ORTA TÜRKÇE SÖZLÜKLERİNDE ZETASİZM / ROTASİZM

Yıl 2017, Cilt: 11 Sayı: 21, 143 - 160, 30.11.2017

Ezgi Demirel

Öz

Dillerin oluşumu ve birbirleriyle akrabalığı meselesi uzun zamandır dil bilimcilerin üzerinde tartıştıkları bir konudur. Bu tartışmalar neticesinde dünya dilleri birbirleriyle benzeşen ve ortaklaşan fonetik, morfolojik, sentaktik özelliklere göre sınıflandırılmış ve böylelikle dil aileleri ortaya çıkmıştır. Altayistik ise dünyadaki büyük dil ailelerinden biri olan Altay dillerinin akrabalığını çeşitli dillik malzemelerle ortaya koymayı amaçlamış bir bilim dalıdır. Bu malzemelerin başında ses denklikleri gelmektedir. Ortaya konulan ses denklikleri rotasizm, lambdasizm, zetasizm, sigmatizm gibi seslik olayların Altay dillerindeki durumunu belirlemiştir. Bu seslik olaylar çerçevesinde hangi dilin daha eski ve arkaik unsurlara sahip olduğu tartışması gündeme gelmiştir. Sözü edilen ses denklikleri dil çalışmalarında aynı dil ailesine ait farklı diller arasında kurulabildiği gibi bir dilin tarihî ve yaşayan lehçeleri arasında da kurulabilmektedir. Bu yazıda Türkçenin tarihî seyri içinde önemli bir dönemi oluşturan ve kendisinden sonra da lehçeleşmenin başladığı Orta Türkçenin sözlüklerinde bulunan r / z ses denkliğini tanıklayan sözcükler ele alınacaktır. Bu çalışmayla Orta Türkçenin sözlüklerinde tespit edilen r’li şekillerin bulunması bu dönemin söz varlığında hâlâ arkaik unsurların korunduğunu göstermesi bakımından tarihî lehçe incelemelerindeki fonetik çalışmalarına katkı sunacaktır.

Anahtar Kelimeler

zetasizm, rotasizm, orta türkçe

Kaynakça

• TEKİN, Talat (2003). Yeni Zetasizm Örnekleri, Makaleler-1 (Altayistik) (Haz.: Emine YILMAZNurettin DEMİR), Ankara: Grafiker Yayınları, s. 353-355.
• TEKİN, Talat (2013), Ana Türkçede Z’leşme ve Ş’leşme, Makaleler-2 (Tarihî Türk Yazı Dilleri) (Haz.: Emine YILMAZ-Nurettin DEMİR), Ankara: TDK Yayınları, s. 573- 586.
• TERES, Ersin (2006). Dįvānü Lüġāti’t-Türk ve Budist Uygur Metinlerinin Sözvarlığı Bakımından Karşılaştırılması (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• TOPARLI Recep, ÇÖGENLİ, M. Sadi, YANIK Nevzat H. (1999). El-Kavânînü’l-Külliye li Zabti’l- Lügati’t-Türkiyye, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 728.