Zaman ve Ruhun Kesiştiği An: Tasavvufî Geleneğin Seher Vaktine Bakışı

Yıl 2025, Cilt: 61 Sayı: 1, 209 - 234, 21.03.2025

Muhammed Yusuf Akbak

https://doi.org/10.61304/did.1564843

Öz

Vakti sermaye olarak değerlendiren sûfîlerin zaman yönetimi dikkat çekici bir muhtevaya sahiptir. Zamanın boşa harcanmasını bir çeşit musibet veya bela olarak değerlendiren sûfîler, dervişliği zamanın evladı/ibnü’l-vakt olarak tarif etmektedirler. Bu tarifin remzettiği anlam derinliği dâhilinde zamanın ganimet olarak telakki edilmesi sûfî zümrelerce hüsn-i kabul görmüştür. Diğer taraftan vaktin sermaye veya ganimet olarak değerlendirilmesinin bazı muhtemel sebepleri vardır. Bunların başında vahyin zaman referansları gelmektedir. Kur’ân-ı Kerîm’de Hz. Peygamber’in gecenin son kısmını ibadetle geçirdiği, onunla olan Müslümanlardan bir gurubun da vakitlerini gece ibadetine göre planladıkları anlatılmaktadır. Bu itibarla sûfîlerin seher vaktinde uyanık bulunma hususunda bilinçli bir ısrar ve teyakkuz halinde olmaları gelenek içerisinde zaman yönetiminin temeyyüz eden yönüdür. Çalışmamızda sûfîlerin zaman yönetimlerinde seher vaktine dair yorumları, bu vaktin kişinin mânevî olgunluğa erişme noktasındaki katkılarına dair tespitleri ele alınmıştır. Seher vaktinin müminler için sağladığı fırsatları keşfetmek adına tasavvuf literatüründen örnekler sunulmuş, bahsi geçen zaman diliminin kişinin mânevî gelişimi adına önemi izah edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Seher, Gece, İbadet, Dua

The Intersection of Time and Spirit: Sufi Tradition's View of the Time of Dawn

Öz

The time management of the Sufis, who consider time as capital, has a remarkable content. Sufis, who consider wasting time as a kind of calamity, describe the dervishhood as the son of time/ibn al-waqt. Within the depth of meaning that this definition implies, the idea of time as a booty has been accepted with beauty in Sufi circles. On the other hand, there are some possible reasons why time is considered as a spoil. The time references of revelation are the most important of these. In the Qur'an, it is narrated that the Prophet spent the last part of the night in worship and that a group of Muslims who were with him planned their time according to night worship. Their conscious insistence on being awake at dawn is the aspect of time management in the Sufi tradition. Although it is used extensively in Sufi texts, there has been no large-scale study of this concept. In our study, we present examples from Sufi literature in order to understand the spiritual dimension of the time of dawn and to explore more deeply the opportunities provided by this important time period for believers, and we attempt to explain how important the aforementioned time period is for spiritual development, worship, and prayer.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Dawn, Night, Worship, Prayer

