Hadis Kaynakları Bağlamında Garânîk Rivayetleri

Yıl 2025, Cilt: 61 Sayı: 3, 907 - 948, 25.09.2025

Ufuk Dağlıoğlu

https://doi.org/10.61304/did.1696025

Öz

Bazı rivayetlere göre Resûlullah (s.a.s.) Necm Sûresini Kâbe yanında okurken şeytan bir yolunu bulup kendisine ait bir cümleyi âyetmiş gibi ilkâ etmiştir. Bunu duyan müşrikler çok mutlu olmuşlar ve Nebi (s.a.s.) ile beraber secdeye kapanmışlardır. Garânîk adıyla meşhur olan bu kıssada kimi rivayetlerde vahiy dışı sözü bizzat Hz. Peygamber tilavet etmiş, kimi rivayetlerde ise şeytan onun sesini taklit ederek müşrikleri kandırmıştır. Vahyin güvenilirliğine, resûllerin ismetine halel getiren bu rivayetin tetkiki önem arz etmektedir. Daha çok tefsir kitaplarında kendine yer bulabilmiş olan Garânîk rivayetlerinin genellikle tefsirlerdeki rivayetler bağlamında ele alınıp tetkik edilmesi, bu rivayetlerin hadis musannefatında da ele alınması ihtiyacını doğurmuştur. Bu çalışma öncelikle içerisinde Garânîk ifadesinin yer aldığı rivayetleri senet ve ricâl açısından incelemeyi, bilahare de içerisinde Garânîk ifadesi yer almayan konu ile alakalı rivayetlerle mukayese etmeyi amaçlamıştır. İlgili rivayetlerin tetkik edilmesinde ve metin muhtevalarının değerlendirilmesinde münekkitlerin ve şârihlerin değerlendirmeleri yanında, konu tefsirle de alakalı olduğu için müfessirlerin görüşlerine de yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis , Resûl , Garanîk , Vahiy , Necm Sûresi , İsmet , Şeytan

Etik Beyan

Makalemiz etik ilkelerine uyularak hazırlanmıştır.

Narrations of Gharaniq in the Context of Hadith Sources

Öz

According to some narrations, when the Messenger of Allah (saw) was reciting Surah al-Najm near the Ka’bah, Satan found a way to insert a sentence of his own, making it appear as if it were a verse. Upon hearing this, the polytheists were elated and prostrated alongside the Prophet (saw). This story, widely known as Gharaniq, appears in some narrations as though the Prophet (saw) himself recited the words by revelation, while in others, the devil is said to have deceived the polytheists by imitating his voice. It is important to analyze such narrations, as they could cast doubt on the reliability of revelation and the Prophets’ ismat (protection from error). The fact that Gharaniq narrations, which are mostly found in tafsir literature, are generally discussed in the context of tafsir, highlights the need to examine these narrations specifically within the hadith corpus (musannafat). The aim of this study is first to analyze the narrations mentioning Gharaniq in terms of script and rijal, and then to compare them with narrations in which Gharaniq is not mentioned. To this end, tables of narrators (rawi) are also included. As a result of this comparison, strong and weak narrations were identified. In evaluating the narrations and their textual content, in addition to the assessments of commentators and muhaddiths, the opinions of exegetes are incorporated, as the subject also pertains to tafsir.

