{-DIr} BİÇİMBİRİMİNİN SÖZLÜ SÖYLEMDEKİ KİPLİK ALANLARI VE KULLANIMLARI

Yıl 2015, Cilt: 9 Sayı: 17, 73 - 94, 30.11.2015

Caner Kerimoğlu Cansu Aksu

Öz

Araştırmada söylem dilbilgisi yaklaşımı çerçevesinde Türkçe sözlü söylemde {-DIr} biçimlerinin kiplik alanları, sıklık ve kullanımlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda ulusal kanallardaki sağlık, politik sohbet, güncel sohbet ve kültür-sanat konulu yayınlardan kaydedilen 15 saatlik veriler yazıya aktarılarak bir bütünce oluşturulmuştur. Çalışma verileri bütünce temelli söylem çözümlemesi yöntemiyle, “Bağlam İçinde Anahtar Sözcük Arama” (BİAS-TR) programı kullanılarak çözümlenmiştir. Bütüncede {-DIr} biçimbiriminin kullanıldığı cümleler ve cümlelerin içinde bulunduğu bağlamlar örneklem olarak seçilmiş, seçilen örneklemden hareketle, çalışmanın bulgular bölümünde {-DIr} biçimlerinin belirteçlerle ve diğer dilbilgisel yapılarla kullanım sıklığı ve anlamları belirlenmiş, bu belirlemeler tablolar üzerinde gösterilerek açıklanmıştır. Bunun yanında {-DIr} biçimbiriminin bulunduğu cümlelerin dizimsel özellikleri de açıklanmış, bütün bu anlam ve kullanımlar belirlenirken söylem çerçeveleri (bağlam, yer, zaman, katılımcıların özellikleri ve iletişim konusu) dikkate alınmıştır. Çalışmada bu belirlemelerin nasıl yapıldığına dair örnekler yer almaktadır. Çalışma sonunda {-DIr} biçimbiriminin 3. kişi belirten bir koşaç eki olmadığı, anlamını bağlamın ve belirteçlerin sınırlandırdığı bir kiplik belirticisi olduğu, sayısal veriler ve örneklerle ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

söylem bilgisi, kiplik, {-DIr} biçimbirimi

Kaynakça

• AKSU, C. (2014). Yabancı Dil Olarak Türkçede -DIr Biçimbiriminin Öğretimi Üzerine Ders Malzemesi Hazırlama, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• AKSAN, D. (2003). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: TDK Yay.
• AKSU KOÇ, A. (1988). The Acquisition of Aspect and Modality, Cambridge: Cambridge University Press.
• ASLAN DEMİR, S. (2008). Türkçede İsteme Kipliği, Ankara: Grafiker Yay.
• AKTAŞ, Ö – FİDAN, Ö. (2011). Türkçe için Bağlam İçinde Anahtar Sözcük Arama (BİAS-TR) Programı, Türkçe Öğretimi Üzerine Çalışmalar, İzmir: Dokuz Eylül Yayınları.
• AUSTIN, J. L. (1962). How To Do Things With Words, Oxford: Claderon Press.
• AYSEVER, L. (2000). “Dil Felsefesi, Söz Edimleri Kuramı ve John Searle”, John Searle, Söz Edimleri (Çev. L. Aysever), İstanbul: Ayraç Yay., s. 7-62.
• BASSARAK, A. (1997). “New Considerations About the Turkish {-DIr} Suffix”, International Journal of Central Asian Studies 2, s. 114-126.
• BANGUOĞLU, T. (1998). Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yay.
• BİLGEGİL, K. (1984). Türkçe Dilbilgisi, İstanbul: Dergah.