TÜRK YAZI DİLLERİNDE İYELİK İŞARETLEYİCİLERİNİN KİPLİK ANLAMLARI

Yıl 2015, Cilt: 9 Sayı: 17, 51 - 72, 30.11.2015

Habibe Yazıcı Ersoy

Öz

Dillerde farklı şekillerde ortaya çıkan iyelik kategorisinin işaretleyicileri de farklılaşmaktadır. Türk yazı dillerinde iyelik, genel olarak ismin kendisine tabi olan unsurlarla içerisinde bulunduğu ilişkiyi ifade eden; isimlerle isimler arasında sahiplik ilgisiyle bağlantı kuran bir gramer kategorisi şeklinde tanımlanmaktadır. Türkçenin tarihî ve çağdaş dönemlerinde daima kullanılagelmiş olan iyelik ekleri, öncelikle sahiplik-aitlik işlevi üstlenirken, bütün bu tarihî seyir içerisinde kimi zaman da belirtme işlevi üstlenmişlerdir. Özellikle üçüncü tekil kişi iyelik ekinin belirtme işlevine oldukça fazla rastlanmaktadır. Ek, işlevini gerçekleştirirken de ortaya kimi kiplik anlamlar çıkmaktadır. Bu kiplik anlamlar, bazen iyelik ekli belirsizlik zamirlerinde bazen hitap-seslenme kelimelerinde kendini göstermektedir. Özellikle bu tür yapılarda, iyelik ifadesinin işaretleyicileri, eklendiği isme aidiyet bağıntısı kurmaktan ziyade belirtme işlevinden hareketle sevgi, sempati, nezaket, hayıflanma, üzülme vb. gibi kiplik anlamlar kazandırmaktadır. Makalede, Türkçenin tarihî ve çağdaş dönemleri ile kimi zaman da Türkiye Türkçesi ağızlarında iyelik eklerini alarak karşımıza çıkan özellikle annem, babam, canım, hayatım, amcası, ablasının vb. şekillerin kelime ve cümle düzeyinde aidiyet ifade etmeksizin kullanımlarının hangi şartlarda oluştuğu incelenmiş ve bunların Türk yazı dillerinde işaret ettiği kiplik anlamlar sınıflandırılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İyelik kategorisi, iyelik işaretleyicileri, kiplik, hitap-seslenme

Kaynakça

• AKÇA, Hakan (2012). Ankara İli Ağızları, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• AKERSON, Fatma Erkman (2000). Dile Genel Bir Bakış, İstanbul: Multilingual.
• AKSU-KOÇ, A. (1988). The Acquisition of Aspect and Modality: The Case of Past Reference in Turkish, Cambridge.
• ALKAYA, Ercan (2008). Sibirya Tatar Türkçesi, Ankara: Turkish Studies Publication.
• ARIKOĞLU, Ekrem (2007). “Tuva Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. Ahmet B. Ercilasun), 1149-1228, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ASLAN-DEMİR, Sema (2008). Türkçede İsteme Kipliği, Semantik-Pragmatik Bir İnceleme, Ankara.
• AYDIN, Neşe (2008). Kütahya Altıntaş ve Yöresi Ağzı, Kütahya.
• BANGUOĞLU, Tahsin (1995). Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• BAŞDAŞ, Cahit (2009). “Orhun Abidelerinde İyelik, Belirtme ve Yükleme Hâli”, Turkish Studies 4/8, s. 623-643.
• BENZER, Ahmet (2012). Türkçede Zaman, Görünüş ve Kiplik, İstanbul.
• BİBER, Seçil (2010). Kütahya Gediz ve Yöresi Ağzı, Kütahya.