ON THE -GALI KILIN- COMPOUND VERB IN OLD UIGHUR TURKISH

Yıl 2021, Cilt: 15 Sayı: 28, 143 - 159, 31.05.2021

Burak Can Deveci

Öz

As a result of the richness of the texts belonging to the period of Old Uighur Turkish, the grammatical features used in the texts also constitute a richness for this period. One of these grammatical structures is compound verb structures consisting of verb + adverb-verb + auxiliary verb structure. The number of compound verb uses is high, as Old Uighur Turkish is mostly a translation-based literature. Translators have often used this style of grammatical constructions to accommodate structures in the languages they translate. One of this type of compound verb structures -gAlI kılın- is a structure whose examples are identified in Uighur Turkish texts. In Old Uighur Turkish, both the suffix and the auxiliary verb have different functions and functions. However, these two grammatical structures came together and gained a feature that meets different meanings. Researchers who translated those texts to modern Turkish have gave the meaning in different ways however, as a result of the evaluations, it was revealed that the depth of meaning of this grammatical structure was different. In this study, both the different depths of meaning of this structure will be revealed by making use of the texts in Chinese and by making comparisons with Old Uighur Turkish and Chinese, it will utilazed that whether or Chinese effect on modern Turkish translations. After all these considerations, will be emphasized that the final outcomes of the structure of –gAlI kılın-.

Anahtar Kelimeler

Old Uighur Turkish, Compound Verbs, -gAlI suffix, kılın- auxiliary verb, -gAlI kılın- Compound Verb Structure

Eski Uygur Türkçesinde -gAlI kılın- Birleşik Fiil Yapısı Üzerine

Öz

Eski Uygur Türkçesi dönemine ait metinlerin zenginliğinin bir sonucu olarak burada kullanılan dil bilgisel özellikler de bu dönem için zenginlik teşkil etmektedir. Bu dil bilgisel yapılardan biri de fiil + zarf-fiil + yardımcı fiilden oluşan birleşik fiillerdir. Birleşik fiil kullanımlarının sayısı Eski Uygur Türkçesinin çoğunlukla tercümeye dayalı bir edebiyat oluşturması sebebiyle fazladır. Mütercimler çevirdikleri dillerdeki yapıları karşılamak için çoklukla bu tarzdaki gramer yapılarını kullanmışlardır. Bu tarz birleşik fiillerden biri olan -gAlI kılın- da Eski Uygur Türkçesi metinlerinde örnekleri tespit edilen bir yapıdır. Eski Uygur Türkçesinde gerek -gAlI zarf-fiil ekinin gerekse de kılın- yardımcı fiilinin görevleri ve işlevleri farklıdır. Ancak bu iki dil bilgisel yapı bir araya gelerek farklı anlamları karşılayan bir özellik kazanmıştır. Örneklerin geçtiği metinlerden Türkiye Türkçesine aktarım yapan araştırmacılar bu birleşik fiil yapısını farklı şekilde anlamlandırmışlar, ancak değerlendirmelerin sonucunda bu gramer yapısının anlam derinliğinin farklı olduğu ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada özellikle Çince karşılığı olan metinlerden faydalanılarak bu yapının hem farklı anlam derinlikleri ortaya çıkarılacak hem de Eski Uygur Türkçesi ve Çince ile karşılaştırmalar yapılarak Çince yapıların Türkiye Türkçesine aktarımında etkisinin olup olmadığı değerlendirilecektir. Bütün bu değerlendirmelerden sonra -gAlI kılın- yapısının Türkiye Türkçesine aktarımındaki sonuçları üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygur Türkçesi, Birleşik Fiiller, -gAlI Zarf-Fiil Eki, kılın- Yardımcı Fiili, -gAlI kılın- Birleşik Fiil Yapısı

Kaynakça

• ARAT, Reşit Rahmeti (2007). Eski Türk Şiiri, Ankara: TTK Yayınları.
• AYDEMİR, Hakan (2010). Die alttürkische Xuanzang-Biographie IX Nach der Handschrift von Paris, Peking und St. Petersburg sowie nach dem Transkript von Annemarie v. Gabain ediert, übersetzt und kommentiert, Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades der Philosophischen Fakultät der Georg-August-Universität Göttingen, Göttingen.
• AYDIN, Erhan (2017). Orhon Yazıtları, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınevi.
• BANGUOĞLU, Tahsin (2011). Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• CAFEROĞLU, Ahmet (2015). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Oxford at the Clarendon Press.
• ELMALI, Murat (2016). Daśakarmapathāvadānamālā, Ankara: TDK Yayınları.
• ELMALI, Murat (2017). Eski Uygurca Dil Bilgisi Terimleri vibakti-samaz, Ankara: TDK Yayınları.
• ERASLAN, Kemal (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• ERDAL, Marcel (2004). A Grammer of Old Turkic, Leiden: Brill.
• GABAIN, Anne Marie von (1953). “Türkçede Fiil Birleşmeleri” TDAYB, s.16-28.
• GABAIN, Anne Marie von (1995). Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet AKALIN), Ankara: TDK Yayınları.
• GILES, Herbert A. (1912). A Chinese-English Dictionary, Shangai-London.
• GULCALI, Zemire (2015). Eski Uygurca Altun Yaruk Sudur’dan “Aç Bars” Hikâyesi, Ankara: TDK Yayınları.
• KAYA, Ceval (2004). Uygurca Altun Yaruk Giriş, Metin ve Dizin, Ankara: TDK Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (2017). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• PULLEYBLANK, Edwin G. (1995). Outline of Classical Chinese Grammar, Vancouver: UBC Press.
• ROSS, Claudia, MA, Jing-heng Sheng (2006). Modern Mandarin Chinese Grammar A Practical Guide, New York: Routledge Published.
• ŞANLI, Cevdet (1992). Eski Türk Şiiri (İnceleme, Metin, İndeks), Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Edirne.
• ŞEN, Serkan (2020). Eski Uygur Türkçesi Dersleri, İstanbul: Kesit Yayınları.
• TEKİN, Şinasi (1992). “Eski Türkçe”, Ankara: TDEK Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, s.69-120.
• TEKİN, Şinasi (2019). Uygurca Metinler II Maytrısimit Burkancıların Mehdîsi Maitreya ile Buluşma Uygurca İptidaî Bir Dram, Ankara: TDK Yayınları.
• TEKİN, Talat (2016). Orhon Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• TOKYÜREK, Hacer (2005). Eski Türkçede (VIII. yy.-XII. yy.) Yardımcı Fiiller, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.
• UÇAR, Erdem (2009). Altun Yaruk Sudur V. Kitap Berlin Koleksiyonundaki Fragmanların Transliterasyonu ve Transkripsiyonu Açıklamalar ve Dizin, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
• WILKENS, Jens (2016). Buddhistische Erzählungen aus dem alten Zentralasien Edition der altuigurischen Daśakarmapathāvadānamālā, Turnhout: Brepols.