Anahtar Kelimeler

Hadith , Messenger , Gharaniq , Revelation , Surah al-Najm , Ismat , The Devil

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût. 50 Cilt. Kahire: er-Risâle, 1421.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-İlel ve ma‘rifetü’r-ricâl. thk. Vasiyyullah Muhammed. Riyâd: Dâru’l-Hânî, 1422.
• Akseki, Ahmed Hamdi. Hâtemu’l-Enbiyâ Hakkında En Çirkin Bir İsnadın Reddiyesi. İstanbul: Evkâf-ı İslâmiyye Matbaası, 1341.
• Albayrak, Sâdık. “Dâru’l-hikmeti’l-İslâmiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/506. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. 1 Cilt. İstanbul: M. Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı yayınları, 8. Basım, 2015.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. ‘Umdetü’l-kârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’tturâsi’l- Arabî, ts.
• Beyhakî’, Ahmed b. Hüseyin. Delâ’ilü’n-nübüvve ve ma‘rifetü ahvâli sâhibi’şşerî‘ a. thk. Abdulmu’tî el-Kal’acî. 7 Cilt. Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1408.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik el-Bezzâr el-Basrî. el-Bahrü’zzehhâr. Mahfûzurrahmân Zeynullah. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûmi ve’l- Hikem, 1988.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-Cu‘fî. el-Câmiu’l-müsnedü’ssahîhu’l- muhtasar. Muhammed Züheyr b.Nâsırunnâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavkı’n-necât, 1422.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. et-Târîhu’lkebîr. 8 Cilt. Haydarâbâd: Dâiratu’l-Meârifi’l-Usmâniyye, ts.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Garâ-nik Meselesinin İstismarcıları”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 24 (1981), 69-93.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Garânîk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/363. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût. 5 Cilt. Beyrut: er-Risâle, 1424.
• Düreynî, Abdülkerîm. Bulûgu’l-emânî fî terâcimillezîne lem ya’rifhum elİmâmu’l- Elbânî. Ammân: Dâru’l-Eseriyye, 1433.
• Ebû Avâne, Ya‘kûb b. İshâk b. İbrâhîm el-İsferâyînî. Müsnedü Ebî ‘Avâne. thk. Eymen b. Ârif Dımeşkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1419.
• Ebû Dâvud, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût, Muhammed Kâmil Kara. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r- Risâleti’i-âlemiyye, 1430.
• Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî. el-Müsned. thk. Hüseyin Selim Esed. 13 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Me’mûn, 1404.
• Efendioğlu, Mehmet. “Saîd b. Mansûr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/562, İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Elbânî, Nâsırüddin. Nasbü’l-mecânîk li-nesfi kıssati’l-Garânîk. Beyrut: el- Mektebetu’l-İslâmî, 3. Basım, 1417.
• Gördük, Yunus Emre. “Tefsirde Rivayet-Yorum İlişkisi Üzerine Kronolojik Bir Analiz: Garânîk Olayı Örneği” Artuklu Akademi 5/1 (Haziran 2018), 1-38.
• Hâkim el-Kebîr, Ebû Ahmed Muhammed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Esâmî ve’l-künâ. thk. Ebû Ömer Muhammed b. Ali. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fârûk, 1436.
• Halebî, Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed. el-İgtibât li-men rumiye bi’lihtilât fî ricâli’l-hadîs. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1988.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî. el-İstignâ fî esmâi’lmeşhûrîn min hameleti’l-‘ilmi bi’l-künâ. thk. Abdullah Merhûl. 3 Cilt. Dâru İbn Teymiyye, 1405.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullâh b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî. el-Kâmil fî du‘afâʾi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 9 Cilt. Beyrut: el-Kütübü’lİlmiyye, 1418.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed- Dımaşkî eş-Şâfiî. Târîhu Dımaşk. thk. Amr b. Ğarâme. Dâru’l-Fikr, 1415.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-turâsi’l-Arabî, 1271.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bâri Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1379.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tehzîbü’t-Tehzîb. 4 Cilt. Beyrut: er-Risâle, 1435.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Kitâbu’l- Mecrûhîn mine’l-muhaddissîn ve’d-du‘afâ ve’l-metrûkîn. thk. Mahmûd İbrahim Zâyid. 3 Cilt. Haleb: Dâru’l-Va‘y, 1396.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Kitâbu’s- Sikât. 9 Cilt. Haydarâbâd: Dâiratu’l-Meârifi’l-Usmâniyye, 1393.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Sahîhu İbn Hibbân. thk. Muhammed Ali Sönmez, Halis Aydemir. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2 Basım, 1433.