh. el-Mudevvene. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh. el-Muvatta. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1985.
• Munzirî, Ebû Muhammed Abdulazîm b. Abdilkavî. et-Terğîb ve’t-terhîb mine’l-hadîsi’ş-şerîf. thk. İbrâhîm Şemseddîn. Beyrût: Daru’l-Kütübu’l-İlmiyye, 1417.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin el-Haccâc en-Nisâbûrî. Sahîhi Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1955-1956.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Hasen Abdülmünim Şelebî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. el-Mecmû şerhu’l-mühezzeb. thk. es-Sübkî ve el-Mutiî. Dâru’l-Fikir.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsüleimme. el-Mebsût. Beyrût: Dâru’l Ma’rife, 1414/1993.
• Sülemî, Abdülmelik b. Habîb. Edebü’n-nisâ. thk. Abdülmecid Türkî. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.
• Sütçü, Kübra. Hadisler Bağlamında Kadınların Camide Cemaatle Namaza Katılımı Meselesi. Eskişehir: Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed eş-Şâmî. el-Mu’cemu’l-evsat. thk. Tarık b. İvadillâh b. Muhammed - Abdulmuhsin b. İbrâhîm el-Hüseynî. Kahire: Dârü’l-Haremeyn, ty.
• Tayâlisî, Süleymân b. Dâvûd. Müsnedü Ebî Dâvûd et-Tayâlisî. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. Mısır: Dâru Hicr, 1999.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Tertîbu İleli’t-Tirmizî’l-kebîr. thk. Subhî es-Sâmerrâî - Ebü’l-Muâtî en-Nûrî. Beyrût: Mektebetü’n-Nahdeti’l-Arabiyye, 1409.
• Tırabzon, Abdullah. “Kadınların Cemaatle Kılınan Namazlara İştiraki ve Namazlarının Edası”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33 (2016), 179-204.
• Ukaylî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Amr el-Mekkî. ed-Du’afâu’l-kebîr. thk. Abdülmu’tî - Emîn Kal’acî. Beyrût: Dâru’l-Mektebeti’l İlmiyye, 1984.
• Yahyâ b. Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Maîn. Târîhu İbn Maîn-Rivâyetu’d-Dûrî. thk. Abbâs b. Muhammed ed-Dûrî. Kahire: Dâru’l-Fârûk, 1434/2013.
• Yeşil, Mahmut. “Kadınların Cemaate İştiraki İle İlgili Hadisler Üzerine Bir İnceleme”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/17 (Haziran 2004), 47-62.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-i’tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 1963.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Telhîsu kitâbi’l-mevzû’âtı li İbnü’l-Cevzî. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1998.