Kaynakça

• Yesevî, Ahmed. Dîvân-ı Hikmet. haz. Hayati Bice. Ankara: TDV Yayınları, 2018.
• Yesevî, Ahmed. Yesevî’nin Fakr-nâmesi ve İki Farsça Risâlesi. çev. Necdet Tosun - Kemal Eraslan. Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi, 2016.
• Ay, Alper. Abülmecid Sivâsî Divanı. Sivas: Sivas Belediyesi Yayınları, 2017.
• Ay, Alper. Dîvân-ı Hikmet’te Manevî Ayet İktibasları. Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi, 2020.
• Bereke, Abdülfettâh Abdullah. “Hakîm et-Tirmizî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/196-199. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Boyce, Niall. “Have we lost sleep? A reconsideration of segmented sleep in early modern England”. Medical History 2/67 (2023), 91-108.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Buyrukçu, Ramazan. “İbn Cemâ’a’nın Eğitimle İlgili Görüşlerine Pedagojik Yaklaşımlar”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (1997), 247-260.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: OTTO Yayınları, 2014.
• Cengiz, Muammer. “İsmail Hakkı Bursevî’de İbâdetler Metafiziği”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 16/3 (2016), 127-159.
• Ceviz, Nurettin. “Kahvenin İslâm Dünyasına Girişi ve Arap Edebiyatında Ele Alınışı”. EKEV Akademi Dergisi 8/18 (2004), 343-356.
• Çınar, Fatih. “Habîb-i Karamânî ve Tasavvufî Düşüncesi”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (2018), 147-173.
• Demiray, Gökçe. “Sufi Meclislerinden Kahvehanelere”. Tüm Zamanların Hatırına Sarayda Bir Fincan Kahve. 65-79. İstanbul: 2011.
• Döner, Nuran. “İsmail Hakkı Bursevî’nin Kitâb-ı Kebîr’i ve Bursevî’de Vâridât Kültürü”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 6/15 (2005), 311-334.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Eflâkî, Ahmed. Menâkıbu’l-ârifîn (Ariflerin Menkıbeleri). çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.
• Ekirch, A.Roger. “Segmented Sleep in Preindustrial Societies”. Sleep 3/39 (2016), 715-716.
• Eraslan, Kemal. “Ahmed Yesevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/159-161. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Erkaya, Metin. Hadis-i Şeriflerle Peygamber Efendimiz (S.A.S.) Hazretleri’nin Şemail Ahlak ve İtiyatları. İstanbul: Seha Neşriyat, 1993.
• Ertok, Hakan. “Seher ve İmsak Vaktinin Tıp Bilimi Açısından Önemi”. Kitap ve Hikmet 10 (2015), 16-17.
• Erzurumlu İbrahim Hakkı. Marifetname. İstanbul: Ahmed Said Matbaası, 1974.
• Ferîdüddîn Attâr. Tezkiretü’l-evliyâ (Evliya Tezkireleri). çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2007.
• Fuâdî, Ömer. Bülbüliyye. haz. İlyas Yazar. Çanakkale: Paradigma Akademi, 2023.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. İhyâü ulûmi’d-dîn. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2011.
• Güftâ, Hüseyin. “Divan Şiirinde Vakt-i Seher”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3/15 (2010), 93-137.
• Gümüşhanevî, Ahmed Ziyâüddîn. Câmiu’l-usûl (Velîler ve Tarîkatlarda Usûl). çev. Rahmi Serin. İstanbul: Pamuk Yayıncılık, 2005.
• Güven, Mustafa Salim. “Şâzeliyye”. Türkiyede Tarikatlar Tarih Ve Kültür. ed. Semih Ceyhan. İstanbul: İsam, 2022.
• Hulûsî-i Dârendevî, Osman. Dîvân-ı Hulûsî-i Dârendevî. haz. Mehmet Akkuş - Ali Yılmaz. Ankara: Nasihat Yayınları, 2022.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. Hadislerle Kur’ân-ı Kerîm Tefsiri (Tefsîru’l-Kur’âni’l- Azîm). çev. Bekir Karlıağa - Bedrettin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1991.
• Karaman, Hayreddin v.dğr. Kur’an Yolu. Ankara: DİB Yayınları, 8. Basım, 2020. Köksal, Fatih. Kayserili Divan Şairleri. Kayseri: Geçit Yayınları, 1998.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin. er-Risâletü’l-Kuşeyrî. thk. Ma’rûf Zerîk - Ali Abdülhamid Baltacı. Beyrut: Dâru’l-cîl, 1990.
• Mevlânâ, Celâleddîn-i Rûmî. Dîvân-ı Kebîr. haz. Abdülbâki Gölpınarlı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• Muhammed Pârsâ. Şâh-ı Nakşibend Hazretlerinin Sohbetleri. çev. Necdet Tosun. İstanbul: Erkam Yayınları, 2017.
• Niyâzî-i Mısrî. Dîvân. haz. Kenan Erdoğan. Ankara: Akçağ Yayınları, 1998.
• Olgun, Tahir. Çilehâne Mektupları. haz. Cemal Kurnaz - Gülgün Erişen. Ankara: Akçağ Yayınları, 1995.
• Ozak, Muzaffer. Aşkî Divanı (Ziynetü'l-kulûb’un sonunda). İstanbul: Salah Bilici Kitabevi Yayınları, ts.
• Özel, Ahmet Murat. “Şâzelî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/385-387. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Özköse, Kadir. “Numan Efendi’nin İki Risâlesi Çerçevesinde Tasavvufî Görüşleri”. Kültür Tarihimizde Sivaslı Bir Aile, Sarıhatipzadeler. ed. Alim Yıldız. 331-352. Sivas: Buruciye Yayınları, 2011.
• Pekdoğru, Yakup. Mustafa Vahyî Efendi ve Tasavvufî Görüşleri. Konya: Kitap Dünyası Yayınları, 2024.
• Râgıb el-İsfahânî. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dâru’l-Marifet, ts.
• Safer el-Muhbbi el-Cerrahi. Istılahat-ı Sofiyye fi Vatan-ı Asliyye - Tasavvuf Terimleri. İstanbul: Kırk Kanil, 2013.
• Seccâdî, Seyyid Cafer. Tasavvuf ve İrfan Terimleri Sözlüğü (Ferheng-i Istılahat ve Tabirat-ı İrfanî). çev. Hakkı Uygur. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Sezâyî-i Gülşenî, Hasan. Dîvân. haz. Ali Rıza Özuygun. İstanbul: Buhara Yayınları, 2019.
• Sühreverdî, Ebü’n-Necîb Ziyâüddîn. Âdâbü’l-mürîdîn (Dervişin El Kitabı). çev. Süleyman Gökbulut. İzmir: Mevlânâ Düşüncesi Araştırmaları Derneği, 2010.
• Şentürk, Ahmet Atillâ. Osmanlı Şiiri Kılavuzu. 6 Cilt. İstanbul: Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi, 2016.
• Şimşek, Selami. Tasavvuf Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Tatcı, Mustafa. Âşık Yûnus. İstanbul: H Yayınları, 2008.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Ahmed Muhammed Şakir v.dğr. Mısır: Matbaatu Mustafa el-Babi el-Halebi, 1975.
• Uludağ, Süleyman. “Hankah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/42-43. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1997.
• Üftâde, Mehmed Muhyiddin. Divan. haz. Mustafa Bahadıroğlu. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2011.
• Yazar, İlyas. “Ahmet Yesevî’de ‘Seher Vakti’ Bağlamında Zamana Bakış”. Akademide Nezaket Üslûbu Prof. Dr. İlhan Genç Armağanı. 249-262. b.y.: Paradigma Akademi, 2022.
• Yılmaz, Hasan Kamil. Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Yayınları, 35. Basım, 2023.
• Yılmaz, Hasan Kamil. “Seher Sırrı”. Altınoluk Dergisi 193 (2002), 13-14.