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Meşâhîru ‘ulemâʾi’l-emsâr ve a‘lâmü ‘ulemâʾi’l-aktâr. thk. Merzûk Ali İbrahim. Dâru’l- Vefâ, 1411.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekkâ. 2 Cilt. Matbaa Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 2. Basım, 1375.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. Tefsîrü’l- Kur’ân’âni’l-‘azîm. thk. Sâmî b. Muhammed. Dâru Tayyibe, 2. Basım, 1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-kütübi’l-arabîyye, ts.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el- Basrî el-Bağdâdî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1421.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî el-Bağdâdî. el-‘İlelü’lmütenâhiye fi’l-ehâdîsi’l-vâhiye. thk. İşâdu’l-Hak el-Eserî. 2 Cilt. Faysalâbâd: İdâretü’l-ulûmi’l-eseriyye, 1401.
• Kâdî İyâd, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ el-Yahsubî. eş-Şifâʾ bi-ta‘rîfi hukûki’l- Mustafâ. 2 Cilt. Ammân: Dâru’l-Feyhâ, 2. Basım, 1407.
• Kuzgun, Şaban. “Hanîf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/35-36. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Makdisî, Ebû Muhammed Abdülganî b. Abdilvâhid b. Alî. el-Kemâl fî esmâ’i’rricâl. thk. Şadi b. Muhammed. 10 Cilt. Kuveyt: el-Heyetü’l-âmmeti li’l-inâyeti bitıbâiin ve neşri’l-Kur’âni’l-Kerîmm, 1437.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed. A‘lâmü’n-nübüvve. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1409.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l- Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 35 Cilt. Beyrut: er-Risâle, 1400.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el- Müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-turâsi’l-Arabî, 1374.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. es-Sünen. 9 Cilt. Haleb: el- Matbûâtu’l-İslâmiyye.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Tehzîbü’l-esmâ ve’l-lugât. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et- Taberistânî. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-turâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1420.
• Saîd b. Mansûr, Ebû Osmân Saîd b. Mansûr b. Şu‘be el-Horasânî. Sünenu Saîd b. Mansûr. thk. Ferîk mine’l-bâhisîn. 3 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Alûka, 1433.
• Süheylî, Abdurrahmân b. Abdillâh. “er-Ravzü’l-ünüf fî şerhi’s-Sîreti’nnebeviyye”. Beyrut: Dâru İhyâi’’t-turâsi’l-arabî, 1412.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el- Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî. Tabakâtu’l-Huffâz. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lilmiyye, 1403.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. Tertîbu Müsnedi’l-İmâm eşŞâfîî. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1370.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el- Mu‘cemü’l-kebîr. thk. Hamdi İbn Abdülmecid. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Basım, 1415.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed el-Mısrî. Şerhu Me‘âni’l-âsâr. thk. Muhammed Zühri en-Neccar. 5 Cilt. Âlemu’l-kütub, 1414.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed el-Mısrî. Şerhu Müşkili’l-âsâr. thk. Şuayb el-Arnaût. 16 Cilt. Beyrut: er-Risâle, ts.
• Tîbî, Ebû Muhammed Hüseyn b. Abdillâh. el-Kâşif an hakâiki’s-Sünen. thk. Abdülhamîd el-Hindâvî. 13 Cilt. Metebetü Nezzâr Musatafa el-Bâz, 1417.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Uğur, Mücteba.“Ebû Avâne el-İsferâyînî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/100. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Yahyâ b. Maî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Maîn el-Bağdâdî. Min kelâmi Ebî Zekeriyyâ Yahyâ b. Ma‘în fi’r-ricâl. thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf. Dımeşk: Dâru’l-Me’mûn, t.y.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Tezhîbü Tehzîbi’l-Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Ganîm Abbâs Ganîm. 11 Cilt. el-Fâruku’l-Hadisiyye, 1425.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Tezkiretü’l-huffâz. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ilmiyye, 1419.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Mugnî fi’d-duʿafâ. thk. Nuruddîn Itır. 2 Cilt. Katar: İdâretu İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî, ts.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-iʿtidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1382.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. 25 Cilt. Beyrut: er-Risâle, 3. Basım, 1405.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an hakâikı gavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.
• Zintânî, Tevfîk b. Abdullah. Tuhfetü’l-garîb bi terâcimi Mu‘cemeyi’lhâfızı’t- Taberâni’l-Evsat ve’s-Sagîr mimmen leyse bit’Tehzîb. 3 Cilt. Mısır: Mektebetü İbn Abbâs, 1430.